Moet dit een wereldbeeld verbeelden? Van en over Pé Hawinkels

[p. 364]

Charles Mingus.

Cecil Taylor.

[p. 365]

Rudy Koopmans
Ontmoetingen met Pé

Mijn relatie met Pé was niet gebaseerd op het gegeven van onze gezamenlijke liefde voor de jazzmuziek, hoewel ik hem wel door die ‘scene’ had leren kennen. Want zijn appreciatie van jazz was zo anders dan de mijne, dat een gesprek op dit terrein vrijwel onmogelijk was. Onze relatie was gebaseerd op het gegeven dat Pé zich, net zoals ik, niet meerdere zaken bezig hield. Onze gesprekken gingen dan ook meestal veel meer over literatuur dan over jazz. Ik heb hetzelfde met literatoren. In een puur literaire scene praten over literatuur met literatoren is iets dat mij tegenstaat. Met een schrijver praat ik het liefst op de markt over politiek, met politici het liefst over sociale wetenschappen in de pauze in de bioscoop, en met filmfreaks het liefst over Charles Mingus terwijl we samen in de rij staan om een zakje kolen te bemachtigen.

Met Pé was zoiets uitstekend mogelijk. Het was zelfs de enige manier om zonder al teveel ruzie een gesprek met hem te hebben, want zoals gezegd liepen onze appreciaties en beoordelingen sterk uiteen. Zo sterk zelfs dat ik van mening was - en die mening heb ik nog steeds - dat Pé eigenlijk helemaal geen kaas gegeten had van jazzmuziek. Dat bleek al meteen tijdens de eerste keer dat we met elkaar te maken kregen. Dat was tijdens een beraadslaging over de toekenning van de Wessel Ilcken Prijs. Wij maakten beiden deel uit van de vijf man sterke jury. De meerderheid was voor toekenning van de prijs aan slagwerker Han Bennink. Pé verzette zich daartegen met hand en tand, niet omdat hij slagwerker Pierre Courbois interessanter en belangrijker achtte dan Bennink, maar omdat hij Bennink alleen maar een charlatan vond. Iemand die Bennink een charlatan vindt heeft naar mijn mening niet een ander, maar helemaal geen idee van geïmproviseerde muziek. Ik vond mijn mening daarna vele malen bevestigd door de platenrecensies en andere stukken die hij schreef voor het roemruchte tweemaandelijkse tijdschrift, Jazzwereld.

Toch waren die stukken zeer de moeite waard, en niet alleen omdat Pé beter schreef dan de meesten van ons. Ze waren instructief omdat er vaak een zicht op muzikale gebeurtenissen werd gepresenteerd dat te maken had met meer dan alleen het kleine kringetje van de jazzwereld. Bovendien was Pé niet van intelligentie gespeend en als hij wilde kon hij duidelijk maken waarom hij tot een bepaalde conclusie kwam. Mijn contact met Pé was er dus één van een jazzluisteraar die met een andere

[p. 366]

jazzluisteraar praat over De Zangen van Maldoror. Daarbij bleek dat zowel Pé als ik ogenblikkelijk grepen naar dezelfde zin in de Eerste Zang: ‘Ik heb een verbond gesloten met de prostitutie, om tweedracht te zaaien in de huisgezinnen’. Tweedracht zaaien in de huisgezinnen - dat was voor ons beiden een prima vertrekpunt voor het innemen van zeer veel stimulerende middelen. Misschien lag daar ook voor ons beiden een startpunt voor het luisteren naar jazzmuziek, die zoals bekend mag worden verondersteld al heel wat tweedracht in huisgezinnen heeft veroorzaakt. Overigens, die voorkeur bleef vooralsnog beperkt tot het niveau van literatuur en fantastische avonturen in het rijk van de ideeën: Pé bleek een charmante gast te worden gevonden in het ‘huisgezin’ waarvan ik destijds deel uitmaakte. En met die muziek viel het uiteindelijk ook wel mee, want we konden elkaar toch vinden bij het samenstellen van een platenmarathon waarbij er zeer veel van Mingus op de draaitafel werd gelegd.

2

Onderstaande tekst: ‘Ontmoetingen met Pé’ werd geschreven voor Het Gewicht. Het verscheen in de aflevering van november 1975. Voor beter begrip zij vermeld dat de derde ontmoeting waarvan sprake is, die op Kasteel Hattem bij Roermond, plaats vond tijdens het Hammerveld Jazz Festival aldaar, in de zomer van 1975. De Wessel Ilcken Prijs, ook wel genoemd de Grote Prijs van de Nederlandse Jazz, werd in het verleden jaarlijks toegekend aan een Nederlandse jazzmuzikant. Pierre Courbois en Han Bennink zijn twee Nederlandse slagwerkers. Lautréamont was een Zuid-Amerikaanse dichter uit de vorige eeuw, die pas tientallen jaren na zijn dood ‘ontdekt’ werd door de surrealisten. Surrealisten zijn kunstenaars, die een groot belang toekennen aan de uitwerkingen van het onbewuste. Voor het onbewuste, zie Freud. Cecil Taylor tenslotte is een pianist uit de V.S. die gerekend kan worden tot de richting van de free jazz.

