Brabantsche yeesten. Les gestes des ducs-de-Brabant par Jean de Klerk d'Anvers (3 delen)

LI.

Van den momborien die de hertoge van Bourgognen begheerde, ende hoe hij daer af onderwesen wert.

Te wetene es, ter selver tijt
Dat hertoghe Anthonijs in den strijt
Verslaghen bleef, alst voorseit es,
Was hertoghe Jan, sijt seker des,
Van Bourgognen, sijn oudste broeder,
In Bourgognen, des sijt vroeder;
Entie greve van Charloos
Was in Vlaendren doen altoos.
Die welke greve, si u bekant,
Mids dat sijn vader was van der hant
In Bourgognen te dien stonden,
Heeft, na hertoghe Anthonijs doot, ghesonden,
Sijns ooms, herde eerbaerlike
Den bisscop van Dornike,
Met meer anderen, altehant
Aen hertoghe Janne van Brabant
Sinen neve; ende derghelike
Aen dien drien staten troostelike,
Die te troostene in haren zeere.
Ende om te vermanene meere
Die drie staten ooc voort an,
Dat si den voorseiden hertoghe Jan,
Hertoghen Anthonijs oudsten sone,
Over heere ontfienghen, ende al tgone
Hem daden, dat si in allen keere
Sculdich waren te doene haren heere,
Sonder enich vertrec meer no min;
Behoudelijc altoos, daer in,
Hertoghe Janne sinen oom
Trecht van der momborien, neemt goom.
Op twelke antwerden altehant
Die drie staten van Brabant:
Dat si, met goeder voorsienicheit,
Op die ontfenkenesse voorseit
Van hertoghe Janne, met ernste fijn
Tsamen versaemt hadden ghesijn,
Ende meinden hem te doene, wilt weten,
Als goede ghetrouwe onderseten
Sculdich waren in allen keere
Te doene haren gherechten heere.
Behoudelijc altijt, verstaet den sen,
Rechten, statuten, privilegien
Des lants van Brabant, wilt verstaen.
Dese antwerde hebben si ontfaen
Ende sijn daer met ghesceiden van
Bruessele. Ende doen hertoghe Jan
Ontfanghen was, in corten stonden
Daer na heeft wederomme ghesonden
Sijn oom van Bourgognen, sonder verlaet,
Een notabel ambassiaet:
Den bisscop van Dornike,
Den heere van Sint Joris desghelike,
Den heere van Antry, ic seker ben;
Heer Reinier Pot, ende met hem
Van Frumelles meester Simoen.
Daer was ooc met ghesonden doen
Van Reisinghen meester Jan
Ende desghelike, hout u daer an,
Meester Jan van der Keytelle,
De welke was een wijs gheselle.
Ende na dat dese waren ghesceiden
Van Bruessele, quam sonder verbeiden
In sijns selfs persoone die hertoghe Jan
Van Bourgognen met meneghen man
Te Bruessele ghereden, ende dede saen
Versueken, als dander hadden ghedaen,
Van sinen weghen die momborie,
Tregement ende die vooghdie;
Eeschte ende begheerde die te hant
Van hertoghe Janne van Brabant
Ende sinen landen, met corten woorden
Segghende, dat die toebehoorden,
Alse naesten levenden, des neemt goom,
Hertoghe Janne sinen oom,
Alsoe wel na den bescrevenen rechte,
Als na der ghewoonten of lantrechte.
Up welc versoec sonder verlaten
Seker dachvaerde bi den drien staten
Ghehouden worden, dat segghic di;
Ende ten utersten gaven si
Ter antwerden, als van dien,
Dat si, ghewoghen ende aenghesien
Hercomen ende ghewoonlijcheit
Van den lande ende van der heerlijcheit
Van Brabant, dat si van ouder tijt
Herbracht hadden, des seker sijt,
Ende ander redenen, soe mi dochte,
Ende besceet datter toe dinen mochte,
Behouden hare eeren, sonder si,
Hulden ende eeden, die welke si
Hertoghe Janne van Brabant sonder waen
Ende sinen lande hadden ghedaen,
Ende sonder te vercortene in dien dinghen
Hem of sinen nacomelinghen,
Of sinen lande in eneghen keere,
Dit alles haren gheboornen heere
Als goede ghetrouwe ondersaten
Sculdich sijn te doene sonder aflaten,
Sonder iemande anders enegherande
Van hem ocht van sinen lande
Te kennene enegherande bewent,
Momborie ocht regement;
Het en ware dat zake, dat si
Met beter redenen daer bi
Ende beteren besceide van desen,
Van contrarien worden onderwesen,
Na den rechte, si u bekant,
Van den lande van Brabant.
