Moet dit een wereldbeeld verbeelden? Van en over Pé Hawinkels

Pierre Courbois, 1966.

[p. 369]

Pierre Courbois
Voor en over Pé

Het merkwaardige is dat ik me met de beste wil van de wereld niet kan herinneren, wanneer ik Pé voor het eerst ontmoet heb. Ik meen dat Boy Raaymakers, de trompettist uit mijn toenmalige free-music-quartet die later meer verknocht is geraakt aan het collectief, ons aan elkaar heeft voorgesteld.

Ik kende uiteraard al jaren de stukjes die hij schreef, waaronder de zeer positieve over mij, té positief vond ik altijd. Hij overdreef naar de ene kant, terwijl de ‘randstadpers’ dat altijd naar de andere kant deed. Vandaar zijn onvermoeide inzet om mij de Wessel Ilckenprijs te bezorgen, hetgeen hem nooit gelukt is. Uiteraard, want in de diverse jury's speelde zijn mening maar een ondergeschikte rol. Hij kwam immers uit het buitenbos en hoorde er niet bij. Hij werd meestal niet voor vol aangezien. Ik ken dat precies, ik hoor er tenslotte ook niet bij en dat zal hopelijk ook nooit gebeuren. Als Pé dat gekonkel, gefoezel, handjeklap en noem maar op van onder andere de hoofdstedelijke jazz-scene bespeurde, werd hij er kotsmisselijk van.

Uit onze latere gesprekken bleek, dat hij mijn ontwikkeling al vanaf ongeveer 1961 volgde. Hij was onder de indruk van mijn toenmalige free-jazz-group, waarmee de eerste avantgardejazz buiten Amerika moet zijn gemaakt, zoals nu meer en meer blijkt. Hij bezocht de Stella-kelder in Nijmegen waar vanaf 1961 reeds één keer per week free-jazz werd gespeeld, en luisterde naar de opnamen die Michiel de Ruijter, Aad Bos en Koos Schoonenberg toen maakten en waarvan de banden per ongeluk zijn gewist. De leden van die groepen spelen niet of nauwelijks meer, zijn notaris of zitten in open inrichtingen.

Daarna kwam mijn Harnpelperiode, de tijd dat ik weer eens zo afgeknapt was op wat er in Nederland allemaal niet gebeurde, dat ik jarenlang door de hele wereld zwierf. Hij volgde mijn doen en laten wel degelijk, zij het via platen, radioprogramma's en een enkel festival ‘in de buurt’: Comblain la Tour, Bilzen, Roermond, waar hij vanaf de plaats waar zijn ouders woonden per bromfiets heen kwam. Dat was de ware geest, er alles voor over hebben om uitgebreid te horen wat er links en rechts in het land gebeurde!

Zodoende was hij goed en zelfs overdreven goed geïnformeerd zoals het een goede journalist betaamt en daarin onderscheidde hij zich van andere schrijvers voor jazzbladen, die over het algemeen niet verder kwamen dan een straal van dertig kilometer rond Amsterdam. Tegenwoordig, nu zij inmiddels toch wel allemaal een Saab respectievelijk

[p. 370]

Volvo voor de deur hebben staan, is dat nog steeds zo. Nee, dan Pé met de bromfiets. Overal kwam hij, alles moest en zou hij horen!

Hij was er ook, toen in Arnhem twee opmerkelijke concerten plaatsvonden, beide georganiseerd door haantje de voorste Maarten Derksen: Piet Kuipers op tenor sax die de Albert Ayler probeerde uit te hangen, en een paar weken eerder of later, dat weet ik niet meer, Breuker met zijn vele toeters, beiden in trio met Victor Kaihatu aan de contrabas en mij. De eerste officiële concerten in Nederland waarbij gebruik werd gemaakt van de zogenaamde vrije-ritmischestructuren, terwijl de rest van Nederland, ook degenen die later te pas en te onpas voor de grote avantgardisten werden uitgemaakt, nog vrolijk vier in de maat zaten te kloppen en Amerikaanse voorbeelden zaten te kopiëren. En al klaar kwamen bij het idee dat ze misschien nog eens met hen zouden mogen samenspelen.

