Ximenes. Alba. Orsini. Drie novellen uit Spanje. Deel 1

[p. 106]

[IV]

In hoe ver de Hertog eerst in zijne vreeze, en later in zijne hoop, juist had gegist, had hij met zekerheid kunnen weten, zoo hij getuige had mogen zijn van een gesprek, dat in de geheimkamer des Konings gehouden werd tusschen filips zelven en zijnen gunsteling Don ruy gomez de silva, die den Koning behulpzaam scheen te zijn in het schiften van staatsstukken.

‘Weêr eene neêrlaag van requesens, die hij ontveinst onder den zachten naam eener omzigtige behoedzaamheid,’ sprak filips met een' koelen glimlach, een der stukken inziende.

‘Al dat ongeluk werd door zijn' voorganger voorbereid,’ antwoordde gomez, wiens gelaat eene sprekende verdrietelijkheid uitdrukte.

‘Nog weder smeekschriften, die meer vermetel klinken, dan eischen!’ ging de Koning voort, zonder op die aanmerking te letten; ‘wij zouden op deze wijze tot de gedachte kunnen komen, dat wij gedwaald hadden, met alba te zenden; maar dat wij in eene nog grootere dwaling zijn vervallen, met hem terug te roepen.’

‘De getrouwe onderdanen, die Uwe Majesteit in Vlaanderen heeft, zullen dit niet toestemmen,’ hernam gomez.

‘En de Prins van Oranje?’ antwoordde filips, hem sluw aanziende.

[p. 107]

De hoveling antwoordde niet, maar begon met eenige verlegenheid op nieuw de papieren te doorzoeken.

‘Het wordt u niet geweten,’ voegde hij hem toe, hem aanziende met den blik, die het midden hield tusschen minachting en scherts; ‘er behoorde iets anders toe, dan de drangredenen van Don ruy gomez, om ons tot dezen stap te doen besluiten. Wij hadden redenen voor dezen maatregel, van ernstiger gewigt, dan de nadeelen, die wij er van vreezen.’

‘Uit welke oorzaken Uwe Majesteit mijnen raad ook volgde, ik weet dien gegeven te hebben naar mijn beste doorzigt en met goede bedoeling,’ hernam gomez met eene zachte stem, als wilde hij door de mildheid van den toon, wat er vermetels in die woorden lag, matigen; te gelijk legde hij den Koning andere geschriften voor.

‘Klagten tegen den gewezen' Landvoogd,’ sprak filips; ‘Don ruy! zoo daar meer van dien aard zijn mag, leg het ons heden niet voor; leg het ter zijde, bij het andere.’

‘Uwe Majesteit moet wel vast besloten zijn, dien man met gunst te bejegenen, dat zij vreest, deze goede stemming te verliezen, door het lezen van dit alles,’ sprak gomez, met eene bitterheid, waarbij de vijand, links genoeg, den hoveling vergat.

‘Gij vergist u, Prins van Eboli! ik kan dit alles lezen en aanhooren, zonder in eenig voornemen te wankelen; zoo ik in de grieven en de vijandschap mijner hovelingen onderling partij wilde kiezen, of luisteren naar alle lasteringen, die men mij influis-

[p. 108]

tert, dan zoude ik heden den Hertog van Alba moeten verbannen, ter wille van Don ruy gomez, en morgen Don ruy gomez in den kerker doen werpen, om feria te vergenoegen!’

Gomez de silva had den wenk begrepen; hij boog het hoofd, als had hij een onherroepelijk vonnis gehoord, en bleef neêrslagtig met zijne bezigheid voortvaren.

Na een pijnlijk zwijgen scheen de Edelman evenwel weder moed te vatten.

‘Uwe Majesteit zou dan, ten gevalle van feria, mijne gemalin eene slechte dienst bewijzen,’ merkte hij aan en begluurde loerend zijnen meester.

‘Het kon mogelijk zijn, dat het ons alsdan inviel, haar met onze koninklijke weldaden te troosten!’ hernam filips droogjes. ‘Maar wees gerust; morgen neemt alba zitting in den geheimen raad; en gomez zal kunnen blijven waar hij is,’ voegde hij er bij, met iets ironieks in den toon.

‘De Hertog zal dus ook zijne stem hebben in de zaken van Vlaanderen?’

‘Zeer zeker! heeft hij niet de beste kennis van de hulpbronnen en de behoeften mijner rebellen?’