Van welker antwerden, sijt zeker das,
Die hertoghe niet te vreden en was
Van Bourgognen, des seker sijt;
Ende men seide te dier tijt
Dat jonker Jan van Montjouwen,
Diet meeste bewint plach te houwen
Bi hertoghe Anthonise, segghic u bloot,
Ja eene wile tijts voor sijn doot,
Trooste ende verwecte, hout u daer an,
Van Bourgognen den hertoghe Jan
Te eiscene die momborie
Ende te crighene die vooghdie,
Hopende dat hi, hebbic vernomen,
Bi dien middele hadde moghen comen
Ten regemente, si u bekant,
Hertoghen Jans van Brabant,
Daer hem die voorseide drie staten
Van Brabant buten hadden ghelaten.
Om dit te verwervene leende hi juust
V^c cronen ende XII duust
Van Bourgognen den hertoghe Jan.
Mids desen en was die edel man
Gheensins ghepayt noch te vreden
Der antwerden die de drie staten deden,
Alsoe ic u boven verclaerde;
Maer het worden noch ander dachvaerde
Ghehouden met goeden avise
Met hertoghen Jans commissarise,
Den welken, met alder guetlicheit,
Van der drie staten weghen voorseit
Slants van Brabant volcomelijc
Wort onderwesen, properlijc,
Dat die voorseide heere
Van Bourgognen min noch meere
Redene noch actie en hadde twint,
Die momborie of tbewint
Te eiscene, in enegher maniere,
Mids den redenen volghende sciere
Hier na bescreven, segghic di.
In den eersten en mochte hi
Die niet eiscen, dat was slecht,
Na ghemein ghescreven recht;
Aenghesien int openbare
Dat hi selve een ridder ware,
Dienende altoos daghelijc
Ter wapenen, alst es blikelijc,
Ter hoeden ende bewaernessen
Ende ter bescermenessen
Ende oorbore van den ghemeinen goede;
Ende alselke ridders, dit ghevroede,
Na den ghemeinen rechte, ongheloghen,
Gheen mombore sijn en moghen:
Op dat si tot eneghen tiden
Bi der occupatien der momborien
Niet en versumen, hier op ghisse,
Erghens die bescermenisse
Van den lande groot of cleine,
Of der armer liede int ghemeine,
Daer si toe sijn gheordineert.
Maer daer ieghen mocht worden gheallegheert,
Dat alsulke ridders voor ghelesen
Wel moghen vermomboren ionghe weesen,
Diere vaders ridderen waren haers ghelike,
Alsoe hertoghe Anthonijs was, dats blikelike;
Ende bi dien en mocht men in gheenen sinnen,
Daer mede hertoghe Janne ontkinnen
Die momborie sijns ionghen neven.
Ende daerom es hun te kennen ghegeven
Een ander redene in den rechte ghefundeert:
Soude ooc die hertoghe vore vercleert
Van Bourgognen mombore wesen
Sijns neven van Brabant vore ghelesen,
Dat ware alleene, dit ghevroede,
Om der naerderheit wille van bloede,
Ende aldus, verstaet den fijn,
Soude hi een wettich momboor sijn,
Die welke, na al ghescreven recht,
Die administratie ende berecht
Van selker momborie, sijts ghewes,
Sculdich te aenveerdene es
Bi den decrete, des sijt vroet,
Van den rechtere, daer hi voor setten moet
Volcomen cautie ende borghen,
Om profijt te doene ende te besorghen
Dat hi achterdeel groot noch smal
Oft scade den ionghen doen en sal,
Dien hi vermomboren sal aldaer;
Ende alselke borghen souden swaer
Te vindene sijn, hoort mi verclaren,
Die goet ghenoech den hertoghe waren
Van Brabant na siere heerlijcheit:
Ghemerct dat na die gheleghentheit
Ende heerlijcheiden, wats ghesciet,
Sier landen clein liede emmer niet
Goet ghenoech daer vore en weeren,
Ende vorsten, princen ende groote heeren
Buten shertoghen lande gheseten
Van Brabant, sal men die waerheit weten,
En waren hem na sijn ghevoech
Daer vore ooc niet goet ghenoech:
Ghemerct dat hi niet lichtelijc
Sijn scade aen hen, dats blikelijc,
Sonder groten commer, dats waer bediet,
En soude connen verhalen niet.
