Moet dit een wereldbeeld verbeelden? Van en over Pé Hawinkels

[p. 483]

Uitgevers

[p. 484]

[p. 485]

Herman Pijfers
Alles heeft zijn tijd

Zelfs mijn oude agenda's konden me niet helpen, toen ik wilde nagaan wanneer ik Pé Hawinkels voor de eerste keer heb ontmoet. Ik blijf daarom maar bij de spontane veronderstelling dat het Karel Meeuwesse moet zijn geweest die me met hem in kennis heeft gebracht. Pé studeerde toen nog Nederlands en Meeuwesse, bij wie ik op bezoek was om behoedzaam te informeren hoever hij met zijn boek over Nijhoff was (ook nu nog niet klaar!), gaf me bij wijze van zoenoffer de namen van drie van zijn studenten met wie ik me zeker eens zou moeten verstaan, omdat hij veel van ze verwachtte.

Ik herinner me de beide andere namen nog, en ook dat ik alleen naar Pé ben gegaan. Waarom alleen naar hem? Misschien omdat ik al eens in een literair tijdschrift een gedicht van hem had gelezen. Misschien ook omdat redactieleden van Raam (en dan stellig Kees Verhoeven, en mogelijk ook Lambert Tegenbosch) me dat hadden gezegd. Achteraf bedenk ik dat het niet uitgesloten is, dat Pé toen al zelf redacteur van Raam was - ik weet dat niet zo nauwkeurig meer en eigenlijk komt het er ook niet op aan. Vast staat dat ik Pé (‘meneer Hawinkels’, zoals dat toen nog gebruikelijk was) in de loop van 1967 heb ontmoet. Ik heb een foto uit dat najaar waarop hij - heel jong, zonder bril, ouderwets kort haar - wat Amboboeken staat in te kijken. Bovendien verscheen in maart 1968 zijn debuut Bosch & Bruegel bij Ambo. Die gedichtenbundel zal wel niet zo best verkocht zijn (dat kun je bij poëzie eigenlijk wel zonder meer aannemen); niettemin ligt het boekje me nog altijd na aan het hart: een sober maar geraffineerd omslag van Frits Stoepman, en achterop de meest melancholieke foto van Pé die me ooit onder ogen is gekomen. Het is bijna niet te geloven dat er tussen beide foto's maar maanden liggen. Hoe kort die tussentijd ook is geweest, Pé is er voorgoed door getekend. Alle details uit die periode zijn mij niet bekend. Laat ik me liever houden bij wat nog altijd onder handbereik is: de inhoud van zijn eerste verzenbundel - een doorgebroken stuwmeer van woorden die over je heen spoelen; je wordt erdoor meegesleurd, maar niet als weerloze drenkeling. Je blijft je ervan bewust dat de kolkende stroom straks zal uitvloeien in kalm water.

In 1968 ben ik regelmatig in de Mr. Franckenstraat in Nijmegen geweest. Daarbij is vooral gesproken over de vertaling van het bijbelboek Prediker. Plus Drijvers wilde graag, na de vertaling van Vijftig psalmen waaraan hij had meegewerkt, met een ander deel van de bijbel beginnen. Het is, meen ik, een suggestie van Huub

[p. 486]

Oosterhuis geweest om Pé Hawinkels, voor wiens taalvirtuositeit hij groot respect had, als medevertaler te vragen.

Het was een merkwaardig koppel: de bedachtzame, uiterst conscientieuze Pius, die je al op honderden meters afstand herkende als kloosterling en die één en al reverentie was voor de heilige woorden van de bijbel, en de zoveel jongere, onbekommerde Pé, die met één broodnuchtere vraag een zorgvuldig opgebouwd theologisch betoog van Pius kon omkegelen. Pius met zijn respect voor traditie en ontzag voor het heilige boek, Pé die aan al dat sacrale geen boodschap had en de teksten uitsluitend als literator ter hand nam. Hij wilde alleen die teksten vertalen die hem om hun literaire kwaliteiten aanspraken en waarvan hij dan hedendaags Nederlands maakte. Ze gingen daarbij uiterst zorgvuldig te werk: Pius maakte de grondvertaling op basis van de oertekst, Pé herschreef die en samen liepen ze dan weer regel voor regel en woord voor woord na om te zien of ze niet ver weg waren geraakt van het origineel. En zo kwamen ze dan tot regels als:

