Logo DBNL
Gedichten (1861)

Gedichten

(1861)–Pieter Joost de Borchgrave–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende


illustratie

's Dichters levensschets.

I

Petrus Judocus de Borchgrave werd geboren den 17 april 1758, in West-Vlaenderen, te Wacken, stedeken op dry uren en half afstand van Kortryk gelegen, aen de boorden der Mandel. Zyn uitgestrekte handel en de vermaerdheid zyner

zesmaendelyksche jaermerkten deden er weleer een grootel toevloed van vreemdelingen heenstroomen. Door zyne gewigtigheid werd het, onder het Keizerlyk bestuer, verheven tot Hoofdplaets van het Distrikt, maer heden is het versmolten tot de geringheid van een gewoonlyk dorp.

De toekomende dichter was de tweede zoon van Cornelius de Borchgrave, baljuw, schepene van het Dorp ende Graefschap van Wacken, en van Maria-Joanna Tyvaert. Hy behoorde tot eene dier landelyke huisgezinnen, zooals men er nog velen aentrof op het einde der laetste eeuw. Hunne deugden zetteden zich voort met hunnen naem, ed tevreden met het lot, door de Voorzienigheid hun toebedeeld, verkozen zy meermaels het rustige dorpenleven, aen de schynschoone beschaving der groote steden. Zyne voorouders, afkomstig uit Vlaenderen, waren er sinds ettelyke jaren gevestigd.

Reeds in 1379, werd Gillis de Borchgrave, onder de muren van Audenaerde, Ridder geslagen, door den graef Lodewyk van Male, die deze stad kwam belegeren. In 1382, zag Lamsyn de Borchgrave, door de wethouders van Gent zich belast de Ypersche belangen voor te staen by de onderhandelingen die gingen plaets grypen tusschen Frankryk en Engeland; in 1406 werd Robrecht de Borchgrave, Oppervoogd van Yper; in 1560 was Rogier de Borchgrave magistraet te Harelbeke, enz., enz.

Reeds vroeg toonde de jonge Petrus de schoonste hoedanigheden, en zyne ouders stelden alles in het werk, om de kostbare zaden welke de natuer in hem geworpen had, te doen ontkiemen. Begrypende dat eene goede opvoeding tot leiddraed strekt aen gansch het leven, wilden zy zelven het bestuer in handen nemen, over dien jongen geest, die zich ging openen, over dat jeugdig hert dat ging ontluiken, en

hoe moeijelyk de taek ook was, bleven zy er niet te kort aen. Later, de mannelyke jaren bereikt hebbende, kon hy niet zonder ontroering en dankbaerheid, zynen geest terug voeren tot dien schoonen tyd zyns levens, toen hy uit den mond zyns Vaders de eerste toonen leerde stamelen, en toen zyne Moeder zyne kleine hand afrigtte tot het namaken der letters van den abé. Eventwel, in den eerste, nam Petrus weinig hunne lessen te baet. Met eene uiterste gevoeligheid begaefd, en diensvolgens toegankelyk aen al de edelmoedige aendoeningen, in het hart ontsproten, was hy ten zelfden tyde dertel, kluchtig en opgewonden: maer de lieftalligheid en rondborstige vryheid, waermede hy begaefd was, deden hem ligtelyk zyne kinderstreken vergeven.

De ouders ondertusschen bekommerd over de weinige vorderingen door den leerling gemaekt, vonden geradig het toezigt over hunnen jongen schat aen strengere handen toe te vertrouwen, en hem ter school te zenden. In de vorige eeuw waren de scholen, op verre na, zoo menigvuldig niet als heden. Ziet onderwys was alsnu die gemeene bron nog niet, waer elkeen zich mag komen laven. In de buitenstreken voornamelyk was het byna uitsluitelyk het voorregt der bemiddelde of tot het Priesterdom geroepene jongelingen; ook was het niet zeldzaem goede burgers te ontmoeten die konden lezen noch schryven. Hy ging dan ter school dry jaren lang, waerna hy besteed werd in het kollegie van Kortryk om zich te oefenen in de fraeie letteren. Wy zullen niet uitweiden op die dorre studiejaren, wier wrangheid genoeg gekend is, maer wier proeftyd men moet doorgeworsteld zyn, om als man te kunnen doorgaen. Zeggen wy nogthans dat de Borchgrave zich dien tyd van geestveredeling en overleg wel ten nutte wist te maken, en dat hy, by het

sluitenzyner leergangen, meer oordeel, deftigheid en onderrigt bezat dan het grootste deel der hedendaegsche studenten.

Alsdan zich ontslagen ziende van het eentoonig werk, welk het geregeld schoolleven dagelyks oplegt, gaf hy zich geheel over aen zynen leeslust. Reeds vroeg was dit by hem een drift geworden. Van den oogenblik af dat hy een boek kon lezen, en den draed der gedachten er in volgen, vond men moeite hem de gepaste werken te bezorgen om zyne nieuwsgierigheid te voeden. Hy gevoelde eene byzondere neiging voor de Dichtkunde en de Geschiedenis. De vaderlandsche Geschiedenis vooral boeide zyne aendacht: hare Oorsprong met zulken ondoordringbaren sluijer bedekt, hare trage maar regelmatige gang door de omwentelingen heén, en hare instellingen van zulken orde- en vryheidslievenden geest doordrongen, dit alles trof zyn gemoed, en het was in de zuiverste bronnen, in de schryvers, die er den diepsten blik in geworpen, of er de beste beschryving van gegeven hadden, dat hy met voorliefde hare overleveringen ging opzoeken. Tenzelfden tyde, las hy met evenveel aendrift de meest gekende der Vlaemsche en Hollandsche dichters, tusschen dewelken hy aen Hooft, Vondel en Cats de eerste plaets vergunde.

Na de boekery zyns Vaders uitgepluisd te hebben, ging hy snuffelen in de boekzael van het Kasteel van Wacken, wiens eigenaer een vriend van den huize was, en elken jare eenige schoone lentedagen kwam overbrengen op zyn buitengoed. Daer ontdekte hy eenige Engelsche en Duitsche boekdeelen, te dien tyde schaerscher dan heden, en aenstonds, met dit ontembaer vuer van eenen geest, die van alles het raedselwoord wil kennen, stelde hy zich te werk, om alleen, zonder behulp van spraekkunst of meester, en nauwelyks

voorzien van een slecht woordenboek, met die twee Talen kennis te maken. Wy hoeven nauwelyks hierby te voegen dat hy die maer begon te verstaen, na een lang en pynlyk zwoegen, dat elk anderen dan hem zou hebben doen terugdeinzen.

Door zich aldus te verlustigen aen de werken der Dichters en de meesterstukken van het menschelyk verstand, ontstond in hem allengs de begeerte, eerst wankelend, dan vaster, om hen na te volgen. Wel is waer, ontbrak hem nog de mens divinior, de verhevene inspraek; maer in hem klonk, ik weet niet welke geheime stem, die den mensch aen den mensch zelven veropenbaert, hem prikkelt en aenstuwt, hem bezielt en vooruitspoort, en eindelyk, men noeme haer Natuerdrift, Voorgevoel of Vernuft, den geest tot hoogere sferen roept en het hert zuivere aendoeningen inspreekt. In diepe gedachten verslonden, en een zyner geliefkoosde boeken onder den arm, ging hy mymeren langs de schilderachtige boorden der Mandel, of verdoolde in het uitgestrekt Woud, dat op het einde der laetste eeuw, Wacken nog in eenen kring van boomen omsloot. Daer, overgelaten aen zich zelven, en begeesterd door het statig tooneel der schepping, wier plegtige stilte, door 't gemurmel der beek, of 't gezang eens vogels, nauwelyks werd onderbroken, gaf hy, uren lang, zich over aen zynen mymerlust. Hem betooverde welhaest de ontluikende roem van Bilderdyck en Bellamy, twee Bataefsche telgen, van denzelfden ouderdom als hy; en, aengedreven door die noodwendigheid, den mensch eigen, van een uiterlyken vorm te geven aen de gewaerwordingen zyner ziel, schreef hy eenige vlugtige Versjes, gemakkelyk gerymd, maer die, bestempeld met den valschen smaek der Eeuw, nog al de onervarenheid eens beginnelings verrieden.

Korts daerna, waegde het hy zyne proeven te toonen aen den Voorzitter der Rederykkamer van Wacken(1). Deze, de begaefdheid zyns jongen landgenoots bevroedende, gaf zyne tevredenheid lucht in uitbundige loftuitingen, en zeide, in het heengaen: ‘Gy zult een groot Dichter worden.’ - Heeft de Tyd deze grootsche voorzegging bekrachtigd? De stond is nog niet gekomen hierop te antwoorden; maer de jongeling, verblyd, zoo men ligt denken kan, over zulke uitspraek, spande al zyne krachten in om aen zynen roep niet te kort te blyven, en, van dan af, stelde hy zich aen het werk met onvermoeiden iever.