Ten andren soe en hadde hi
Gheen redene die momborie
Te eiscene, dat si u bekant,
Na die costume van Brabant,
Na de welke edele, dats waerheit fijn,
Kindere, die volcomelijc out sijn
XII jaer, of sijs begheeren,
Haer selfs goet moghen regeeren
Sonder haren danc van desen
Van iemanne vermomboort te wesen;
Ende die costume was, dats slecht,
Met vonnesse vercleert over recht
In den lande van Brabant, dats waer;
Ende want hertoghe Jan dan waer
XIII iaer out volcomelijc
Soe en mocht sijn oom, dats blikelijc,
Van Bourgognen, die edel man,
Jeghen sinen wille dan
Hem vermomboren in gheenen keere.
Ooc en waest ghesien noyt eere
Dat een hertoghe van Brabant, sijt seker das,
Van sinen maghen vermomboort was;
Maer soe wanneer, si u bekant,
Een hertoghe van Brabant
Jonc was onder die iaren sijn,
Regeerdi sijn lant, verstaet den fijn,
Bi rade der gheenre, si u vercleert,
Die daer toe worden gheordineert
Van slants weghen wiseliken;
Ende dat mach claerlijc bliken
Bi hertoghe Godevaerde, sijt seker das,
Den derden, die gheen iaer out en was
Ter tijt dat sijn vader sterf,
Die int iaer Ons Heeren die doot verwerf
XI^c XLIII, si u verclaert;
Die welke gheregeert waert
Bi heer Heinrike den heere waerde,
Heere van Diest, ende bi heere Gheeraerde
Heere van Weesmale ghetrouweleke,
Ende heere Jan van Bierbeke,
Heere Aernde van Wemmele daer met:
Die van slants weghen gheset
Daer toe waren ende ghecooren.
Desghelijcs soe moochdi hooren,
Int jaer Ons Heeren, dats waerhede,
XII^c ende LX mede,
Sterf die derde hertoghe Heinrijc
Van Brabant ende liet desghelijc
Sijn kindere ionc ende onbejaert,
Daer af die greve onghespaert
Van Ghelre ende ooc sijn broeder,
Die bisscop van Ludic, sijts vroeder,
Ende van Doringhen die lantgrave,
Ende elc van hen woude daer ave
Momboor wesen sonder verlaten,
Maer si worden van den drien staten
Des lants van Brabant soe onderwesen,
Dat si te vreden bleven van desen,
Ende die ionghe hertoghe rijc
Ende sijn brueders derghelijc
Worden besorght, si u vercleert,
Ende tlant wel gheregeert
Bi heer Wouteren Berthoude doe
Ende anderen, die de state daer toe
Des lants van Brabant, daer op let,
Hebben ghestelt ende gheset.
Ende hier na, te wetene claer
XIII^c XII Ons Heeren iaer,
Sterf die tweeste, en lieghe u niet,
Hertoghe, die Jan bi namen hiet.
Na hem bleef Jan, dat es waer,
Sijn sone, die out was XII jaer
Als sijn vader verwerf die doot,
Ende die regeerde met eeren groot
Sijn lant bi rade ende bi maten
Bi dien die van sinen staten
Gheordineert worden tot desen,
Sonder vermomboort te wesen
Van sinen maghen, des seker sijt,
Dier hi vele hadde tier tijt,
Rike, mechtich ende vermoghen;
Ende alle dese zaken voor vertoghen
Moghen wel claerlijc bliken
Uten Brabantscen croniken:
Ooc soude men brieve wel laten sien
Van den meesten deele van dien.
Bi welken redenen vore ghelesen
Ende meer andere woorden onderwesen
Die commissarise, hout u daer an,
Van Bourgognen den hertoghe Jan,
Dat hi redene en hadde noch besceit
Te eiscene die momborie voorseit
Van sinen neve van Brabant.
Ende na desen, si u bekant,
XIIII^c XVI Ons Heeren iaer,
In die maent van october, dits waer,
Wort ghehouden een dachvaert
Te Mechelen, dat si u verclaert,
Bi den commisarise
Van beide den heeren met avise
Van Bourgognen ende van Brabant toe.
