Van 't noorden naar 't zuiden. Schetsen en indrukken van de Vereenigde Staten van Noord-Amerika. Deel 1

[p. 67]

New-York in vogelvlucht.

Ik zal u de geschiedenis niet verhalen van Abou Hassan, den ontwaakten slaper, en u niet spreken van het Tooverpaard, of van de Wonderlamp, of van Sindbad den zeeman, en evenmin van de schoone toovergodin Pari Banou, maar ik zal u iets vertellen van de ondervindingen van een europeeschen reiziger, die, na de nachtmerrie van den stormachtigen overtocht, plotseling ontwaakt in de nieuwe wereld, waar de Harun al Rashids van Amerika hem eenige weken hun machtig, souverein leven doen medeleven, zoodra hij afgestapt was van het tooverpaard van 4000 tonnen en 3000 gewone paardenkracht, dat hem dwars door de zee der stormen vervoerde, zich aan geen wonden storende. Sindbad de zeeman had zulke vreemde ervaringen niet als hij, en de stoom is ongetwijfeld de schoone toovergodin Pari Banou onzer dagen!

Heden ging ik een gebouw van acht verdiepingen voorbij, waar assurantie-maatschappijen hare kantoren hebben. Ik loop het binnen en ga in een keurig vertrek - lekker verwarmd door stoompijpen en door gas verlicht - op een rood fluweelen bank zitten. Een twaalftal heeren stonden en zaten in dit kamertje van de lift of elevator, dat door stoom omhoog wordt gedreven en langs een loodrechten spoorweg glijdt. Deze ‘perpendicular railway’ in de woningen heeft de bovenste verdiepingen der hooge, brandvrije huizen meer gewild gemaakt dan de lagere, zoodat ze meer huur opbrengen. Plotseling

[p. 68]

zweeft het gezellige boudoirtje omhoog en ik stap er eerst uit toen het geheel boven in het gebouw ophield. Ik ga nu een vertrek door, waar gekookt en gewasschen wordt, en door eene deur waarop staat: roof (dak). Niemand vraagt u: ‘wat doet ge hier?’ Men loopt op deze wijze alle hotels en openbare gebouwen binnen, en kijkt naar wat men verlangt. Ik stapte dan ook zonder iets te zeggen op het platte dak en zie New-York aan mijn voeten. Een paar verdiepingen lager zie ik andere platte daken, waar evenals op dit dak, linnen te drogen hangt. De lucht is zoo helder en rein; er zijn zoo weinig fabriekschoorsteenen en de steenkool (anthraciet) welke men brandt is zoo eigenaardig, dat de atmosfeer frisch en zindelijk is als ware men op het land; juist het tegenovergestelde dus van die van Londen!

In de diepte strekt zich de drukke city van New-York uit, een mierenhoop niet ongelijk. Wall-street is ter linkerzijde en vlak voor mij verheft zich de gebeeldhouwde zandsteenen toren van Trinity Church. Daar achter vele blokken frisch roode huizen, de schoone Hudson-rivier en de blauwe heuvels van Jersey. Aan de andere zijde kijk ik weder over een menigte huizen tot de zee. Ik zie de zon schijnen op tal van witte huizen en merk op hoe het water als gesmolten zilver glinstert; ik zie verblindend witte rook links en rechts afsteken tegen den italiaansch blauwen hemel; ik heb de haven met al haar ontelbare schepen aan mijn voeten en bespeur hoe de Long Island steamers, d.i. witte gebouwen van vier verdiepingen, die uit een koepeltoren bestuurd worden, witte lijnen trekken door het water; ik ben vlak bij de hooge hangbrug en Brooklyn dat tegen een heuvel aanligt, en aanschouw hoe het lange, smalle New-York tusschen rivier en zee zich oogenschijnlijk tot in het oneindige uitstrekt. Welk een wonderschoon panorama!

Na vijf minuten den plattegrond van deze reusachtige stad bestudeerd te hebben, kent men er den weg. Het smalle eiland Manhattan is veertien engelsche mijlen (de mijl 20 minuten gaans) lang en weldra zal dit geheel door New-York zijn ingenomen. Over het water aan de eene zijde ligt Brooklyn, over de rivier aan de andere ligt Jersey, twee steden, die

[p. 69]

feitelijk één zijn met deze stad. De straten, welke zich van de Hollandsche batterij, d.i. van Castle gardens - waar de emigranten landen - in de lengte uitstrekken, zullen eens elk 14 mijl lang zijn; ze heeten lanen (avenues) en zijn genummerd first avenue, second avenue, enz. In het midden der 12 lanen strekt Broadstreet zich uit in dezelfde richting als zij.