II.

Hy verkoos het Vlaemsch tot het schryven dezer Dichtkundige schetsen. Dry omstandigheden noopten hem tot het gebruiken dezer Tael: zyne opvoeding, zyne onbeperkte Vaderlandsliefde, en het midden, waerin hy leefde, by zyne eerste stappen op de baen des levens.

Ten zy eenige voorname steden, waer de Franschdolheid, op de vleugelen des vooruitgangs, binnensloop, was het Fransch, in Vlaenderen, tydens gansch de achttiende Eeuw, nog in geener voege het kenmerk geworden der beschaefde en ordentelyke heden. Het werd geleerd als vreemde tael, zoo als wy heden doen met het Duitsch en het Engelsch;

maer de gebruikelyke Tael was het Vlaemsch(1). Deze werd gesproken en geschreven, en diende tot het opstellen van Spraekkunsten, Woordenboeken, Geschiedenissen, Aerdryks- en Wiskunde. Uitgenomen enkele nieuwigheden by stonden ingevoerd, bleef de groote menigte des volks getrouw aen zyn verleden. Geen wonder! de Vlamingen hadden een te droevig geheugen bewaerd van de Fransche overheersching, die, ten tyde van Lodewyk XIV onze gewesten bezoedelde, dan dat zy, zonder noodwendigheid, de Tael hunner Dwingelanden zouden hebben aengenomen. Overigs, hoe meer poogingen deze laetsten aenwendden om dezelve Hier in te planten, zoo grooter wantrouwen verwekten zy wegens het doel, welk zy wilden bereiken. Inderdaed, het is aen den mensch eigen van te wederstaen aen ophitsingen, waer achter gepeinzen van baet- en zelfzucht zich verschuilen, en zoo kwam het dat onze Voorouders, trots list en geweld, hunne Moedertael in zwang hielden. Nogthans, wy moeten het met spyt bekennen: terwyl de eigentlyke Volksspraek den vreemden aendrang weêrstond, viel de Letterkunde aen het kwynen als eene verdorde bloem. Sinds lang was geen enkel groot vernuft met zynen adem haer komen verkwikken. Wat meer is, de uitwykelingen, door de herroeping van den Koninglyken bevelbrief van Nantes verbannen, en het korts daerop volgende bezettingsleger voerden dien zucht tot nieu-

wigheden in, waervan wy zoo aenstonds spraken; ook telde hier welhaest de kudde van Panurgus talryke schapen. De toenmalige schaersche schryvers, verblind door het klatergoud onzer Zuidburen, bepaelden zich slavelyk hen na te volgen, of, zonder de verdienste der oorspronkelykheid te waerderen, oordeelden dat een werk al de vereischte hoedanigheden bezit, toen het regelmatig, keurig en vloeijend is opgesteld. Ten slotte, de tyden waren weinig geschikt om meesterstukken te doen ontluiken: eene lange reeks van Oorlogen en staetkundige omwentelingen, daerby een volkomen gebrek aen aenmoediging, verlamden den wil derzulken, die zich tot de weerdigheid van Schryver voelden geroepen te zyn.

Dusdanig was het met de Vlaemsche Letterkunde gelegen, toen het verdrag van Utrecht het beheer over onze gewesten aen het Huis van Oostenryk toekende. Een nieuwe tydperk ving aen. De Oostenryksche Prinsen beieverden zich 's Lands wonden te heelen, en verwierven de genegenheid der Belgen door hunne wyze en gansch vaderlyke besturing; vooral Maria-Theresia deed onze welvaert ten hoogsten trap stygen. Landbouw en Nyverheid, Onderwys en Letterkunde gelykelyk onder Haer beschermschap nemende, stichtte de doorluchtige Vorstin, te Brussel, de vermaerde Académ1e des sciences et belles lettres, en liet het Vlaemsch en het Fransch op den zelfden rang stellen(1). Door deze welwillende gunst kwam de Letterkunde weêr aen het bloeijen. Vlaenderen, met behulp eeniger dienstveerdige mannen zag de aloude Rederykkamers

herleven, Pryskampen openen, en Feesten inrigten, die de Vlaemschminnende jeugd in verrukking bragten, en de goedkeuring, ja de medewerking der onverschilligen tot zich trokken. Deze beweging gaf den spoorslag aen de ontwikkeling van de Borchgrave.

By hem, even als by ons, ontstond reeds vroeg de verzekering, hierboven aengehaeld, dat de Tael des Volks een der kloekste grondvesten legt aen zyn zelf bestaen; en vurig, en edelmoedig van aert als hy was, kon hy niet weêrstaen aen den stroom die zyne landgenooten meêsleepte. Voegen wy hierby het werkelyk deel dat hy nam aen de Letterkundige Maetschappy van Wacken, en de vriendelyke betrekkingen, die hy sinds lang had aengeknoopt met de Vlaemsche Dichters, en men zal een gedacht hebben van de rigting en strekking zyns geestes, toen hy begon te schryven.

De dood van den Prins Landvoogd der Nederlanden verschafte hem weldra de gelegenheid zyn ontwakend vernuft in het daglicht te stellen. Karel-Alexander, hertog van Lorreinen en Bar, Groot-Meester der Teutonische Orde, Opperhoofd der Keizerlyke krygsbenden van den Rhyn enz., had, over de Belgische gewesten, het bewind gevoerd, sinds het afsterven zyner gemalin, Aertshertogin Maria-Anna, tweede dochter van den Keizer Karel VI (16 december 1744) tot aen zyn overlyden in het kasteel van Tervueren, den 4 july 4780.

Eene lange reeks van weldaden kenmerkte zyn Voogdyschap. Ervaren en koene krygsman, spitsvinnige en schrandere geest, zachtzinnig maer stevig karakter, verlichtte beschermer van Kunsten en Wetenschappen, en vurige voorstander van alles wat een Land in roem, en in zedelyk en stoffelyk welvaren kan doen stygen, Prins Karel, - zooals hem onze Vaders liefderyk noemden, - stond zoo

hoog in de achting der Belgen, dat zy al het bekoorlyke der staetkundige onafhankelykheid vergaten; ook rees er eene algemeene Rouwklagt over Belgie by het vernemen zyner Dood. De Vaderlandsche dankbaerheid stichtte Hem een bronzen standbeeld, op de Koninglyke plaets, te Brussel, by den ingang van het Park(1); eene menigte volks uit alle hoeken des Lands toegestroomd, volgde het Lyk tot de laetste rustplaets, en getuigde, door zyne deelneming in de rouwplegtigheid, van zyne liefde tot den afgestorvene.

De jonge de Borchgrave woonde de uitvaert by. Zyne inbeelding werd er getroffen door het ontzettend maer droevig schouwspel, welk de Dood van een doorluchtigen, alom betreurden Vorst aen het oog biedt, en hy schreef een zinnebeeldig Treurdicht waerin men, op meer dan eene plaets, de gedachten en eenigermate de wyze van Mevrouw Deshoulières terugvindt. Voorzeker, is dit Stuk van gebreken niet vry te pleiten. De Dichter komt soms terug op een denkbeeld, te voren reeds uitgedrukt, of geeft er eene te verregaende uitbreiding aen; soms rigt hy zich tot de Natuer, en verdwaelt zich in kouden en smakeloozen woordenprael; doch niettemin doorstralen, zelfs daer, verhevene gepeinzen, in vloeijende en sier-

lyke vormen overgoten, eigenaerdige spreekwyzen, door zyn vernuft hem ingegeven, of ontleend aen de hollandsche meesters, stoute en liefelyke overdragten; en, alzoo destyds deze hoedanigheden, in het oog der sprekers, niet verduisterd waren door de gebreken die heden niet meer gedoogd worden, verwierf dit Treurdicht een algemeenen byval, en gaf een gunstig gedacht van den Vervaerdiger.

Een ander voor de Belgen rampspoedig voorval, nog zwaerwigtiger in zyne gevolgen dan het verlies van Prins Karel, was het overlyden van Maria-Theresia op den 29 october 1780. De grootmoedige Keizerin daelde ten grave met den roemryken titel van Moeder des Vaderlands, Haer door der volken erkenlykheid opgedragen. ‘Aen Maria-Theresia komt de eere toe van het teeken der ontwaking te hebben gegeven; zyn de Belgen later opgestegen tot de zedelyke plaets, welke hun door Voorvaderlyk regt tusschen de volkeren behoort, dan mag men nimmer de Vorstinne vergeten die het eerst de Star eener betere toekomst aen den Hemel der tyden deed opdagen.... Nimmer, men mag het zeggen, was er droefheid zoo algemeen als die welke de gemoederen in Belgie kwam vervullen, by de grievende tyding der dood van Maria-Theresia. Men stortte tranen in de straten en op de markten; ieder treurde als over het verlies eener eigene Moeder; - by den lykdienst, in Ste-Gudula, te Brussel, gevierd, hoorde men niets dan zuchten en snikken: de vloersteenen der kerk glinsterden tegen het daglicht op, bevochtigd als zy waren door tranen van dankbaerheid en van rouw(1).’