Waar waren de heren journalisten van onder andere Jazzwereld? Hawinkels was er wél! Waar waren de heren toen ik een paar jaar later met mijn free-music-quartet met een nieuw experiment bezig was: de totale vrijheid, de totale fantasie (van improviseren kun je niet meer spreken, want daarbij heb je nog altijd een uitgangspunt wat wij beslist niet wilden). Hawinkels was op zijn hoede en uitte terecht enige kritiek op het niveau van de blazers. Waar waren de heren, toen mijn Association P.C. begon te proberen rock, jazz en elektronica met elkaar te verbinden? De begrippen rock-jazz en/of jazz-rock bestonden nog niet en degenen (niet Pé) die later schreven dat wij ons baseerden op de platen van Miles, hebben schijnbaar nooit willen inzien dat díe platen toen nog niet opgenomen waren. Hawinkels was er wél, al had hij dan intussen de bromfiets ingeruild voor een grote zesde-hands Citroën. En hij oefende terecht enige kritiek uit en bleef er maar bij mij op aandringen, dat ik mijn slagwerk zou uitbreiden, waar ik toen als toch nog een beetje jazzpurist geen behoefte aan had: ‘Niet met prullaria, kinderspeelgoed en andere rotzooi uit de feestwinkel van Piet Dam op de Rozengracht (die nog een neef van mijn schoonvader is), maar met dingen die de eeuwen getrotseerd hebben en uit oeroude culturen stammen zoals vette, vol-klinkende trommels, Turkse bekkens en vooral gongen’. Zó zei hij het, en langzaam drong het tot mij door dat hij wel eens gelijk kon hebben.

Rond die periode begon ook onze samenwerking op het gebied van begeleiding van zijn teksten en vertalingen. In eerste instantie ging het om de vertaling van het boek Qohelet, door Pius Drijvers en Pé. Wij namen dat op voor de NCRV en het werd in gedeelten uitgezonden. Toen daarna ook nog het veel langere werk Job volgde, kreeg ik al snel de bijnaam ‘drummer naast God’. Ook hebben wij dat enige keren ‘in het land’ gedaan; ik denk nog wel eens terug aan ons zondagmiddagoptreden in Leeuwarden, waarbij we om

[p. 371]

beurten bezig waren, hij las een stukje en ik speelde een stukje. Uit zijn eigen bijbelvertalingen uiteraard.

Groot was de afknapper toen wij op de terugweg in een kettingbotsing terechtkwamen waarbij een van zijn vissen het loodje legde. Als je dan met alle spullen (ik was toen net met het ‘uitbreiden’ begonnen) per taxi naar de trein (geholpen door een paar vriendelijke Zuid-Molukkers) moet en ook nog alle waardevolle spullen van Pé uit de auto in de trein moet zien te krijgen, begin je na een hele middag bijbeltje gespeeld te hebben toch wel erg te twijfelen!

Hij is toen bij mij in Arnhem gebleven, en dat is de laatste keer geweest dat hij hier geslapen heeft.

Hij had moeite zijn teksten in de jazz kwijt te raken, of liever gezegd hij heeft dat bijna nooit geprobeerd omdat hij wel wist dat dat nergens op sloeg. Ik neem aan dat hij dáárdoor in een wat andere scene terecht kwam, in eerste instantie liep hij erg weg met Eelco Gelling en die lijn zette door.

Nog één keer hebben we erg nauw samengewerkt, namelijk toen een van zijn vertalingen voor de KRO werd opgenomen en wij de geluidsband moesten maken. Hij heeft toen vogels van diverse pluimage bijeen gebracht: Eelco Gelling, Carel van Rijn, die ik toen leerde kennen, Jasper van 't Hoff aan het echte hammondorgel, Loet Buitendijk enzovoort. Ook Theo Stokkink had daarbij een, door mij niet begrepen, functie. Ik heb een en ander nooit gehoord of gezien, dus ik kan er verder geen zinnig woord over zeggen (ik geloof dat ik tijdens die uitzending in India of Japan zat). Daarna hadden we nog wel eens telefonisch contact, en ik ben ook nog wel eens in zijn boudoir in Nijmegen langsgewipt. Maar mede doordat ik veel in het buitenland was en híj langzaam de belangstelling voor de nederjazz begon te verliezen, zagen wij elkaar steeds minder.

Definitief de laatste keer zag ik hem tijdens de première van Electra, waarvoor hij de indrukwekkende vertaling had gemaakt en Cris Hinze en ik de veel minder indrukwekkende muziek. We spraken toen over koetjes en kalfjes en hadden weer zoals altijd veel lol. Ook viel het gesprek op de zogenaamde muziektheaters. Enige waardering voor de mensen die het zélf hadden uitgevonden kon hij met pijn en moeite nog wel opbrengen, maar van de mensen die dát weer imiteerden werd hij echt beroerd! Helaas heeft deze imitatietendens zich na Pé's dood nog versterkt doorgezet.

We hebben erg veel gelachen, Pé en ik; hij was erg gezellig en bezat die relativerende humor die een beetje tegen de mijne aanzat. Ook konden we behoorlijk doorzagen over muziek. Zijn opvatting bleek dan ook al in de buurt van de mijne te zitten: een gruwelijke hekel aan kitsch, zelfs als het goede kitsch is, hoewel we ook vaak van mening verschilden. En wij zochten beiden naar iets in de muziek wat

[p. 372]

je de koude rillingen bezorgt, maar niet op een goedkope manier zoals menig commercieel groepje het publiek plat denkt te krijgen, maar bijna op een mystieke manier. Vandaar zijn liefde voor bijvoorbeeld Coltrane, die niets te maken heeft met het feit dat deze zijn laatste jaren op de religieuze toer ging. Hij moest bijvoorbeeld ook weinig hebben van de ritsel-, rammel-, ratel-, ruis-, rasp- en bellencultuur die enige jaren daarna opgang maakte, en hij moest ook niets hebben van krachttoeren, geweld en banaliteiten in de muziek. Eigenlijk was het zó: hoe beter ik hem leerde kennen, hoe minder ik van hem begreep, voor mij was hij positief ondoorgrondelijk. Hij was voor mij ook het voorbeeld van de sterke beer, de man met het enorme uithoudingsvermogen, iemand die niet dood kón gaan.

Ik was nauwelijks een beetje bekomen van de klap die het overlijden van mijn oudste broer mij bezorgde, of Bert Vuijsje belde mij op. Ik kon het niet geloven; ik kan het nog steeds niet.

Zijn officiële doodsbericht kwam binnen op het moment dat hij werd begraven - de post wordt op woonarken nu eenmaal slecht bezorgd - en zo hebben wij hem ook niet de laatste eer kunnen bewijzen. Voor hem zal dat niet veel uitgemaakt hebben, ik geloof niet dat hij daar nu zoveel waarde aan zou hebben gehecht.

Ik heb een aantal mensen in mijn omgeving gehad die mij hebben gestimuleerd muziek te blijven maken op momenten dat ik geestelijk en/of lichamelijke depressies had. Zij zijn allen dood. De eerste was mijn broer Harrie, de laatste was Pé. Zonder hen zou ik nu electricien, loodgieter of edelsmid zijn, met misschien nog wel één keer in de week een leuk schnabbeltje; wie weet.

Eind 1977 stelde de VARA mij ‘Centraal’, een soort onderscheidinkje. De enige die ik ooit in mijn lange loopbaan heb gehad. Het is jammer dat Pé dat niet meer meegemaakt heeft; het zou hem grote voldoening hebben gegeven.

Bedankt voor alles, Pé.