Alles heeft zijn tijd; er is
een tijd voor elke aangelegenheid
onder de hemel. (...)
Een tijd om samen naar bed te gaan
en een tijd om op jezelf te blijven.
Een tijd om te zoeken
en een tijd om zorgeloos te zijn,
en tijd om te sparen
en een tijd om te verkwisten. (...)
Ik heb gezien, wat God de mens
allemaal gegeven heeft om zich mee
bezig te houden, en alles, wat
hij gemaakt heeft, is mooi, op zijn tijd.

Die vertaling verscheen in 1969, sloeg aan en werd meermalen herdrukt. De KRO bracht er een tv-bewerking van, die herhaald moest worden. Pé bemoeide zich met de regie ervan. Hij kon daar luisterrijk over vertellen, maar een inspirerende ervaring is het voor hem, denk ik, niet geweest: zover ik weet heeft hij zich nooit meer direct met tv bemoeid.

In hetzelfde jaar kwam ook de tweede verzenbundel Het uiterlijk van de Rolling Stones bij Ambo uit. Pé hield zich toen al volop bezig met vertalen: aanvankelijk om brood op de plank te hebben, zoals hij zonder meer zei. Vertalen was voor hem zijn ‘baan’, zoals een ander naar kantoor gaat om zijn salaris te verdienen. En hij werkte ook plichtsgetrouw elke dag de vereiste uren aan een vertaling, die hij vrijwel altijd precies op tijd inleverde. Ik herinner me niet één

[p. 487]

vertaler die zich zo aan afspraken hield en die zijn kopij zo feilloos inleverde: onberispelijk getypt en van aantekeningen voor de zetter voorzien. Een vertaling van hem kon je eigenlijk direct naar de drukker brengen.

Pé raakte bekend door zijn vertalingen en hij kreeg steeds meer opdrachten. Dat benauwde hem wel. Hij was overtuigd van zijn vertaaltalenten, maar liever zou hij poëzie schrijven, korte verhalen en nog liever het boek over het eind van de jaren zestig, opgebouwd rond de brieven van vrienden die aan die turbulente periode ten onder waren gegaan. Hij kon er indringend over vertellen in zijn donkere, grotachtige kamer, volgestouwd met boeken, bladen en grammofoonplaten, waar, in mijn herinnering, het zonlicht nooit binnendrong.

Van dat eigen werk is weinig meer gekomen, want terwijl hij nog bezig was met de vertaling van een boek, belde een toneelgroep al weer of hij een toneelstuk wilde vertalen (en dat deed hij het liefst van alles) en kwam ik aan of hij weer een nieuwe vertaling kon hebben. Zo begon hij ook aan het boek Job, weer samen met Pius Drijvers. Zelf vind ik deze vertaling, die in 1971 is verschenen, nog raker en virtuozer dan die van Prediker. In hetzelfde jaar gaf Ambo ook zijn Antigone-vertaling uit, die door zijn vroegere leraar, Kees Verhoeven, met een tien werd gehonoreerd. Daarna bezocht ik Pé nog bij tijd en wijle, wanneer ik meende dat ik hem moest vragen nu toch zelf een boek te schrijven. De vertalingen bleven in de weg staan. Wanneer hij meende eindelijk tijd vrij te hebben voor oorspronkelijk werk, was er wel de belasting die hem noodzaakte de vertaling op zich te nemen van een boek, waarvan we samen al jaren tevoren hadden gezegd dat het hopeloos verouderd was. Een uitgeverij vroeg hem erom op een moment dat er geld nodig was en plichtsgetrouw leverde hij een zorgvuldige vertaling in.

‘Alles heeft zijn tijd’, schreef Pé in de vertaling van Prediker. Het zal waar zijn en ‘alles wat hij gemaakt heeft is mooi, op zijn tijd’, ook dat zal wel kloppen. Maar Pé heeft niet de tijd gekregen om te maken wat hemzelf het meest ter harte ging.