De Rederykkamer van Wacken schreef, te dier gelegenheid, eenen Pryskamp uit, voor doel hebbende ‘in vier-en-

twintig Alexandrynsche verzen, noch min noch meer’, de deugden der edelmoedige en liefdevolle vorstin te bezingen, en alzoo haer geëerden Naem te doen voortleven, in het hart van allen die hun vaderland lief hebben. P. de Borchgrave nam er geen deel aen, maer in het begin des volgenden jaers, tydens de benoeming van Maria Christina en Albert van Saxen-Tesschen als Landvoogden der Oostenryksche Neder-Landen, schreef hy op nieuw een Treurgedicht, uit twee onderscheidene deelen bestaende: het eerste, aen Prins Karel toegewyd, herrinnert zyne deugden, weldaden, en uitstekende hoedanigheden; het tweede, is een Troostgezang waerin de Dichter, vol vertrouwen, de toekomst te gemoet ziet, en voor zyn Land een gansch tydperk van voorspoed en zegeningen verhoopt.

Deze staatkundige gebeurtenissen beletteden hem niet zyne studien voort te zetten. Hy gevoelde wel dat zyn Letterkundig onderrigt nog veel te wenschen liet, en nam vóór, door een regelmatig tydgebruik, hetzelve te volledigen. Hy overzag nogmaels het grootste deel der Latynsche schryvers; en de Spreuken die meest al zyne Dichtstukken bekroonen, getuigen zoowel van zyne begaefdheid, om de voornaemste plaetsen der Dichters zich in het geheugen te printen, als van de fynheid zyns smaeks, om ze toe te passen aen de Onderwerpen, die hy zelve zich voorstelde te behandelen.

Rond denzelfden tyd begon het leven van jongman hem te vervelen en hy besloot zich een huishoudelyk bestaen te verschaffen, welk zyne inbeelding opsierde met al de bekoorlykheden eener eerste liefde.

Hy trad dan in den echt, den 20 january 1782, met Marie Joanna Lambrecht. De bruidschat der jonge getrouwde was niet schitterend, doch zy stamde af van een aenzienelyk

geslacht. Tot den ouderen tak behoorde namentlyk Maria-Catherina Lambrecht van Lettebrouck, gestorven in 1506, en gehuwd met Roland, graef van Maldeghem. Aen een zydelingschen tak ontsproot Mattheus Lambrecht, die van kanonik en aertsdiaken, Bisschop van Brugge werd in 1596; eindelyk steeg, uit nog een anderen tak deszelfden Stams, Jan Lambrecht, heer van Nederoksele, enz., die een onderscheiden vlaemsch Dichter was. Deze droeg een onverzoenbaren haet tegen de Fransch-naäpery, en staefde zyne grondbeginsels door een buitengewoon krachtig denkvermogen, en eenen schryftrant vol keurigheid, die hem op den eersten rang plaetsten tusschen de schryvers zyner tydgenooten.

De jonge vrouw was begaefd met al de zedelyke hoedanigheden, waeruit vrede en geluk in een huisgezin voortvloeijen. de Borchgrave ontmoette in de gezellin zyns levens al wat zyn Dichterlyk hert kon wenschen: een diep en levendig gevoel van genegenheid in den voorspoed, en eene onwankelbare verknochtheid in de tyden van beproeving. Hun liefdedroom duerde zoo lang als hun leven; en, dertien maenden na zyn huwelyk, zag het jeugdig paer zyn geluk bekroonen door de geboorte eener jonge spruit.

Eventwel het de Dichter, door de zoetheden des huwelyks, zich van zyne geliefkoosde bezigheden niet afwenden.

Terwyl hy zich op de Dichtkunde meer en meer toelegde, oefende hy zich in het Tooneel, en in de zoo moeijelyke kunst om de driften en gevoelens der voortestellen persoonen natuerlyk en ongedwongen weêr te geven.

Hy schreef een Blyspel in proza: De vrugtelooze bewaeking, welk, volgens zeggen der toenmalige tydschriften, een grooten byval genoot; maer, voor zooveel wy weten, in druk niet verschenen zynde, is hetzelve verloren geraekt. Eene brok

van het handschrift, den Eersten akt behelzende, is door ons teruggevonden. Vermeenende dat zulke afgezonderde brok van weinig belang zou zyn voor de lezers, hebben wy niet noodig geacht deze in het bundel te lasschen.

Den 24 april 1785, vierde men te Gent de inhuldiging van een nieuw Vlaemsch Schouwburg. Niets werd gespaerd om deze seest luister by te zetten. De inrigters hadden eenen oproep gestuerd aen de vermaerdste Rederykkamers, en, uit alle hoeken van Vlaenderen, stroomde eene menigte dichters, aengelokt door eene plegtigheid, waer het Land en zyne Tael het levendigst belang in vonden. De opening greep plaets in de ruime zael, door hare stichters bekleed met den grootschen titel van zael van den Parnassusberg. Het eerste stuk, welk men er voorstelde, was de Weduwe van Malabar, Treurspel van Lemière, vrypostig in het vlaemsch overgebragt door J.F. Vanderschueren.

De Kamer van Wacken behaelde den Eersten prys, en een nog al zonderling toeval noopte de Borchgrave een Lofdicht te maken, opgedragen aen de inrigters van het feest. De maetschappyen der steden van hoogeren rang zagen, met nayver, dit geluk aen het kleine Wacken ten deele vallen, en morden tegen de beslissing, die den Eereprys toegekend had aen de gilde: Ziet, het, groeid, onbesproeyd. Men oordeelde het geraedzaem de eendragt tusschen de verschillige Kamers niet te breken, en om dit doel te bereiken, moest men behendig de uitspraek der Gentsche regters verregtveerdigen. Het was onze Dichter die zich met deze taek gelastte, maer zonder het te laten uitschynen. De berymde Harpslag met opschrift: Omne genus scripti gravitate Tragoedia vincit, overtreft al wat hy tot alsdan vervaerdigd had. Daerin ligt, tusschen andere hoedanigheden, welke wy by den schryver

reeds hebben doen opmerken, eene grondige kennis van het menschelyk hert besloten. Hy bepleit bedektelyk de verdediging der Kamer van Wacken, en spreekt over haren Zegeprael met uiterste zedigheid, om de yverzucht der verschillige Maetschappyen niet aen te vuren, en hunne eigenliefde niet te kwetsen.

De Rymbrief, waerover wy komen uit te weiden, gold aen den schryver een Borstsieraed(1), en deze openbare onderscheiding, de Eerste welke hem ten deele viel, kwam zyn reeds gunstig gekenden naem een merkelyken luister byzetten.

Terwyl hy zich onledig hield met de Ongewyde schryvers te doorgronden, en, zonder zich van letterroof pligtig te maken, de voornaemste schoonheden, die wy er in bewonderen, in zyne eigene schriften poogde te versmelten, verwaerloosde hy geenszins de zuivere bron der Gewyde Poëzy, en las dagelyks eene plaets uit den Bybel. In vele plaetsen zyner werken, gelyk wy later zullen zien, vindt men het bewys zyner diepe kennis van het oude Testament, en waerschynlyk gaf de lezing der Wysheidsboeken hem stof tot de twee stukken: 's Menschen leven en de Eerzuchtigheid. Jammer dat het eerste onvoltooid is gebleven. De gedachten, daerin uitgezet, verheffen zich, onder het wysgeerig en zedelyk betrek, tot eene ware hoogte, en geen der groote Nederlandsche Dichters zou zich dezelve schamen.

de Borchgrave wrong, tenzelfden tyde, uit zyne Lier,

verrukkelyke toonen, op een Onderwerp, zooveel moeijelyker om behandelen, daer het versleten is, en welk eene meesterhand vergt om te verjeugdigen. Wy willen spreken van Het Klooster. Het telt, volgens onze meening, tusschen de schoonste en lieselykste stukken, waermede de schryver de Vlaemsche tael heeft begiftigd. Men voelt er, als het ware, den geest van het Heilig Schrift zich tegenwalmen, en ademt er de zoetste geuren van reinheid en onschuld, die het menschelyk hert kunnen streelen; in een woord, het vormt de verhevenste uitdrukking van het Dichterlyk-Godsdienstig gevoel.

III

Een ander Gedicht voor titel voerende: By het Huwelyk van eenen Kunstvriend, is, wat de gedachten betreft, het tegenovergestelde van het voorgaende, en, even ryk aen Poëzy als Het Klooster, schynt het ons meer verdienstelyk opzigtens den schryftrant. Het bewyst nogmaels de groote geschiktheid des Dichters om de verscheidenste onderwerpen even gelukkig te behandelen, en er de treffendste en eigenaerdigste kleuren aen toe te passen. Ook hier, is het byna uitsluitelyk in het gevoel, in de aendoeningen des herten, dat hy de noodige stof zal putten; doch men ziet er niettemin eene zedelyke gedachte bovenzweven: klaer bewys dat de Dichter het utile dulci van zyn geliefkoosden Horatius volkomen aenkleeft, en niet alleenlyk voor doel had zich aengenaem, maer tevens nuttig te maken.