Daer began men te sprekene, hoe,
Na de doot des derden sekerlike
Van Brabant hertoghe Heinrike,
Alsoe dat boven es verclaert,
Die bisscop van Ludeke niet en waert,
Noch die greve van Gelre der dinghen
Noch die lantgreve van Doringhen
Alleene met woorden te vreden van desen,
Maer met ghelde ooc onderwesen:
Daer met dat si vertoghen zeere
Die momborie te volghene meere;
Ende men seide voor waerhede,
Dat dit de jonker van Montjouw dede,
Ende aldus dit practizeerde
Om te crighene dat hi begheerde.
Want doen hi mercte, sijt seker das,
Dat lant gheensins gheneight en was
Haren heere te latene, hebbic vernomen,
Onder die momborie (te) comen
Van sinen oom ghenoemt hier voren;
Soe gaf hi die hope verloren
Om met dien middele emmer niet
Int regement te comene iet
In Brabant met eeneghen keere.
Doen was hem berouwen seere
Dat hi sijn XII^m vijf hondert
Cronen hadde gheleent, wiens wondert;
Om die te crighene weder te hoope
Vant hi maniere van afcoope:
Om tachvolghene waert tier stonde
Een dachvaert ghehouden te Dendermonde
Int iaer voorscreven, segghic di,
V daghe in novembri;
Daer ghesonden waren te hant
Van mijns heeren weghen van Brabant,
Mijnheere die abt van Hafflighem,
Heer Heinrijc van Berghen met hem,
Heere van Grimberghen ende van Melijn,
Ende meester Jan Bont, dats waerheit fijn,
Heer Diederijc die Roevere, een ridder goet,
Ende Claes van Steenlant, des sijt vroet,
Ende met hem meester Jan Merchant.
Die hertoghe van Bourgognen daer sant
Den ionker van Montjouw int perlot,
Ende met hem Reinier Pot
Ende meester Janne van Risinghen,
Ende meester Jan, in waren dinghen,
Van der Ketulle, Rutgheer Raes
Van Colne, die niet en was dwaes.
Welke commissarise te samen
Met malcandren overquamen,
Dat hertoghe Jan van Brabant voorscreven
Sinen oom van Bourgognen soude gheven
XXV^m cronen van goude,
Op dat sijn lande ende hi soude
In haren rechten moghen berusten,
Sonder in eneghen onlusten
Sijns ooms te comene, verstaet den fijn,
Maer te houdene die vrientscap sijn;
Ende want die commissarise voorseit
Van haren heeren dauctoriteit
Noch die macht en hadden, dat verstaet,
Te slutene tvoorseide tractaet,
Hebben sijt met sinne wel bedacht
Elc bi sinen heerscape bracht.
Ten utersten die Heeren voorscreven
Hebben consent daertoe ghegheven
Deen helicht te betalen, hier op ghisse,
Tusscen Kersavont ende Lichtmisse,
Int iaer Ons Heeren, dits te siene,
Veertien hondert ende sestiene,
Ende dander helicht, onverhaelt,
Was tAntwerpen in die merct betaelt
TSinxen, daerse in waerre dinc
Die ionker van Montjouw ontfinc
In betalinghen ende in verscoonen
Van den XII^m vijf hondert croonen
Die hi gheleent hadde, sijts ghewes,
Den hertoghe, als voorscreven es,
Van Bourgognen, den edelen man;
Ende aldus bleef tlant voort an
Van Brabant in sinen ouden rechten,
Prelaten, edelen, ridderen, knechten,
Ende behielt die vrientscap, ic seker ben,
Des hertoghen van Bourgognen.
Daer met van Brabant den ionghen heere
Was beholpen herde zeere
Ende sinen lande ooc daer mede,
Om der aenspraken wille die dede
Ende vorderen woude, dits waer dinc,
Op hem die Roomsce coninc,
Ende meer andere zaken over al
Als claerlijc hier na bliken sal.
Als Montjouw dus heeft begheven
Die hope ende es buten bleven
Den regemente ende verlaten
Bi ordinantien der drie staten,
Es hi ghetoghen cort daer naer
Bi hertoghe Janne van Beieren, daer
Hi worden es herde scier
Des hertoghen Jans tresorier.