Oost- en West-Indische Warande

Vervattende aldaar de leef- en genees-konst. Met een verhaal van de speceryen, boom- en aard-gewassen, dieren &c. in Oost- en West Indien voorvallende

[p. 224]

Het XV. Capittel. Van den Dysenterie ofte Roode-loop.

Doctor. Ick hoor dat de Rooloop aldaer so gemeen is.

Magister. Ja, maer al te gemeen, ende komt meest van 't sweet, dat door de kracht der nacht koude ende midden-landse Wind belet wert uyt te wasemen, waer by komt de licht rottende Vruchten ende 't onmatigh gebruyck van troebele drancken waer by een warme en vochtige Locht komt. Dese bloedegen afgang al is 't dat die met eenderley heftigheyt geheel Indien door wandelt, soo heeft die echter noit in Brasil als een Epidemische sieckte gewoedt, maer elders van daer door besmettinge overgebracht. Waer toe niet weynigh helpt, de uytsteeckende helderheyt der Lucht ende de beweginge, alsoo die plaets geduyrigh beschenen wert van de Son, en door d' Oosterlijcke winden door waeyt, waer door de saden dier besmettinge wegh gedreven werden. Soo dat de Dysenterie daer hier ende daer verspreyt is en populair, maer niet Epidemisch: anders is de quaedaerdigheyt deser sieckte in dese grooter dan in eenige andere. By dese quael (voornamelijck soo daer een Cacohymia by is) sijn gewoon soo veel toevallen te gelijck te komen, ende sulcke vervaerlijcke tormenten, dat seer dickwils de kortheydt des tijdts ende saecken een behoorlijcke methode doen te rugge stellen. In deze noodsaeckelijckheydt dan

[p. 225]

ons bevindende, doet men geen Ader openen (ten ware in 't begin, of als'er kans is, ende de Lever beledight is, &c.) om dat de krachten daer door verswacken, ende by gevolgh men oorsaeck van de dood konde zijn. Men geeft dan Rhabarber in of eenigh saght Laxatijf, die de scherpigheden uytdrijft, welke de grootste tormenten van de werelt anders in 't Gedarmte veroorsaeckt. Soo men dan Evacuren wil, soo neemt men dan sijn toevlucht tot de Radices Ipepacuanha, tot laxerende Syropen ende andere middelen. Al-hoe-wel ick met 'er waerheyt verklaren kan dat alle d' Inwoonders meer tot Sweet-middelen en Cordiale dingen genegen zijjn dan tot Purgeren, al-hoe-wel het maer saght was. Als men dan met Consoliderende en Refrigerende Klysteren niet kan te rechte komen, soo gebruyckt men weder de ende pijn-stillende van Vleis-sap, Gerste, ofte Semelen, Geyte-melck daer Stael ingeblust is: ende boven al een pap van Tipioca, ende de Emulsien die men daer van maeckt; ende dese kan men van onder soo wel gebruycken als van boven, alsoo dit wel doet Consolideren ende Refrigeren, heelende de geopende ende beledigde Gedarmten. Maer soo de nood nu wat hooger liep, soo gebruyckt men om de krachten te verstercken, en de Loop te stillen, seecker Electuarium Magistrale.

Doctor. Ick ben nieuwsgierigh te hooren wat sulcks is, waer uyt bestaende?

Magister. Men neemt ses oncen Que-vleis, Cons. Ros. Rubr. van Araca en Guajab van elcks

[p. 226]

vier oncen. Diasiord, Fracast, drie oncen. Conf. Alkermes. en Hyacinthorum van elcks twee oncen. Troch. de Terra-sigillata, de Carabe van elcks drie oncen. Roode koral, Lapis Hamatites van elcks vier scruipels. Brasiliaense Ambergrijs, twee scruipels ende een half. Sanguis Draconis, Laud. Opiatum, elcks drie dragmen. Belus arm. vier scruipels. Spec. Diamarga. Fr. twee dragmen. Requies Nicolai een once. Rob Fructuis in Mureci en Mumucuja elcks twee oncen. Syroop Granatorum, Diamor. Araca-goacu van elcks soo veel genoegh was M. F. Electuarium. Dit gaf men van een half dragme tot een once in. Ofte men gebruycke het Opiatium van Bontius.

Doctor. Dat is mede een goed Medicament, ende bestaet hier uyt. Neemt uytgelesene Opium, Sanguis Dracon. Benzoîn, Crocus Orient. Ana par. q. Ambr. Gris. een derde deel. Doet het in een nauw glas, ende giet 'er den aldersuursten Edick op, soo veel dat'er die wel drie ofte vier Vingers breete opstaet. Wel toegestopt zijnde, set het in de Sonne. Door gedaen sijnde daer na, perst het sterck uyt ende laet het in de Sonne tot een Extract droogen. Hier van gaf hy van ses tot negen Greinen in, met eenigh vocht. Seght my vorders noch of 'er geen meer middelen zijn?

Magister. Yder reys wanneer sy sijn afgeweest, speuten sy consoliderende Klysteren in, waer door de hitte en scherpigheden getempert werden: waer van hier na, handelende van Ulceratien in den ondersten Darm. De sieckte gebruyckt een Ptisane gemaeckt uyt de Decoctie

[p. 227]

van Carima. Oock een Slurp-ey met eenige droppelen van den Oleum de Cobaiba, het welcke seer conforteert ende versterckt, ende dan noch soo veel droppelen met het wit van een Ey met Kattoen van onderen ingesteecken, ofte met een Klysteer ingestoten. De gebrade dingen prefereert men voor de gekoockte. De Pacoba ende Banana half gebraden, gebruyckt men veel als een Medicinale Spijs. Die Vruchten werden oock in de Sonne gedroogt, ende men brengtse tot een masse, waer by men dan wat Azijn doet, soo maeckt men dat gelijck als tot een brood: hier by komen noch veel middelen die daer groeyen, welcke te gelijck astringeren ende verkoelen, welcke d' eerste Inwoonders voor een geheim houden, ende met sich op de reys nemen.