In stede van zyn Onderwerp, zonder keus, langs alle zyden

te beschouwen, sluit hy het op in een engen omtrek, en hecht zich aen eenige byzonderheden. Niet het Huwelyk in het algemeen wil hy behandelen; dit vergt te groote uitbreidingen, hy schynt te zeggen: Non hoec jocosoe conveniunt Lyroe. Wat hy bezingen wil, is de zoo lang gewenschte, eindelyk geslotene Echtverbindtenis van eenen zyner Boezemvrienden. Doch, denken wy niet dat het Gedicht, tot dezen kring bepaeld, een Gelegenheidsvers worde. Neen, Dichter van beroep, tot eenen Dichter sprekende, vermeent hy het Huwelyk van eenen Kunstbroeder te mogen plaetsen boven de Prozaïsche Huwelyken, die elken dag gevierd worden. Van daer de zoo keurige als diepgrondige beschouwingen, waerin hy treedt.

Dit Dichtstuk behelst een volledig Wetboek van huisselyke en maetschappelyke wysheid, vergezeld van strenge raedgevingen, die in kernvolle tael, de pligten van het Huwelyksch leven voorschryven, en gestaefd op het woord Gods, om die met den onschendbaren stempel Zyns gezags te bekleeden. Kan men schoonere blyken van vernuft en gevoel by eenen Dichter eischen? Doch, verliezen wy niet uit het oog dat het voorhandig Gedicht dagteekend van 1787, tydstip waerop de losse zedeleer van Epicurus in vollen zwang was.

De schryver eindigt met een krachtigen oproep te sturen tot den Dichter, wiens Huwelyk hy komt te bezingen, en vertoont hem dat het altaer der Liefde, waer hy zyne offers gaet brengen, hem het altaer van Apollo niet mag doen verwaerloozen. Deze gedachte, uit een breeder oogpunt beschouwd, laet ons toe te zeggen dat de mensch, die zich in de rozenbanden der zoete minne laet sluiten, ten zelfden tyde zich tot een werkzaem leven verbindt, als tot eene heilige wet, welke hy niet mag overtreden. De rede ervan is dat het

vermaek gevolgd is door de verzadiging, de verzadiging door de walg, en dat een werkzaem leven het doelmatige, ja onmisbare middel zal zyn, om het eene te bewaren en het ander af te weeren.

Het tafereel, waerin de Borchgrave het Huishoudelyk Geluk afschetst, en waervan wy komen te gewagen, schynt ons door het gevoel van zyn eigen geluk hem ingegeven te zyn. Indien diesopzigtens eenige twyfel kon bestaen, of minstens, indien de Dichterlyke bespiegeling des schryvers er geene genoegzame waerborg van scheen, zou de twyfel plaets maken voor de zekerheid by de lezing van een Rymstukje, dat, met het zenden eener Bloedvink, toegestuerd was aen de vermaerde Neêrlandsche Dichteres, Petronella Moens.

Deze werd geboren te Cubaard, in Friesland, den 16 november 1762(1). Haer vader van den protestantschen eere-

dienst, was geestelyke bestuerder te Aardenburg. Ofschoon van haer derde jaer met blindheid geslagen, ontving zy eene uitmuntende opvoeding, ein oefende haren geest in al de vakken der wetenschap. Haer vader, die, reeds vroeg, in haar een byzonder aenleg voor Dicht- en Letterkunde ontwaerde, spaerde geene moeite om deze neiging te begunstigen, en stelde haer in betrek met de voornaemste Nederlandsche schryvers. Zoo kwam het dat zy kennis kreeg met de Borchgrave. Weldra ontstond er tusschen beide eene echte vriendschap, welker banden geen oogenblik verslapten, en toen haer einde naderde, vond Joffrouw Moens er nog smaek in, zoo als de heer van Duyse bevestigd, met eenige huisvrienden van haren goeden Wackenaer te spreken. Na den dood haers vaders, - hare moeder was sinds lang gestorven, - hadden hare vrienden, en de Borchgrave de eerste, uit een gevoel van broederlyke genegenheid, haer eene Jaerwedde verzekerd, welke zy genoot tot aen haer overlyden in 1843.

De Brief in verzen, welken hy Haer in 1788 toestuerde, getuigt van hunne vriendschap, en treedt in belangryke omstandigheden nopens het huishoudelyk leven en de daegsche bezigheden des Dichters. Hy draegt voor opschrift deze woorden van Horatius:

 
Ille terrarum mihi praeter omnes
 
Angulus ridet...

Gelyk weleer Anacreon tot zyn Duifje sprekende, zoo wendt de Dichter zich tot het Vogeltje, en gelast zich met de zending van al wat hy toevertrouwt aen zyne Vriendinne over te brengen. Dit stukje, uit de warmste uitstorting van vriendschap geschreven, is echt liefelyk in zyn slach, en daeren-

boven byzonder geschikt om ons gansch de inborst des Dichters te doen kennen.

Tot hiertoe, hebben wy weinig aengedrongen op den merkweerdigen voortgang, welke zich in zyne schriften laet waernemen, omdat wy dachten dat de Stukken welke men verder gaet lezen, genoeg zullen toelaten er over te oordeelen. Een buitengewoon gemak, zooals wy zeiden, kenmerkt den schryver; maer de gedachten, door eene voedzame lezing aengekweekt, en door den ouderdom ontwikkeld, zyn tot een hoogen trap van rypheid geklommen. De uitdrukking ook heeft eenige wyzigingen ondergaen: het Vers vloeit nog altyd even zacht; maer het is min slap en meer gespierd, min flets en meer kernvol. Deze hoedanigheden schitteren byzonderlyk uit in het Gedicht: De Barbaersche Zeeroovers, dat ondanks zyne beperktheid, ons een puikstuk schynt te zyn.

Europa in eene schandelyke werkeloosheid sluimerend, of slechts ontwakende om, in nuttelooze en onvruchtbare worstelingen, zyne krachten te verkwisten, vergat den onverzoenbaren vyand der Kristelyke beschaving, en de Zeeschuimers uit Tunis, Algiers en Marok, zich deze gevoelloosheid ten nutte makende, hernamen den loop hunner rooveryen. Te vergeefs hergalmden, als een sombere weeklank, aen het oor der Kristene Vorsten, de weeklagten der reizigers, die aen de woede der Vrybuiters ontsnapten; te vergeefs klom, uit de dagbladen van dien tyd, een schreeuw van billyke verontwaerdiging tegen de Mahomethaensche dweepzucht. Europa bleef doof voor de smeekingen der eenen en de wraekkreten der anderen, en de Zeeschuimers konden, meesttyds zonder slag of stoot, zich overladen met den kostelyksten buit. Men verwachtte zich de Ridders van Malta hun gevreesde zweerd te zien opvatten, om een einde aen dien droevigen en

schandvollen toestand te maken; maer de Orde had zich laten medeslepen op den stroom der Eeuw; de wufte zeden waren in haren schoot gedrongen, en hadden er het geloof en den moed versmacht. Helden als d'Aubusson en la Valette bestonden niet meer, en niet éene galei vaerde nog de have uit om den Vyand te gemoet te zeilen. De handel was gestremd; geene reizigers waegden zich nog op de Middellandsche zee. De bewooners der zuidelyke kusten van Spanje, Italie, en zelfs van Frankryk hadden het leven niet meer veilig in hunne wooningen. Het tydstip der Fransche omwenteling zag de Afrikanen hunne geweldenarijen nog verdubbelen.

Het was op de tyding van een nieuwen inval dezer wreedaerds dat de Borchgrave een Gedicht schreef, waerin hy eenen Oproep zendt aen de Kristene vor8ten, en welk het ‘facit indignatio versum’ van den Latynschen Dichter schynt te verwezenlyken. Het is de uitbarsting eener regtschapene ziel by het aenschouwen der zegevierende boosheid. Dáer heerscht van het begin tot het einde een ongemeen vuer, in gloeijende, maer gepaste uitdrukkingen overgebragt. En, wat verdient opgemerkt te worden, is het krachtig gevoel des Dichters, die dezen toon staende houdt op dezelfde hoogte, zonder hem een oogenblik te verzwakken, of zonder zyne stem te verflauwen. Ook., hoeft men hem te volgen tot het einde toe; dan eerst ademt men vry, en komt men met genoegen terug op het roerend tooneel, waer de martelingen der Kristene slaven afgebeeld, en de woestheden hunner bloedgierige verdrukkers gedoemd worden.

