Oost- en West-Indische Warande

Vervattende aldaar de leef- en genees-konst. Met een verhaal van de speceryen, boom- en aard-gewassen, dieren &c. in Oost- en West Indien voorvallende

Het XVII. Capittel. Van sommige uytwendige gebreken des Lichaems in Oost-Indien: van een soorte van Schurft, die de Indianen Courap noemen.

Na dat wy de voornaemste inwendige sieckten uytgeleyt hebben, die in dese soo verre van ons gelegen landen in swangh gaen, verby gaende de gemeene ende dagelijcksche sieckten, die mede in het Vaderlandt voorvallen, is ons voornemen te komen tot eenige uytwendige gebreken des Lichaems die in dese landen vruchtbaer zijn: Onder dese is wel de voornaemste een seekere soorte van Schurft, of Herpes, die seer moeyelijck valt, ende meesten

[p. 114]

tijd de oxelen, de borst, de liesschen, het aensicht, ja somwijlen het geheele lichaem bevanght, met onverdragelijck jeucksel, alsoo dat den besieckten sich nacht noch dagh van klouwen kan onthouden: maer datelijcken volgter na die soete klouw-lust, die sy uyt het tegen-wrijven der nagelen gevoelen, een bitter-berouw: want daer ontstaet een groote pijn, in die raeuwe ende van de opper-huydt ontbloote leden, die van de nagelen geopent zijn, dewijle die bijtende, ende scherpe sieckmakende vochtigheyt die besieckte leden prickelt, ende de hemden, ende de hemdt-rocken sonder scheuringe daer niet en kunnen afgeruckt werden. De inwoonderen noemen dit gebreck van wegen zijne uytstekentheyt Courap, het welck andersints alle soorten van schurft beteyckent: de oorsaeck van dit gebreck des huyts, is een soute, ende scherpe pituiteuse vochtigheydt, die met gal ende Melancholie vermengt is: ende het is een besmettelijck gebrek, want het door het aen-raken seer lichtelijcken na een ander lichaem verhuyst; alsoo datter weynige van desen evel bevrijd blijven. Doch hoewel dit quaet een rouwe, ende wanschapen huydt na laet, met eenige schobben ende schilferen: nochtans brengt het dit voordele met sich, dat soo langh yemant aldus besmet is, hy nauwlijcks oyt van eenige andere swaerder sieckte bevangen wert. Ende wanneer dit schurft schielijcken komt te verdwijnen, plagh het een voor-bode te wesen van een grooter sieckte, die korts volgen sal, vermidts,

[p. 115]

namentlijcken de sieck-makende stoffe, tot een edelder gedeelte, door Metastasin ingeslagen is. Oversulcks vint men hier luyden, die al hoewel zy dit quaet eenige jaren gedragen hebben, niet seer bekommert en zijn voor des selviges genesinge: Maer wy, die weten, dat wanneer de oorsaeck weggenomen is, oock des selviges uytwerckinge weggenomen wert: weten mede, dat het by toeval geschiet, 't gene het gemeene volck uyt eygen aert voor gesondt houdt, vermits hier, namentlijcken, een goet effect ontstaet uyt een quade oorsaecke: Even gelijck in een quaetaerdigen, ende Venus-dadige druypert gebeurt; de Lever namentlijcken dit quaet van sich uyt-drijvende na de klieren der zaet-ballen, ende van daer na de Roede, waer in de ellendige sich dapper vertroosten: daer het nochtans blijckelijck is, allen den genen die eenighsins in de konst der Medicijnen ervaren zijn, dat hier uyt de Spaensche Pocken selfs volgen, 't en zy dit quaet door bequame behulp-middelen voorgekomen wert. Alsoo mede dit schurft, wanneer het veronachtsaemt wert, insonderheyt in treur-geestige, ende melancholijcke lichamen, verandert in de Laserye van Arabien, of (dat noch veel arger is) selfs oock in Olyfants-sieckte.

De genesinge van dit quaet, insonderheydt wanneer het eerst begint, bestaet in het wegnemen van de sieckmakende stoffe, het welcke best sal geschieden door de soo dickmaels boven-genoemde Purgatien: Want te vergeefs komt men tot particuliere ende uytwendige

[p. 116]

Medicamenten, indien men de generale veronachtsaemt. Het seer krachtige poeder dat ick tegen dit gebreck, ende tegen alle andere melancholijcke qualen plagh te gebruycken, wert aldus gemaeckt:

Neemt gesuyverde Zene-blad.	14 oncen.
Van den besten Rhabarber.
Witten Turbith van elcks	8 oncen.
Witten Wijn-steen.
Van de beste Scammonie van elcks	4 oncen.

Vermenght dit alles, ende maeckt het tot een seer fijn Poeder.

Hier van geeft men t'seffens een vierendeel loots in, vermenght zijnde met eenige drinckbare vochtigheyt. Laet ons nu tot de uytwendige Medicamenten komen, onder dewelcke een vande uytnemenste is, het welcke my mede gedeelt is, door den eerwaerdigen seer geleerden Heere Justus Heurnius, een Man seer geoeffent in alle soorten van wetenschappen:

Neemt Yser-roest	een once.
Sulpher	een half vierendeel loots.

Wrijft dit fijntjens op een wrijf-steen, ende doet daer by het sap van Basilicum die hier wast, ende maeckt daer koeckjens af, dewelcke, in Azijn gesmolten zijnde, des avonts op het Schurft konnen gesmeert werden, ende des morgens wederomme afgewasschen werden, om niet ongesien te vertoonen.

Indien dat niet en soude willen helpen, soo

neemt Opium of Heul-traen	30 greyn.
Levende Kalck, die van schulpen gebrant is	40 greyn.

[p. 117]

Wrijft dit alles op een wrijf-steen, met het sap van Poma amoris, of Appelen van liefde, zijnde een soorte van nacht-schade, hier voor beschreven. Die dit wil gebruycken, die krabbe, ofte schrappe de korst van het schurft af, ende de uytvloeijende vochtigheyt afgewist hebbende, besmeere het selvige.

Tot het selvige is den Oly van Benjoin dienstigh, indien men daer Salpeter, of Sal-prunella by doet, ofte een weynigh Mercurius Sublimatus, by dit voornoemde, vermenght men mede gevoegelijcken Lamoen-sap met bereyde Tutia of Ceruys, met welck eenigh uytwendigh Medicament, alleenlijck daer voor gaende een eenige purgatie, ick mijn selven genesen hebbe, als ick onder mijn oxelen, ende op mijn borst van desen evel gequelt wiert; den regel van eten ende drincken moet hier, even gelijck in alle andere sieckten, die uyt quade humeuren ontstaen, matigh ende van goet voetsel wesen, het welcke ick aen 't oordeel van den genees-meester late, om hier gene vergeefschen arbeyt te doen.