Oost- en West-Indische Warande

Vervattende aldaar de leef- en genees-konst. Met een verhaal van de speceryen, boom- en aard-gewassen, dieren &c. in Oost- en West Indien voorvallende

Van de Betele, Pynang, Siry Boa, &c.

Het eerste sap spougen sy uyt. Dat sy het eerste sap uytspougen doen sy seer voorsichtelijcken, mijns oordeels, want andersints soude de kalck die daer onder vermengt is, het Tant-vleesch ende het verhemelt des mondts velleloos maken. Dit dient mede in 't voorby gaen waer-genomen, dat wanneer de Betele ende de Arecca sonder kalck geknauwt werdt, het sap, het welcke door het kauwen daer uyt-getrocken wert, dan groen is: maer wanneer daer een weynigh kalck by gedaen is, het sap dan ondervonden wert rooder te wesen dan het bloedt self is. Het welcke my in 't eerste dapper bedroogen heeft, alsoo ick geloofde dat dese quijlders bloet spoogen. Doch wat mijn gevoelen is van het gebruyck deser kruyden, sal ick met weynigh woorden ront uyt bekent maken. Ick stelle dit knaeuwtuygh verre boven het roockwerck van de Tabach, maer des selviges langh ende geduerig gebruyck (gelijck de Luyden hier plegen) en eet niet alleen de Tanden uyt, door de daer by vermenghde kalck: maer dat oock de selvige uyt-vallen: Ja ick hebbe dickwils sommige gesien, die noch buyten haer Jeucht niet getreden te waren, ende nochtans alle hare Tanden misten, door het gebruyck van Siry Synang, of van Betele ende Arecca met kalck,

[p. 141]

die de Malaccers Caper noemen. Hierdoor siet men oock dat de Javanen, ende andere Jndianen veel ylder van Tanden zijn, in welcker leege plaetsen de Rijcken wederom goude Tanden setten. Daer benevens wanneer de Fauselneut ofte de vrucht Pynang nog niet rijp en is, die vande Javanen, Pynang Mouda genoemt wert, even of men jeughdige Pynang seyde, soo brenght die een schielijcke draeyinge in 't Hooft aen, dewelcke, al hoe-wel die na het eten een weynig Zouts, ofte na het drincken van kout Water, schielijcken verdwijnt; soo magh men nochtans hier uyt wel gissen, dat soodanigh een medicament, het welcke soo schielijcken dien Goddelijcken Burch des Geestes benevelt, niet heel vriendelijck moet wesen voor de herssenen ende zenuen. Oversulcks om te besluyten, des selviges matigh gebruyck tot de Tant-suyveringh, ende om eenen wel-rieckende Adem te maken, prijse ick, maer des selviges misbruyck en verachte ick niet minder dan het misbruyck des Tabacks: want mijns oordeels is het een overgroote sottigheyt, die dingen tot een voetsel te willen hebben, die alleen de kracht eens medicaments hebben.