Het stuk bleef tot hiertoe onuitgegeven, en wordt nu eerst aen het licht gebragt; doch de Dichter had in 1816, het genoegen zyne wenschen te zien bekroonen, toen de Engelsche admirael, lord Edward Exmouth, en de Hollandsche onder-

admirael ander Cappellen Algiers beschoten, en de vlot van den Dey aen de vlammen overleverden.

Wy laten ter zyde, alhoewel tegen dank, een stuk, waerin hy handelt over de Vriendschap der Dichters; een ander, waerin hy, op eene kiesche wyze, het Eerste gebod Gods uitlegt, en een derde nog, waerin hy den Weldadigen Invloed der Poëzy bezingt, en aentoont dat Zy alleen den menschen reine genuchten biedt, terwyl rykdom, eerzucht, magt en wellust slechts dorre en vergankelyke vreugden baren; doch wy houden stil by de beschouwing van een voortreffelyk Lierdicht: Aen de Vryheyd. Alvorens in byzonderheden te treden, moeten wy bondig verhalen door welke omstandigheden het den Dichter ingegeven werd.

De Oostenryksche Nederlanden waren in vollen opstand geraekt. Het valt in ons bestek niet er de oorzaken van uiteen te zetten. Niemand is onbewust hoe Josef II doof bleef voor alle wyze raedgevingen, en de vreedzaemste verzoekschriften van de hand wees. Hy verbitterde de Belgen zoo diep, dat zy de wapens aengrepen, en den oorlog verklaerden aen een Bestuer, welk Maria-Theresia en Karel van Lorreinen hun had leeren beminnen. Het zy ons toegelaten eenige woorden te ontleenen aen een deftigen, Vlaemschen schryver, aen wiens getuigenis wy grooten prys hechten. M. Willems zegt: ‘Dezen was een philosooph, en begreep dat ook de Belgen moesten philosophen zyn. Hy wilde verbeteringen invoeren: men vond die onnoodig in een Land, hetwelk zonder dezelve te kennen, was gelukkig geweest. Den Keyzerlyken wysgeer, ziende dat men zyne inzichten niet en verstond, gebruikte soldaeten en dwangmiddelen, om die dóor te dryven.
(1)

Daer de Belgen aen zyne gewapende Philosophie nog veel minder het oor wilden leenen, kon het niet missen of onlusten, verdeeldheden, wanorde, oproer en oorlog moesten daervan het gevolg worden. Eene omwenteling borst uit, enz.’

Men weet het overig: met eene vurige Vaderlandsliefde bezield, maer slecht aengeleid, behaelden onze voorouders gewigtige voordeelen, dus verre dat zy den Keizer van zynen troon vervallen verklaerden. de Borchgrave, die van naby al de wisselvalligheden dier volksbeweging met het oog volgde, schreef het gemelde Lierdicht in de eerste dagen van January 1790, toen de Afgevaerdigden van elk gewest, in de algemeene Staetsvergadering te Brussel vereenigd, zich de heerschappy over het Land hadden toegeëigend.

Nogthans, bemerken wy het wel: de Vryheid, door den Dichter bezongen, is de onbeschaefde en ordelooze Vryheid der Demagogen niet, die eigenlyk den naem verdient van Losbandigheid, die de misdaed predikt, en tot alle wandaden aendryft; hy beoogt de wyze en wettige Vryheid door elk welmeenenden burger aenbeden, en by onze voorouders verbeeld door het bezit der voorregten, welker handhaving de Vorsten, by hunne Blyde Intrede, onder plegtigen eede bezwoeren. Alsof de Dichter, in een oogenblik van Profetische begeestering, in het boek der Toekomst, de bestemming zyns Vaderlands had mogen lezen, ontleende hy aen Claudianus deze schoone gedachte:

 
.... Nunquam Libertas gratior exstat
 
Quàm sub Rege pio....

Een ongekunsteld, doch regelmatig plan, eene zwierige leiding, een diep Vaderlandsch gevoel, grootsche en schilderachtige denkbeelden, krachtvolle, soms wat overdrevene

uitdrukkingen, dit alles kunstig ingeweven met welgepaste byzonderheden: ziedaer eenige eigenschappen die dit Stukje kenmerken, en het als een juweeltje doen uitschynen tusschen de beste voortbrengsels van onzen Dichter.

De Zegepalmen, die de Borchgrave reeds in verschillige Pryskampen had geplukt, en de dagelyks aenwassende beroemdheid zyns vernufts openden hem de poort der Keizerlyke en Koninglyke Akademie te Brugge, door Maria-Theresia onlangs gesticht. Hy nam, voor de eerste mael, plaets in de zittingen dier Letterkundige vergadering, den 26 december 1792. Ter dier gelegenheid, las hy, in verzen, een Bybelzinnige redevoering af, in antwoord op het hem voorgestelde Vraegstuk, zoo als het in de gewoonte was er een te doen oplossen door elken nieuwbenoemden.

De stof, hem ter behandeling aengeboden, was deze: Waerom is de zoon Gods willen geboren worden in eenen stal? Hy volkwam aen zyne taek op eene hoogst voortreffelyke wyze, en werd vurig toegejuicht door al de aenhoorders. Den draed van een Godgeleerd en Wysgeerig onderwerp niet kunnende breken, om er eenige zinsneden uit over te nemen, zoo verzenden wy den lezer tot de werken des Dichters.

Nogthans, onze staetkundige Vryheid, zoo kostelyk, en ten pryze van zooveel opofferingen verkregen, was van geen langen duer. Een nieuw onweder, akelig en somber, kwam over het Vaderland aengedreven. Leopold II maekte zich, zonder veel moeite en in weinig tyd, weer meester van onze gewesten. Hy besloot er den vrede te herstellen, en ze met wysheid te bestieren, toen de oorlog uitbrak tusschen Oostenryk en de Nationale Conventie. Belgie, waer Europa, van over eeuwen zyn slagveld verkoos, werd de prooi van Frankryk. Welhaest werd hier, gelyk by onze zuidelyke naburen, het

schrikbewind op eene breede schael ingerigt. Toen onze voorouders de gelastigden van het Fransche Gemeenebest het Land zagen doorloopen, en, roovers van een nieuw slach, in stede van de beurs of het leven te vragen, bevel geven om de Republidk Een en Onverdeelbaer te dienen, of te sterven; toen zy, in geval van weigering, de Kruissen zagen breken, de Kerken verwoesten, de Abdyen plunderen, de Kasteelen vernielen, de Pachthoeven en de Oogsten in brand steken, ja, de Hutten der armen zelfs, zonder medelyden, omverwerpen; toen zy de vreedzaemste burgers, zonder onderscheid van stand, geboorte of ouderdom, door den kogel des geweers of onder het mes der guillotien zagen omkomen, dan dachten zy dat het menschelyke geslacht ging uitgeroeid worden, en wy hebben menigmael vernomen van Gryzaerds, die dit schrikbarend tydstip overleefden, dat zy vast geloofd hadden het einde der wereld te zien naken.

Te midden dezer rampspoedige gebeurtenissen, kwam de tyding der Onthoofding van den ongelukkigen Lodewyk XVI door eenige Tydschriften aengekondigd. Deze aenslag, die, in opzigt van deszelfs omstandigheden, zyne weerga niet vindt in de geschiedenis, bragt den schroom onder de bevolkingen ten hoogste, en ontvlamde hunnen haet, meer dan ooit, tegen het juk der omwentelaers. Indien de Koningen zelven, dacht men, niet beveiligd zyn tegen het schavot, wie zal er aen ontsnappen? Deze gevoelens geven zich lucht in een tot hiertoe onuitgegeven Treurdicht, welk de Borchgrave, ware het verschenen toen het geschreven was, of ware het alleenlyk aen de verdrukkers des Lands ter kennis gekomen, onfeilbaer met den Dood zou hebben moeten bekostigen(1).

In deze netelachtige omstandigheden, ontvouwde de Dichter al de krachtdadigheid zyner ziel, en al den iever zyner Vaderlandsche trouw. Weinig vervaerd voor de bedreigingen, die hem om het oor suisden, bewees hy aen zyne landgenoten van Wacken dusdanige diensten, dat het geheugen op heden er nog van bewaerd blyft. Hy ging in persoon by de van aert beschroomde landsheden, - de dorpen waren al zoo erg gekwollen als de steden, - en, daer de vrees voor het schrikbewind hen in verslagenheid hield gedompeld, wakkerde hy hunnen moed aen, met hun betere dagen voor te spellen. Echter, aen de onverschrokkene mannen beval hy werkdadigheid. Hy beraemde een ontwerp van algemeenen en gewapenden wederstand, dat, ons dunkens onuitvoerbaer was, maer daerom niet min van zyne vurige Burgerdeugd getuigt; het bestond hierin: den aenval niet beginnen, hoe gunstig de gelegenheid er zich toe biedde, maer alleenlyk den vyand zich op zyne hoede doen houden, en alzoo hem beletten op persoonen of eigendommen geweldadigheden te plegen. Gebrek aen tucht en eendragt verydelde dit ontwerp; doch het was in vertakking met den opstand, te dien tyde, in Luxemburg, in de Kempen en in een deel van Vlaenderen uitgeborsten.