Deze lanen zijn honderd voet breed, schoon enkele veel breeder zijn; de huizen van verschillenden vorm, verheffen zich achter voetpaden. Rechthoekig met deze lanen loopen de straten, die van zee tot rivier over het eiland zich uitstrekken. Ze zijn 80 voet in de breedte en ook genummerd. Het district, d.i. de geheele helft der stad aan de eene zijde van Fifth Avenue (de schoone laan waar de rijke inwoners wonen) is bekend als East, de tegenovergestelde zijde als West. Weet men dit, dan kent men den weg. De lanen zijn evenals de straten op gelijken afstand onderling van elkander, zoodat al de blokken huizen even groot zijn. Loopt men een mijl door een laan dan snijdt men twintig straten; loopt men een mijl door een straat, dan snijdt men zes lanen. Gesteld dan men in 15th Street 3d Avenue (west) is, en naar 30th Street 5d Avenue (east( wil gaan, dan steekt men den weg over, loopt 15 blokken huizen voorbij en slaat de 30th Street in, twee lanen overstekende.

En het merkwaardigste is, dat die cijfers kracht voor de verbeelding krijgen, als waren ze namen. Fifth Avenue, vormt thans een beeld voor mij, even goed als dat ik zeg: Heerengracht, en Third Avenue spreekt even duidelijk tot mij als of ze heette Kalverstraat.

Laat me u Third Avenue aanduiden, gelijk die naam tot mij spreekt. Ze is overspannen door een reusachtig stalen visschersnet van telegraaf- en telephoondraden; ze heeft vier lijnen tramweg naast elkander, twee breede wegen voor rijtuigen, twee breede voetpaden en aan elke zijde van de straat een luchtspoorweg, d.i. een spoorweglijn die over een eindelooze spoorwegbrug gaat van ijzeren traliewerk, dat op ijzeren pilaren rust en die hier en daar afgebroken is door een zwitsersch huis, waarheen ijzeren trappen voeren en dat tot station dient.

[p. 70]

Deze elevated railway (‘the L’ gelijk de New-Yorkers zeggen), deze luchtspoorweg is mij een voortdurend wonder. Ik kan er niet aan wennen. Hij loopt door First Avenue, langs beide zijden van Third Avenue, langs Sixth Avenue en langs Ninth Avenue. Overal heeft hij dubbel spoor, en om de vijf straten, telkens hoog in de lucht, op de hoogte van de derde verdieping der huizen, een dubbel station! Hij loopt dus langs vier wegen de geheele stad door. Het is of er in Amsterdam van Amstel tot IJ vier spoorwegen - aan verschillende maatschappijen behoorend - liepen langs Prinsengracht, Keizersgracht, Heerengracht en Singel, maar de lanen waarlangs ze in New-York loopen zijn vele keeren langer dan onze grachten, en ze liggen op tiendubbelen afstand onderling van elkander. Men zweeft dertig voet en op sommige plaatsen zeven en vijftig voet hoog boven den grond en meer dan 200.000 New-Yorkers vliegen dus dagelijks de stad door. De weg slingert zich met scherpe bochten links en rechts; hij rust op smalle ijzeren pilaren; men wacht nooit langer dan een minuut op een trein, en voor 10 cents, en op enkele uren voor 5 cents, gaat men zoover men wil, b.v. een uur sporens tot Haarlem toe. De schoone breede lanen worden door die ijzeren bruggen geschonden en verduisterd; in haar schaduw gaan de trams en omnibussen, en daar ze den geheelen nacht rijden hebben de inwoners onophoudelijk vlak langs hun vensters dit getier en geratel en gesnuif. Niemand ontving een cent schadeloosstelling! Als een slang windt de trein zich om de hoeken der huizen, zoo dicht bij de vensters, dat men een brief kan werpen in de kamers. Men kijkt in al de huizen, men aanschouwt het intieme, huiselijke leven; men vliegt snel als zwaluwen langs kerken en gebouwen; de trein snort voorwaarts; in volle vaart wordt ze gestuit aan een station, en eer men weet waar men is, snelt de trein weer voort en vliegt langs een trein die van tegenovergestelde richting komt. Geen blokstelsel wordt gevolgd, doch veiligheid wordt verwacht van de ervaring en het uitkijken van den machinist, die den trein met zijn pneumatisch remtoestel volkomen in bedwang heeft. De trein bestaat uit 5 hooge wagens, elk vijftig voet lang, met een deur

[p. 71]

aan de beide uiteinden en een zestigtal zitplaatsen. Doch even als in tramwagens en omnibussen is er hier altijd nog plaats als er geen plaats meer is, en een twintigtal heeren en dames, mannen en vrouwen, ziet men in de drukke uren van 12 tot 6 in elken lucht-spoorwagen overeind staan.

Zoo vliegt men go ahead door de stad, die men in vogelvlucht leert kennen.

Ik heb u de geschiedenis niet verhaald van Abou Hassan of van het tooverpaard, maar mijn amerikaansch wonderverhaal is dunkt mij niet minder vreemd dan het arabische.