Drama en toneel in Suid-Afrika. Deel 1. 1652-1855

[p. 513]

[Bylaes]

Bylae I.
Wedrenne

(Vgl. bls. 40).

Reeds by die koms van lord Macartney (Goewerneur van 5 Mei 1797-20 Nov. 1798), bestaan daar 'n ‘Afrikaansche Turf Club’ (Lady Anne Barn. P. 188 e.v. [1913]; sy dra selfs tot 'n ‘Ladies Purse’ by), en die Hollandse bevolking neem druk deel, nie sonder om die spot van die Engelse uit te lok nie, as uitvloeisel van Engelse laatdunkendheid. Die wedrenne gaan hul gang ten spyte van enige teenstand van die Goewerneur, lord Macartney ('n groot uitsondering in hierdie opsig), en wek baie belangstelling om te oordeel naar die mededelinge van lady Anne Barnard en die advertensies in die Kaapsche Courant, reeds dadelik na sy verskyning. (K.C. 13 Sept.; 4 Okt. 1800 e.v.; vgl. ook Gleanings in Africa P. 20). Reeds toe was die byeenkomste tweemaal per jaar: 'n Herfs- of Najaarsbyeenkoms in April (K.C. 2 Mei 1801; Lady Anne Barn. P. 188, wat skrywe onder datum 13 Aug. 1798; Gleanings in Africa P. 20), en 'n Lente- of Voorjaarsbyeenkoms in Oktober (later Sept.) By hierdie geleenthede word gepraat van ‘Race Week’ en die wedrenne het in hierdie tyd ook letterlik 'n week geduur (vgl. K.C. 3 Okt. 1801); later 4 (soms 3) dae. Die wedrenne staan onder onmiddellike leiding van militêre ‘opzienders’: die gevolg van sy militêre herkoms natuurlik. Later word alles gereël deur Kommissarisse. Selfs impromptu-renne het soms plaasgevind (K.C. 4 Okt. 1800: Kol. Dickens ry in 1 uur 43 min. naar Simonstad) en die ‘wed’ by die ‘renne’, 'n besondere voorliefde van die Engelse, het natuurlik nie uitgebly nie. (K.C. 4 Okt. 1800; 2 Mei 1801; Lady Anne Barn. P. 189 [1913]). Die eerste plek van voorbereidende samekoms om reëlings te tref ens., wat vermeld word, is die ‘African Club Huis’ (K.C. 24 Jan. '01.), met 'n middagmaal (‘ordinaries’) daarby. Tot die end van hierdie periode bly die Afrikaanse Sosieteitshuis (of die voortsetting daarvan, hierdie benaming eerste in K.C. 28 Aug. 1802) die middelpunt daarvoor (K.C. 1801 e.v.) Van die ‘ordinaries’ of ‘gemeene tafel’ vóór die wedrenne is sedert 30 Okt. 1801 (K.C.) definitiewe vermelding; sowel as van die ‘Race Ball’ wat gereeld op die wedrenne gevolg het. Alles vind plaas in die Afrikaansche Clubhuis’. 'n Uitsondering was die bal in die Skouburg by die najaarsbyeenkoms in 1802 (K.C. 6 Maart); dis ook die eerste keer dat 'n toneelopvoering wat op die ‘Races’ volg, vermeld word.

Die renbaan was en het gebly by Groenpunt (Lady Anne Barn. P. 60 [1924]); Burchell, Reisen ens. [Duitse uitgawe] P. 13; Graham, Journal ens. P. 174 e.v.; Teenstra, Vruchten ens. II, P. 34; Argus Annual ens. 1888) waar vandag nog die ‘Common’ is. Die byeenkoms was in besonder 'n spoggeleentheid, waar die ‘beau monde’, Hollands en Engels, van die Kaap hulself vertoon het. 'n Aristokratiese ‘Ascot’ eerder as 'n populêre ‘Derby’, sou ons dit kan noem. (Lady Anne Barn. P. 36, 60, '56 [1924]; Gleanings in Africa P. 20; Teenstra, Id. II P. 34).

Onder die Bataafse Republiek (1803-1806) loop die wedrenne dood. Hierdie soort perdekultus is by uitstek Engels. Met die vertrek van die Engelse garmsoen was die wedrenne voorlopig op 'n end; maar die rasperde wat toe verkoop is (K.C. 19 Maart 1803) sal ongetwyfeld meegehelp het tot die Hollandse deelname by die twede Engelse besetting.

Hierdie terugkeer was in 1806 en dadelik begin die Engelse weer met hul liefhebbery. In die K.C. van 4 April 1807 reeds word die najaarswedlope, met die gebruiklike dinees en bals vermeld. Tot 31 Maart 1810 (K.C.) ontbreek daarna alle vermelding; miskien het die wedrenne gekwyn of selfs heeltemal weggesterf. Dan leef dit weer kragtig op. Die oprigting van 'n nuwe ‘Turf Club’ word gemeld; die ‘Harmonie Societeit’ (die tydelik verklede Afr. Sosieteitshuis) is hoofkwartier; die Goewerneur word beskermheer (K.C. 5 Mei 1810). Kort en goed, die ‘Afrikaansche’, later (vgl. K.C. 2 Maart '12; gereorganiseer K.C. 8 Nov. '14) Zuid-Afrikaansche Turf-Club’ het nou 'n openbare vereniging geword; dis nie meer

[p. 514]

'n klub vrywel uitsluitlik van die garnisoen nie. Die klub sal ook nie meer wegsterwe nie, al beleef hy tye van agteruitgang. Die hoofdoel word nou perdeteelt; vermaak is bysaak.

Onder goewerneurs soos Cradock (1811-1814) en veral Somerset (1814-1826) geniet die wedrenne buitengewone aanmoediging, in besonder deur die invoer en aanteel van rasperde. Die perdeboerdery word inderdaad 'n vername tak van bedryf in Suid-Afrika. (Argus Annual, 1888 P. 375). Vir lange jare het die Kaap in die behoeftes van die Engelse leër in Voor-Indië voorsien.

Onder hierdie omstandighede is dit geen wonder dat wedrenne hul spoedig tot die platteland uitgebrei het nie. Reeds 28 April 1810 (K.C.) word wedrenne op Elsenburg aangekondig; in 1814 (16 Maart K.C.) op Wynberg; sedert 1815 (9 Des. K.C. aan die Pêrel; 1816 op Uitenhage (K.C. 9 Maart) en op Stellenbosch (K.C. 4 Mei), en later op allerlei ander plekke soos Uitenhage, Swellendam, Graaff-Reinet, Cradock, Grahamstad, Caledon, ens. (Argus Annual, 1890. P. 457). 'n Groot steun het die wedrenne in Kaapstad en Stellenbosch van vroeg ondervind in die ‘Indian Visitors’. Reeds uit 1814 dagteeken 'n ‘Oriental Purse’ van hulle (vgl. K.C. 1 Okt. 1814; 21 Sept. 1816; 23 Sept. 1820; State ens. by a C.S., P. 151 e.v.).

Sedert ongeveer 1814 (K.C. 26 Sept. 1814; Argus Annual 1888 P. 375) begin die Hollandssprekendes al meer en meer die leiding te neem op gebied van wedrenne Name van telers soos v.d. Byl, Cloete, Myburgh, Theunissen e.a. word met weinig uitsonderinge die gewone in hierdie tydperk. (Vgl. Notes ens. by a Bengali P. 61 e.v.; praat van sekere Rogerson egter as ‘Father of the Turf’ onder Somerset. Vgl. K.C. 8 Nov. 17, reorganisasie onder Somerset).

Die wedrenne ontgaan nie die Metodistiese bestryding tussen, in besonder, 1830 en 1840 nie, en voel dit ook. Elders het ek reeds 'n paar kante van die saak aangeraak. (vgl. bls. 351 e.v.; 471 e.v.). In 1830 hoor ons dat die wedrenne kwyn, deels deur die agitasie teen ‘gambling’. (C. Adv. 11 Aug. 1830). In 1834 word die wedrenne sleg (agteruit) genoem (C. Adv. 4 Okt. '34), en in Stellenbosch selfs van 'n ‘herleving van Paarden wedloopen’ gepraat. (C. Adv. 29 Okt. '34. Vermoedelik in die sin van ‘nuwe lewe ‘te verstaan). In 1836 C. Adv. 31 Aug.) trek 'n korrespondent te velde teen wedrenne. Dis wreed vir die diere; dit bring ongewenste elemente tesame, wat daardeur slegte invloed uitoefen op ander mense; aan hartstogte word die vrye loop gelaat. Die gerugmakende selfmoord van die hon. Berkeley Craven deur verliese by wedrenne in Engeland teen hierdie tyd word tot voorbeeld opgehou.

Maar die wedrenne, soos die drankkwessie, het 'n te sterke ekonomiese sy gehad, deur die perdeteelt en deur die uitvoer van perde naar Voor-Indië, dat die bestryding dit te veel kon tref. Tot die end van die periode (Vgl. Chase, The Cape ens. 1843, P. 210; Mon. 25 Apr. 55 e.v.) bestaan hul voort, gepaard gewoonlik met die gebruiklike dinees en bals.

Soos ander vermake (vgl. Bylae III) moet wedrenne wyk as dit op enigerlei wyse op 'n ongewenste tydstip vir kerklike aangeleenthede geag word. (B.v. C. Adv. 23 Sept. '29. Uitstel deur Lydensweek.).