De vyandelyke gevoelens, waervan de Borchgrave, in vele gelegenheden, blyken gaf, en welke zyne vrienden niet konden goedkeuren, stelden hem op een slecht blad by de afgevaerdigden van het Fransch bestuer. Nogthans, werd hy niet aengehouden, noch in het gevang geworpen: men ver-

genoegde zich met enkele huiszoekingen, die zonder uitslag bleven, want, na het voorbeeld van al die eenige waerden bezat, had hy de voorzorg genomen zyne kostbaerste voorwerpen te verbergen, als Juweelen, Gedenkschriften, Titels, Brieven, enz. De strenge nmaetregelen, waermede men hem bedreigde, konden echter den loop zyner weldaden niet stuiten. De winter van 1794 was uiterst koud, en by de guerheid van het jaergetyde voegde zich nog de schaerschte van levensmiddelen. Deze gelegenheid nam hy te baet, om zyne liefdadigheid uit te oefenen, waeromtrent de volgende schoone trek verhaeld wordt.

Hy had eene groote menigte brood laten bakken, om aen de behoeftigen uit te deelen. Vele arme en teniet gebragte huisgezinnen werden in zyn huis toegelaten, om er hunnen nooddruft te voldoen. Deze brave lieden, in vreugde vervoerd, wisten niet hoe hem hunnen dank te betuigen; doch de Dichter matigde hunnen geestdrift, zeggende dat hetgeen hy kwam te doen zonder verdiensten was; dat elk, in de gelegenheid, dusdanig zou te werk gaen; doch daer men eenpariglyk zich opwierp tegen zyn gezegde, hernam hy met een schalken grimlach: ‘Wel, vrienden, leven wy dan niet onder het ryk der Gelykheid en Broederlykheid?’

Deze weldaden vielen op geen onvruchtbaren grond; zy leven voort in het geheugen des nageslachts, en, zooals het Mr van Duyse zeer wel zegt, vond de Dichter zyne belooning in de dankbaerheid en genegenheid zyner Landgenoten.

Doch keeren wy terug tot zyne werken. Gelyk wy reeds te voren hebben gezien, was de Borchgrave overtuigd dat de zending eens bedachten schryvers niet uitsluitelyk bestaet in zich aengenaem, dan wel in zich nuttig te maken aen zyne medebroeders, met hunnen geest tot edele gepeinzen

te verheffen, en hun hert voor reine gevoelens te openen. Weinige dichters zyn, als hy, aen dezen regel getrouw gebleven. Nauwelyks twee of dry stukjes zou men van hem kunnen aenduiden, waer dit inzigt niet volkomen is uitgedrukt. Wy vinden er een nieuw bewys van in een werk, dat by zyne verschyning, grooten byval vond. Wy bedoelen zyn geschiedkundig treurspel: Nelzon of de beproefde liefde, dat byna gelyktydig vertoond werd te Gent, Kortryk en Brugge, en dat in druk verscheen te Gent, by Kimpe, zonder jaertael of naem van schryver.

Dezelfde opmerking is toe te passen aen het Lofdicht, in 1796 opgedragen aen zynen landgenoot M. de Rym, die te Leuven Doctor in utroque jure kwam verklaerd te worden. Het oordeel, welk hy daerin veld over het Advokaetschap, is de uitbreiding dezer gedachte van Plato: Jurisperitum decet esse justum, verum ac fidelem; het bevat hoogst wyze raedgevingen, en teekent eenigermate, met breede trekken, de denkbeeldige schets van een waren advokaet. By de lezing dezer verzen, bragten wy de vermaerde redevoeringen van Patru en d'Aguesseau ons onwillig in het geheugen.

De Gedichten volgen zich op, zonder zich te gelyken. In een twaelftal strofen, echte schat van godsdienstige Poëzy, bezingt de Borchgrave Het Onbloedig Zoenoffer (de Mis). Zy zyn opgedragen aen zynen vriend, den heer Graaf de Beer(1), proost der Collegiale van Harelbeke. Men leze de diepgrondige beschouwing van het eerweerdigst geheim des Geloofs, en men zegge of dit stuk voor een welkdanig, in

de Neêrlandsche tael, - buiten de Altaergeheimen van Vondel, - zoû behoeven te wyken.

Ten zelfden jare (40 february 1797), viel eene nieuwe onderscheiding hem te beurt. De Akademie van Utrecht Tot vlyt vereenigd, welke hy vereerd had met een aen de Nederlandsche Dichters opgedragen Rymstuk (de Oefening) aenveerdde hem in haren schoot ten titel van werkend Lid Zyn Diploma was geteekend, op perkament, door den voorzitter L. de Waale, die gekend is door een geacht werk op de wortelwoorden der van het Platduitsch afgeleide talen. Zyne aenveerding in een vreemd Letterkundig genootschap is nog een blyk der achting, welke zyn vernuft zoo binnen als buiten het land verwekte, alsmede der genegenheid, welke zyn rondborstig en edelmoedig karakter hem alom had verworven. Hieronimus van Alphen, onder anderen, geboortig van Utrecht, telde hem tusschen zyne beste vrienden.

IV.

Van dezen tyd af tot aen zynen dood, zag de Borchgrave zyne dagen, in volle rust en stille werkzaemheid voorbyvlieden. Zyn leven is slechts nog afgewisseld door de overvloedige zegepralen, die hem de Palmen der letterkunde deden plukken. Daer zyne fortuin half versmolten was onder den invloed der vermelde gebeurtenissen, werd hy, dank aen de

magtige voorspraek van eenige vrienden, benoemd tot ontvanger der regtstreeksche belastingen van het kanton Wacken. Deze plaets hoe nederig ook, wilde hy nooit opgeven, hoewel hem ernstige voorstellen werden gedaen, om een hooger ambt te bekleeden. Vry van eerzucht, zooals hy schryft aen Petronella Moens, en met luttel te vrede, vond hy nergens meer lust dan in de vermaken zyns huisgezins, in het gezelschap van eenige vrienden, en in de veelvuldige verstrooijingen der Letterkunde. Al den schat van liefde die hem het hert vervulde, en waerdoor hy weleer aen zyne ouders een gelukkigen ouderdom had bezorgd, stortte hy nu uit op zyne gade en kinderen.

Alvorens hen naer de kostschool te zenden, begon hy zelf, gelyk men voor hem had gedaen, de opvoeding zyner jongste zonen, en ontzag zich geene moeite om, in hun jeugdig gemoed, den smaek voor Poëzy en Schoone Kunsten te doen ontluiken. De stonden, die hy aen deze echt vaderlyke bezigheden niet besteedde, bleven toegewyd aen zyne vrienden.

Wy dunken het niet ongepast, hier melding te maken van eenige persoonen, waermede hy gedurig in betrekking stond, en die meest allen, in de openbare zaken, eene welkdanige rol hebben gespeeld, of hunnen naem, in de Letteren of Schoone Kunsten eervol hebben doen uitschynen. Zyne briefwisseling en zyne gedrukte en ongedrukte werken geven ons dezelve genoegzaem te kennen.

Wy hebben vooreerst zyne plaetselyke vrienden, waertusschen behooren: MM. Ernest de Preudhomme d'Hailly, burggraef van Nieuwpoort en baron van Poucke; graef de Lens, erf-maerschalk van Vlaenderen; Egidius Piers de Raveschoot, burgemeester van Olsene; Eugenius du Bois de Vroylande, burgemeester van Nevele; Ghislenus de Porte-

mont, wien hy een Lofdicht toestuerde, ter gelegenheid zyner benoeming tot Pastoor van Heule; Haybertus van Huerne van Schiervelde, lid der Staetsvergadering van Vlaenderen, op wiens dood (1800) hy een gevoelvol Treurdiht maekte, enz. Wy bemerken er onder anderen de volgende schryvers: de Grave, den eigenaerdigen en wonderlyken schryver der République des Champs-Elysées; Raepsaet, den geleerden en kundigen geschiedschryver; Jan-Baptista Hofman, den vyftigmael bekroonden vlaemschen Dichter; den abt de Feller, wien hy eenige bydragen bezorgde voor zynen grooten Dictionnaire historique; Le Mayeur, schryver van het gedicht: La gloire Belgique; van den Poel, dichter vol zwier en kieschheid, doch wiens werken in vergetelheid zyn geraekt; Lesbroussart, den vermaerden professor van Brussel; Lambin, den geleerden schryver van Olivier van Dixmude, enz., enz.

