Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

[p. I]

[Eerste deel]

Inleiding.

[p. III]

Inleiding.

‘Dat zou eene schoone vaderlandsche onderneming zijn, van den Lekenspieghel eenen afdruk te geven’⁽¹⁾: ziedaar het oordeel van hoffmann von fallersleben, uitgesproken in een tijd, toen de oude Nederlandsche letterkunde nergens minder geacht werd dan in haar eigen vaderland. Doch de wakkere vreemdeling, die den rijkdom en het belangwekkende dier letterkunde schier als eene ontdekking aan Nederland verkondigde, was met al zijne geestdrift niet in staat, de onverschilligheid te verbreken, die de gedenkteekenen van den geest der vaderen destijds met koele minachting bejegende, en de poëzij der middeleeuwen, niet onderzocht of beoefende, maar gemakshalve als iets belagchelijks uitkreet. Weinig hoop mogt hij voeden,

(1) Alg. Konst - en Letterbode, 1822, i, bl. 91. De spelling Lekenspieghel, die ik voor het vervolg heb aangenomen, verdient de voorkeur boven Leken Spieghel, gelijk ik vroeger schreef. Één van beiden: ôf der Leken Spieghel, òf de Lekenspieghel; doch het laatste is voor ons gebruik in verschillende naamvallen het geschiktst.

[p. IV]

dat de wensch, door hem geuit, tot vervulling zou komen; de tijd van huydecoper en clignett was voorbij, en zoo al deze of gene liefhebber⁽¹⁾ kleine fragmenten aan den dag bragt, van ernstig en volhardend onderzoek was geene sprake, voor groote ondernemingen deinsde men terug, en de Lekenspieghel bedroeg meer dan 20,000 verzen! Wel had dus bilderdijk grond voor zijne meening, dat ‘het zeker niet te verwachten was, dat dit handschrift licht uitgegeven zou worden’⁽²⁾.

(1) Ik gebruik dit woord liefhebber met opzet, omdat het in den tijd, waarvan ik spreek, nog in een goeden zin werd opgevat. Wanneer echter bilderdijk (Taal- en Dichtk. Verscheid. I. bl. 145), bij het bekend maken van een paar fragmenten uit den Lekenspieghel, zich op scherpen toon over Duitschland beklaagt, omdat het de studie der middeleeuwsche letteren ‘niet als Liefhebberij, maar als Geldwinning behandelt,’ dan (de geldwinning daargelaten) ware het te wenschen, dat hij het woord in de hedendaagsche opvatting had bedoeld. Neen zeker, de Duitschers, wier stalen vlijt zulke reuzenwerken op het gebied der wetenschap stichtte, behandelen het vak niet als liefhebberij; en gave de goede genius van ons vaderland, dat die liefhebberij, dat dilettantisme, ook van onzen bodem geheel ware geweken! Maar B. bedoelde het woord in de goede beteekenis van wetenschappelijken ijver. In dien zin laat ik zijn oordeel over de Duitschers liefst aan zijne eigen verantwoording over. Ik wil alleen opmerken, dat zijn aanval hier bepaaldelijk gerigt is tegen de gebroeders grimm! Gelukkig zeker voor B., dat hij in 1820 nog niet vooruit kon zien, hoe weinig jaren later datzelfde Duitschland ons beschamend zou kunnen toevoegen: ‘Onze hoffmann heeft uwe oude letterkunde het eerst bekend gemaakt en aangeprezen; onze mone het eerst hare schatten ten toon gespreid; onze kausler hare beoefening krachtig bevorderd; onze grimm haar verlicht met de fakkel zijner wetenschap: kortom, zoo zij thans bij u“als liefhebberij” bearbeid wordt, dat is oorspronkelijk ons werk.’
Voor 't overige zijn de Duitschers aan B. het antwoord niet schuldig gebleven. Men leze b.v. het vleijend oordeel van mone, Uebersicht enz. bl. 12 in de aant.

(2) T.a. pl. bl. 148.

[p. V]

En thans, het vierde eener eeuw is naauwelijks verloopen, en de wensch van hoffmann is vervuld, de Lekenspieghel ziet het licht, toegerust met alles wat eene uitgave schijnt te vereischen. Waaraan zullen wij die onverwachte uitkomst toeschrijven? Is het alleen onze eigen ijver, die over alle beletselen zegepraalde? Verre vandaar. Onze arbeid is slechts het uitvloeisel van den tijd die ons het aanzijn gaf en de rigting onzer studie bepaalde. Neen, wij mogen het erkennen, dat een betere geest in ons vaderland begint te ontwaken, dat het nationale gevoel sterker is opgewekt, dat de eigene letterkunde, ook van vroegere eeuwen, allengs hoogere belangstelling wekt, meer vlijtige beoefenaars vindt. Lang, het is waar, werd de stem, die uit Duitschland opging ten behoeve onzer middeleeuwsche letteren, hier te lande vruchteloos vernomen; maar eindelijk, door het herboren België krachtig herhaald, vond zij ingang in Nederlandsche ooren en harten; en een wetenschappelijke ijver is opgewekt, die steeds ruimer en ruimer werkkring zoekt, jaar op jaar gedenkteekenen der oude poëzij uit het duister te voorschijn brengt, en telkens de geschiedenis der Nederlandsche beschaving met nieuwe en schoone bladzijden verrijkt. Wij inzonderheid, leden dezer Vereeniging, die reeds zooveel aan het licht mogt brengen, zijn aan het einde van onzen vijfjarigen arbeid deze erkentenis verschuldigd aan den vaderlandschen geest onzer landgenooten, die onze pogingen ten einde toe ondersteunde, cn daardoor het bewijs leverde, dat thans niet meer vergeefs de belangstelling wordt ingeroepen. waar het

[p. VI]

de eer van het vaderland geldt. Het is dan ook minder aan verflaauwde deelneming van het publiek, dan wel aan bijzondere oorzaken toe te schrijven, dat eerlang onze Vereeniging zich zal ontbinden, in de hoop en verwachting niettemin, dat de taak, waaraan zij zich wijdde, ook verder niet verwaarloosd ter neder zal liggen.

Men houde mij deze uitweiding ten goede, waartoe ik verlokt werd door de gedachte aan het naderend einde eener Vereeniging, op welker volbragten arbeid wij met eenige zelfvoldoening mogen terugzien. Keeren wij thans tot ons onderwerp terug, en zien wij, of de Lekenspieghel inderdaad aanspraak mag maken op de hooge schatting, die in het oordeel van hoffmann ligt opgesloten⁽¹⁾.

(1) Over den Lekenspieghel is tot nog toe gehandeld door clignett, Voorrede voor den Teuth. bl. lix-lxvi in de aant.; willems, Verhand. over de Ned. Tael- en Letterk. I. 186-191; bilderdijk, Taal- en Dichtk. Verscheid. I. 135 vlgg. en III. 123 vlgg.; witsen geysbeek, Biogr. Anth. en Crit. Woordenb. in v. dekens; hoffmann v.f. in den Alg. Konst- en Letterbode, 1822, I. 90 vlg. en later in de Horae Belg. I. 98-102; siegenbeek, Gesch. der Ned. Lett. bl. 354 vlg.; snellaert, Verhandeling, enz. bl. 124-126; mone, Uebersicht, bl. 261-268; m. de vries in Taalk. Mag. IV. 281-286; j. van lennep in Het Instituut, 1841, bl. 125-154; jonckbloet, Inleid. op de D. Doctr., passim.