Oost- en West-Indische Warande

Vervattende aldaar de leef- en genees-konst. Met een verhaal van de speceryen, boom- en aard-gewassen, dieren &c. in Oost- en West Indien voorvallende

Van de Peper.

De Peper en groeyt niet alleen in Malaber, maer sy wast oock in grooten overvloet in het Rijck Java, insonderheyt in de Provintie van Bantam: daer benevens wast sy overvloedigh in Jamby, op de Landt-streeck van Sumatra, daer eenen uyt besonderden Koningh is, die niet en staet onder 't gebiedt van den Koningh van Achy, die den alder-gemachtigsten Heerscher deses Eylants is. Uyt dese Provintie halen onse Schepen alle Jaren twee of driemael Peper van den Koningh, die ons vrient is.

Dat de groene Rancken van de Peper met Azijn ende Pekel gezult werden, sulcks is waer, ende sulcken soorte van zultinge: want dit dient somwijlen herhaelt, wert by de Jndianen met eenen gemeenen naem Atsiar genoemt. Ende op gelijcke maniere werden mede de groene Gember, de Wortelen van Galanga, ende andere diergelijcke gezult, hier by komen noch verscheide dinge, als Bamboesen, Peterseli Demer, Mostert, Charlotten, Limes &c. Soo zult men mede de jonge Comcommerkens die de Portugijsen Agurcas noemen, als mede de Mangas, daer by doende Ajuyn, Preye, ende Loock. Ende Seeckerlijcken om den appetijt te verwecken, ende de spijse wel te doen verteeren, en kander in dese Landen niet beter ofte gezonder gevonden werden. Dewijle door

[p. 144]

de hitte en vochtigheyt des luchts, die in dit Climaet beyde te gelijck hevigh zijn, die deelen des lichaems die onder het hoofd geplaetst zijn, als insonderheyt de Longen ende de Mage, met geduerige sinckingen ende Catharnen gequelt werden: tot het eyge gebruyck heeft men oock de Brem die hier wast, ende de Kappers die ons uyt Perfien ende Suratte toegestiert werden.

Vorders is'er een belacchelijck gevoelen der Jndianen, vande hoedanigheyt des Pepers, dewelcke hier mede door de Javanen bevestight wert, namentlijcken dat de Peper kout soude wesen. Ick geloove, mogelijck door deselvige reden, als wel eer eenige verkeerde Sophisten beweerden, dat het vyer kout was, ende de sneeuw ende ys heet. Of gelijck den Poëet te hoogh-vliegende seyde:

De bitse kouwe brandt.

Aristoteles raet wijsselijcken, dat men tegen soodanigen volck niet anders, dan alleen met de ondervindinge disputeren en sal; of souden de Jndianen mogelijck wel willen seggen, dat door al het te groote gebruyck des Pepers, de natuerlijcke en ingeboore warmte verdooft wert, ende daer door verswackt wert? Maer ick en kan niet gelooven dat sy soo diep ende hoogh philosopheren.