Deze betrekkingen leidden echter de Borchgrave van zyne geliefkoosde bezigheden niet af. Niets was hem ligter en gemakkelyker, na een vriendschappelyk onderhoud over de Letterkunde, dan de pen te vatten en ze den vryen loop zyner gedachten te laten volgen. Overigs, zoohaest het vuer der omwenteling een weinig was uitgedoofd, en ondanks de knevelaryen van het Fransch bestuer, kwam het Vlaemsch weer in aenzien. De Rederykers, zich dapper aen het hoofd der beweging stellende, schreven pryskamp na pryskamp uit, en zagen met duizende aenhangers hunne zaek bytreden. Ongetwyfeld was er soms in deze genootschappen meer iever dan kundigheid aen te treffen; soms werd er de fyne smaek aen den ouden slenter geslagtofferd; doch men kan niet loochenen dat de Kamers een merkelyken dienst aen het Vaderland bewezen hebben, met de heilige vlam zyner liefde in de herten te doen voortblaken, en zulks behoefde genoegzaem te

zyn, om hen te beschutten tegen het hoogmoedig mispryzen, waermede zy heden van wege eenige schryvers bejegend worden. Bovendien, moeten wy zeggen dat, zoowel daer als elders, de ware verdienste altoos eindigde met te zegepralen.

Hoewel de stof wat droog zy, werpen wy een vlugtigen oogslag op de verschillige worstelingen, waerin de Borchgrave deel nam, en waer men hem telkens als Winnaer zag uittreden. Wat de byzonderheden betreft, deze zal de lezer verder aentreffen.

 

1803. Hooglede (Op d'Hoogte groeyt den Olyfboom). Onderwerp: Wie is den eersten herberger geweest? Eerste prys.

1804. Hooglede (idem). Onderwerp: Welken Boom is den geslaegen vyand van den Olyfboom, en waerom? Tweede prys.

1804. Thielt (Gebloeyt in 't Wilde). Onderwerp: In welke eeuw, tot wat eynde, onder welke regering, en door wie zyn de Gilden uytgevonden en opgeregt? Eerste prys.

1805. Yper (Wysheyd volmaekt Konst). Onderwerp: De verwoesting van Jerusalem. Eerste prys.

1809. Ostende (Wat ryp, wat groen komt wysheyd voên). Onderwerp: De Wulpschheyd. Eerste prys (onuitgegeven).

1810. Kortryk (De Vredeminnaers). Onderwerp: De Vrede. Eerste prys.

1810. Aelst (Amor vincit). Onderwerp: de Belgen. Eerste prys.

1811. Deynze (Geen Konst zonder Nyd). Onderwerp: Abraham's Offer. Tweede prys.

1812. Gent (De Fonteyne). Onderwerp: De Veldslag van Friedland, gevolgd door de Vrede van Tilsit. Niet bekroond. Zie de reden: Bylagen, No 1.

1816. Rousselaare (De Verzaamde Kunstminnaaren). Onderwerp:

Waterloo, krygsramp en menschlievendheyd der Belgen. Tweede prys.

1816. Rousselaare (idem). Onderwerp: Prinsselyk Echtverbond. Het Huwelyk van Z.K.H. den Kroonprins van Oranje, met de Ruskeizerlyke Grootvorstin Anna Paulowna. Eerste prys.

1817. Deerlyk (.....) Onderwerp: Goddeloosheyd van Balthazar. Eerste pres. (Onuitgegeven.)

 

Wy zullen niet uitweiden op de innerlyke waerde van elk dezer stukken, waerde, waervan men, by de lezing, zich ligt zal kunnen overtuigen; doch, wy zullen, in het voorbygaen, ons uiten over een vraegstuk, welks oplossing zekere moeijelykheden ontmoette.

Eenige schryvers hebben de Borchgrave ten laste gelegd, dat hy slechts eene kortstondige Faem najaegde, met hoofdzakelyk voor de Rederykkamers te werken, en alzoo zich den weg tot de dankbaerheid des nageslachts heeft gesloten.

Wy zouden beslissend deze knibbelige aentyging kunnen beantwoorden met de nagelatene Schryver's Dichtstukken, nu voor de eerste mael ten dage gelegd, onder 's lezers oog te brengen; doch melden wy liever de beweegreden, die de Borchgrave aenspoorde, om zich zoo dikmaels in het Letterkundig strydperk te wagen. Deze beweegreden, het pynigt ons het te moeten zeggen, was de afgunst, waervan hy zich het voorwerp zag by sommige tydgenoten, en, onder anderen, by eenen rymer van dien tyd, zekeren Robyn, wiens verzen nog al zwier en oorspronkelykheid bezaten, maer in wiens karakter noch edelmoedigheid noch weerdigheid stak. Hy stond aen het hoofd van een handvol kleingeestige en armzalige rymslagers, die den roem van de Borchgrave met nydig oog aenzagen, en alle listen inspanden, om hem van de wedstryden der Rederykers te doen afzien. Niet zonder

rede heeft een Dichter van zyne gelyken gezeid: genus irritabile Vatum. Deze onbekende vermaerdheden, ziende dat hunne poogingen mislukten, strooiden het gerucht uit dat de Wackensche Dichter aen het suffen viel, en niet meer in staet was nog een gevoegelyk stukje verzen aeneen te brengen. Ondertusschen legden zy hunne strikken by de kunstregters aen, om, onder een welkdanig voorwendsel, de werken huns mededingers uit den Pryskamp te doen sluiten. Deze heimelyke kuiperyen bereikten soms hun doelwit, zoo het gebeurde te Gent, en men begrypt hoe diep zy het hert van den gevoeligen de Borchgrave moesten treffen. Schoon hy het boven zyne weerdigheid achtte zulke lage aenrandingen te beantwoorden, vermeende hy echter den stryd niet te mogen opgeven, zonder zich aen zwakheid schuldig te maken, en zonder den laster zyner tegenstrevers eenen schyn van waerheid te leenen. Hy legde dus de pen niet neêr, en bleef worstelen, tot hy, in 1817, eene laetste en luistervolle Zegeprael behaelde; dan eindelyk verliet hy voor goed het Strydperk, doch niet zonder zich afzonderlyk met Letterkunde onledig te houden. In dit opzigt is het gedicht: Dood en Onsterflykheid eene beslissende wederlegging van de lasteringen zyner tegenstrevers.

Het ware zoo langdravig als nutteloos eene beschryving te geven van de niet bekroonde schriften, waeraen hy de laetste jaren zyns levens besteedde. Het gelieve den lezer zelf te oordeelen over den Oorsprong der Belgen, bevallig stuk, waerin geleerdheid en Poëzy te samen gepaerd gaen; - de Cantate, uitboezeming vol geestdrift op den eersten verjaerdag van den slag van Waterloo, waer, in vurige trekken de voornaemste bedryven van het leven van Napoleon zyn afgeschilderd; - de zoo schoone Bespiegeling over 's Heiland's

Kerk, met opzigt tot hare zending in de maetschappelyke beschaving; - het geestig en vrolyk Blyspel: Krispyn of twee vliegen in een' slag, waer de vinnigste scherts in de palen der nauwste gevoegelykheid besloten is. Wy stappen er vele van de besten over. Een Blyspel: (Frederik soldaet van het leger terugkomende, en een Drama (De verhoorde aermen, of het deugdzaem huisgezin), die, zoo het schynt, een nog al gunstig onthael ontvingen, zyn verloren geraekt, of ten minste, zyn niet meer teruggevonden, ondanks onze opzoekingen. Het zy ons genoeg er hier melding van te maken.

Doch, het hoofdzakelyk gewrocht van de Borchgrave, datgene, welk alleen zynen Naem zou vereeuwigen, indien geene andere werken hem in het geheugen der Vlamingen deden voortleven, is het hierboven besproken dichtstuk: Dood en Onsterflykheid.

Deszelfs verdiensten behoeven wy niet op te hemelen; wy bevredigen ons met 's lezers aendacht te roepen op die hooge bespiegelingen, waerin een diep gevoel van het Oneindig zich met de vurigste Godsvrucht vereenigt; die werkdadige met het Geloof verbroederde wysheidsleer, den sterveling als de baek des levens voorlichtende; die aendoenlyke troostreden, den ongelukkigen en deugdzamen Mensch toegesproten; die krachtige uitvallen tegen de boozen, wier driften de wellust nooit kan verzadigen; die brandende verzuchtingen, dit dorstig snakken naer een Eeuwig volmaekt geluk; die bestendige verhevenheid van gedachte en uitdrukkingen; die fraeije vergelykingen, eindelyk, tusschen de wezenlyke schepping en de wereld der geesten: al deze hoedanigheden maken van dit Gedicht een echt meesterstuk, en magtigen ons er de volgende woorden van Labruyère aen toe te passen: ‘Toen eene lezing u den geest verheft, en u edele en

krachtige gevoelens inboezemt, zoek geen anderen toetsteen, om over het werk te oordeelen: het is goed, en komt van eene meesterhand.’