‘Arme requesens! dan zal men u de landvoogdij zwaar maken!’ zuchtte de Prins van Eboli.

‘Don ruy gomez! ik moet u iets herinneren, dat gij somtijds vergeet,’ sprak de Koning. ‘De kunst van een' goed hoveling bestaat minder in onhandige aanmerkingen, dan wel in gepast zwijgen.’

De spanning, die weêr door dit antwoord ontstaan was, werd op nieuw door filips afgebroken,

[p. 109]

terwijl hij den Edelman met meer goedheid aanzag: ‘Gij hebt mij nog niets gezegd van de Prinses van Eboli; zij is toch wèl?’

‘Niet vrolijk, Sire! zij schijnt lijdend.....’

‘Dat is niet goed; de schoonste Dame van ons Hof moet zich niet aan zwaarmoedigheid toegeven. Wij willen haar zelve tot opgeruimdheid manen; wij willen haar nog dezen avond zien!......’

‘Uwe Majesteit zal zich herinneren, dat zij voor Donna margarita een onderhoud moet bemiddelen in haar paleis, met den jongen toledo....... Uwe Majesteit vond niet voegzaam, dat in de vertrekken der Koningin.....’

‘Juist, dat is waar; maar die zamenkomst heeft geene haast, volstrekt niet; wij wenschen integendeel, dat zij vertraagd worde, nog vele maanden, zoo het kon..... de kleine saavedra moet ziek worden...... haar toestand aan 't Hof is een weinig dubbelzinnig, zoo lang de ondertrouw niet heeft plaats gehad; zij moet bij Donna anna wonen, tot zij alba's zoon huwen kan. Als dat gesprek heden plaats vond, en de uitkomst had, die ik gis, zouden wij gedwongen zijn tot eene handeling, die nog niet met onze ontwerpen strookt. Hebt gij ooit opgemerkt, dat de Gravin iets tegen het huwelijk had?’

‘Ten tijde van de zalige Koningin elisabeth wenschte zij het niet; nu heeft men haar naar zijne terugkomst met hartstogtelijkheid zien verlangen! Mijne vrouw, met wie zij vertrouwelijk omgaat, heeft nooit eenigen tegenzin tegen hem bij haar

[p. 110]

waargenomen; ook tegen de Koningin, die haar lief heeft, zou zij zich dan geuit hebben.’

‘En Donna maria meende haar eene blijde verrassing bespaard te hebben......’ hernam filips nadenkend. ‘Neen, het kan niet anders, bij federico is die ridderlijke galanterie, om de bruid niet bij overrompeling te nemen, een gezocht voorwendsel. Een voorwendsel, dat weg valt na hun gesprek..... en het is mijn oogmerk niet, zoo schielijk met de toledo's te breken.....’

‘Uwe Majesteit stelt dus slechts uit?.....’ vroeg gomez verrast en verheugd.

‘Gomez! ik heb u dezen ochtend verdriet gedaan; ik zal u iets zeggen, dat u vreugde geeft: het is wel eene vreugde, die gij met boete en gebed weêr moogt verzoenen; maar dat is uwe zaak..... Gij begrijpt, dat een dienaar, die zich zelven den allergetrouwsten noemt, geenszins kan gezegd worden, getrouw te zijn, daar hij zich eene eere aanmatigt, die het zijn' Vorst alleen toekomt hem te geven; maar de Vorsten ook moeten zich van grieven als deze wreken, wanneer de gelegenheid gunstig is, en niet op oogenblikken, waarin de regtvaardigheid en de voegzaamheid eischen, dat ze belooningen en liefkozingen uitdeelen voor waarachtige diensten. Eene zoodanige gelegenheid wacht ik, heb ik alreede in 't oog; maar te schielijk, kan zij mij ongelegen zijn. Spanje en Nederland moeten weten, dat ik over alba voldaan ben, dat hunne klagten noch hun haat magtig waren, eenigen invloed uit te oefenen op ons besluit, en Rome moet weten, dat

[p. 111]

wie de ketters vervolgt, met den ijver van dezen man, veel waard is aan den Katholijken Koning! En nu, verlaat mij, gomez! ik weet, dat ik u geen zwijgen heb aan te bevelen; wij hebben behoefte aan vrome overpeinzingen; laat de Infante isabella gewaarschuwd zijn, dat wij met haar bidden willen.....’