3

Het vliegtuig landt precies op tijd. De deelnemers aan de Portugal-reis van Parool/Volkskrant zijn weer thuis. De clandestiene Kaap Verdiaan wordt door de marechaussee afgevoerd. Wanneer ik drie uur later op Kasteel Hattem arriveer zit Pé al op het bordes, in gesprek met Bert Vuijsje. ‘Hallo jongens!’, roep ik vrolijk, ‘ik kom net terug uit Portugal’. Vuijsje kijkt op en zegt met nadruk: ‘Als je maar begrijpt dat ik achter Soares sta’. Dan zetten de heren hun gesprek voort.

De eerste keer dat ik wat langer met Pé praatte, was omstreeks 1967. We zaten allebei in de jury van de Wessel Ilcken Prijs. Pé's kandidaat was Pierre Courbois. Toen de anderen voor Han Bennink stemden,

[p. 367]

verliet Pé uit protest de jury. Daardoor dacht ik dat ik aan een belangrijke bijeenkomst had deelgenomen. Een jaar of twee later bleef Pé eens bij mij overnachten, na een nachtconcert. We dronken veel pils en draaiden allerlei plaatjes, onder aangenaam gekout. De toon was spottend, soms zelfs nihilistisch, en we lazen de passage uit Maldoror, waar Lautréamont tekeergaat tegen de gezinnen.

Een half uurtje later heb ik drie pilsjes bemachtigd. ‘Pé’, zeg ik, mij wederom vergissend in zijn woonplaats, ‘ik heb net een interessante plaat van een stadgenoot van je gehoord’. En Pé legt wederom geduldig uit dat Pierre Courbois uit Arnhem komt, en dat er brede rivieren stromen tussen Nijmegen en Arnhem. Andere zuiderlingen mengen zich in het gesprek. Pé vraagt me, of ik denk dat ze zijn soort grappen waarderen. Ik antwoord, dat in het zuiden elke plaats zijn eigen soort humor heeft, en dat wat in Hoensbroek leuk gevonden wordt in Heerlen nauwelijks op prijs wordt gesteld. Linne, Weert, Breda. ‘In Tilburg is tegenover het station een prachtig park’, zegt Pé, ‘in de stationswachtkamer maakte ik kennis met een meisje, en we gingen regelrecht naar dat park’. De andere zuiderlingen kijken verbaasd op. ‘In Tilburg een park tegenover het station?’ Ik suggereer, dat Pé misschien een groenstrook langs een van burgemeester Breker's brede stadsautowegen voor een park heeft aangezien. ‘Of was het dan toch Breda?’, mompelt Pé nadenkend.

Han Bennink met de Wessel Ilcken Prijs, 1967.

[p. 368]

De volgende dag ontdek ik Pé, gezeten onder een struik aan de rand van de kasteeltuin, alleen tussen de duizenden bezoekers. Ik vertel hem mijn wederwaardigheden van de nacht: de ontsnapping aan de politie, de stikdonkere smalle paadjes langs de Maas, de manier waarop ik de achteringang vond van het hotel in Thorn, waar in de kamer van Vuijsje nog een bed over was. Het ontbijt temidden van de jazzfreaks. Pé zegt, dat hij uitstekend zit, daar onder zijn struik, en hij verhaalt van een ontmoeting met de politie in een sneeuwjacht. Hij werd gesneden door een groene Fiat. Opeens begon op het dak van die auto een lichtsein te knipperen: Stop! Politie! Een agent voegde hem boos toe, dat hij veel te hard reed in de sneeuwjacht. Pé, gezeten achter zijn stuur, schold de agent door het raampje uit voor rotte vis. ‘U brengt het verkeer in gevaar, mijnheer! U rijdt nog harder dan ik. En uit niets viel op te maken dat U in een politiewagen rijdt. Het is gevaarlijke misleiding van het publiek. Ik had wel kunnen denken dat het een overval was.’ Afijn, de agent stond buiten en Pé zat binnen, een slechte positie voor de Arm der Wet. ‘De volgende keer wordt het betalen geblazen, mijnheer!’ en hij droop af.

‘Kijk, daar komt de grootmeester aan’, zegt Pé, wijzend op Cecil Taylor. En ik zoek een plaatsje, wat dichter bij het podium.