Na het voorbeeld der beste schryvers van zynen tyd, had onze Dichter grootendeels de Hollandsche spelling aengenomen; zoo gebruikte hy ook de aa, uu, ei, enz, in stede van ae, ue, ey, enz. Deze verandering in de schryfwyze dagteekend van 1810. Van dan af hield hy zich aen dezelve. By geluk, zegt een verstandig schryver, was het Orangismus, ten zynen tyde nog niet gekend; anders ware hy welligt verdacht voorgekomen.

Hy beleefde de staetkundige schokkingen niet, die korts na zyne dood, uitborsten. Dood en Onsterflykheid was de roerende Vaerwelzang der Vlaemsche zwane geweest. Zyn roem was ten hoogsten trap gestegen.

Volgens het gevoelen zyner tydgenoten moest hy voor geenen der groote Neerlandsche dichters wyken. De eenen, zinspelend op zyne zegepralen, begroetten hem met de woorden van Cesar: veni, vidi, vici; anderen noemden hem den Feniks van den vlaemschen Parnassus. M. Octaef Delepierre vreest niet zyn gedicht: De Belgen, op den zelfden rang te stellen als de Hollandsche Natie van Helmers; en Willems vergelykt dit stuk aen het schoon gewrocht van Philips Lesbroussart op hetzelfde onderwerp. Zulke heerlyke getuigenissen halen wy met genoegen aen. Ten anderen, de Borchgrave verbeeldde eene school. Een Audenaersch dichter, A. Dhuygelaere, zegde in de inleiding zyner Nationale Poëzy, die over een twintigtal jaren het licht zag: ‘Zoo de bedilzucht hier of daer op mnyne gedichten haer zever laet vallen, dan zal elke bezadigde lezer, wien bekend is, wat leiddraed men over vyftig jaren had om den Zangberg te

beklauteren, myne verdediging op zich nemen. Over vyftig jaren was men weinig met de Noord-Nederlandsche dichters bekend; en by wien geen eigen dichterlyk gevoel opwelde, die moest uit de school van de Borchgrave putten, enz.’

Het was in het midden van dien bloei zyner Faem dat de draed zyns levens werd gebroken. Eene besmettelyke ziekte, een slach van hoofdkoorts, rigtte vreesselyke verwoestingen aen te Wacken en in de omstreken. Borchgrave kon niet ongevoelig blyven aen het onheil, dat zyne medebroeders kwam treffen: met al de liefdekracht eens twintigjarigen jongelings wydde hy zich toe aen hunne redding, en vond er vermaek in zelf zynen onderstand te gaen bieden aen de rampzaligen, die met den geesel besmet lagen. Te vergeefs wilden zyne vrienden en huisgenoten hem wederhouden. Hy volbragt zyne liefderyke zending, tot hy eindelyk, op zyne beurt, zich zag getroffen. Al de hulpmiddels der wetenschap werden aengewend, doch zonder uitslag. De hardnekkige koorts behield de overhand, en, na dry dagen lydens, den 13 October 1819, blies de Borchgrave zyn laetste adem uit.

V.

Zyne Dood baerde eene algemeene verslagenheid. Nooit zag men de openbare genegenheid zich zoo eenstemmig uiten: in al de omstandigheden zyns levens, had de afgestorvene de hand geleend aen zyne Landgenoten om hen met raed en daed

te helpen, en de liefde van allen was zyne belooning geweest. Zyne uitvaert werd bygewoond door eene overgroote menigte; hare klagten getuigden genoegzaem van de achting en bewondering, welke zy voedde voor den regtschapen man, dien de Dood kwam weg te maeijen.

De Letterkundigen bleven niet ten achter. De Rederykkamer van Deynze, gekend onder de spreuk: Geen konst zonder nyd, opende eenen Kampstryd, tot het bezingen van den deugdryken, schranderen, en alom belauwerden Dichter, die de akelige brug tusschen Tyd en Eeuwigheid was overgestapt. Het was de eerste mael dat een Vlaemschen schryver deze eer te beurt viel(1). De uitnoodigings-brief van 23 mei 1820 luidde in dezer voege:

 
O Broeders, wilt uw kunst met onze vlyt vereenen,
 
Rigt Hem een eerzuil op ter nagedachtenis,
 
Niet uit een hard metael of blanke marmersteenen,
 
Maer uit een eedler stof, die onverganklyk is.
 
Snaert dan op treurgen toon uw kunstgewyde Lieren.
 
Het schitterend metael verwacht u tot een loon:
 
'T verwacht met ongeduld om uwe borst te sieren,
 
En 't Voorwerp in zich zelv' bevat eene Eerekroon.

Dry-en-twintig mededingers beantwoordden dezen Oproep. De plegtige uitreiking der Eermetalen was vastgesteld op 16 july van zelfde jaer. Het was een aendoenlyk feest. De zael der Oude Maetschappy, gansch met zwart behangen, en met Cipresboomen versierd, bood een hoogst ontzagwekkenden

oogslag aen. Het beeld des Dichters, voor de gelegenheid door Cras van Deynze geschilderd, troonde, in het diepe der zael, op een slach van rustaltaer, en was onder een zwart floers verborgen. De volgende Vierling stond onder de lyst te lezen:

 
De Dood heeft my te ras aen mynen vriend ontrukt:
 
Maer vriendschap heeft myn Beeld hem zoo in 't hart gedrukt,
 
Dat hy, nadat ik was aen 't Graf ter prooi gegeven,
 
My doet in dit Tafreel door zyne kunst herleven.

De Voorzitter opende de zitting in tegenwoordigheid der mededingers en der talryke menigte, die van alle zyden toegestroomd was, om eene laetste hulde te brengen aen den diep betreurden, en te vroeg gestorven Hoofdman der Vlaemsche letteren, en riep plegtig de namen uit der twee Dichters, de heeren D.J. Van der Meersch, heden Bestuerder der letterkundige afdeeling by de Maetschappy van Fraeije Kunsten te Audenaerde, en P.J. Renier, letterkundige te Deerlyk, die zich opvolgend tot Eerste en Tweede pryswinnaren hoorden uitgalmen.

Na de uitreiking der Eermetalen, te midden der warmste toejuichingen, geschied was, traden de twee bekroonde schryvers vooruit tot onder de beeldtenis des Dichters; het rouwfloers werd weggeschoven, en beurtelings gaven zy lezing van hunne Dichtstukken, alsof de schim des betreurden Mans hunne woorden hadde kunnen verstaen.

Op zyne beurt kwam ridder Leopold de Wolff vooruit, en las, te midden der diepste aendacht, met trage en bewogene stem, een Treurgedicht(1) in Fransche verzen, om

's Dichters nagedachtenis te vereeren. Even als de voorgaende, maekte dit stuk een sterken indruk op het gemoed der toehoorders.

Eindelyk scheidde de vergadering stil en ingetogen uiteen. Doch menige jonge dichter, menige moeder, menige ongelukkige, wiens ramp door Borchgrave was verzacht geweest, gingen deze eenen Grafkrans, gene eenen Tuil van vioolbloempjes, anderen eene met Lauweren doorvlochten Cipreskroon aen den voet van het Beeld vol eerbied nederleggen.

Veertien dagen lang bleef de zael van Rhetorika voor de bezoekers geopend. Intusschentyd zonden al de Vlaemsche Maetschappyen des Lands afgevaerdigden, om een laetste vaerwel te zeggen aen den Dichter, wiens werken de vurigste liefde tot het Vaderland ademden, die al deszelfs Roemryke daden had bezongen, en in gansch den loop van een onbevlekt leven, door de edelheid zyner inborst en de schoonheid zyns vernufts had uitgeblonken.

Wonderbare zaek! Ruim veertig jaren zyn heengevlogen, sinds het Graf zich op zyne assche sloot, en eerst heden zien wy eene gevoegelyke uitgave zyner Werken aen het licht verschynen. Geenzins, omdat hy zelf er niet op gedacht had ze in druk te geven; want op de laetste dagen zyns levens, hield hy zich vlytig bezig met de herziening derzelve, om hier wat te snoeijen, daer wat by te voegen, overal te verbeteren. Tot zesmalen soms herschreef hy hetzelfde Dichtstuk, dat, in gronde, gelyk met de voorgaende afschriften, slechts in de byzonderheden verschilde, en rangschikte volgens orde van tydrekening al de stukken, die hy sinds 1780 vervaerdigd had.

Zonder iets te wyzigen aen deze omwerking door den Schryver zelven ondernomen, doch niet zonder onzen eigen smaek, wegens de rangschikking te raedplegen, en er eenige stukken

uit te kippen, leveren wy den voorhandigen Dichtbundel aen het oordeel onzer Vlaemschminnende landgenoten over.

Moge dezelve hun bevallen en onze jongelingschap aenmoedigen ter navolging van Hem, die gansch zyn leven aen de Vaderlandsch-vlaemsche zake heeft toegewyd!

Geen schoonere of zoetere belooning zou onze poogingen kunnen vergoeden.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs