Moet dit een wereldbeeld verbeelden? Van en over Pé Hawinkels

[p. 354]

Pé Hawinkels
Han Bennink Han Bennink Solo

Kit 1 - Vlo Vlo Vlo Vlo Gaga - Fiddleelddif - Spooky Drums A - Nervebeats - Kit 2 - Soft Trumpet - Listen The Birds - Kit 3 - Khène + Voice - Bumble-Rumble - Lick - Kit 4

Han Bennink, using: drums, dhung, rkangling, khène, oe-oe, voice, ‘soft’ trumpet, a fiddle-like instrument, prepared trombone, recording of Brasilian jungle, mokugyo, rolmo, silnyijen, kazoo, etc.

Opname, hoes, foto's en composities: Han Bennink

Opname: 1971 en 1972 ICP 011 (stereo)

Te bestellen door overmaking van f 13, - op giro 789553 van ICP Records, Vinkenslag 22, De Hoef, Utrecht. Buitenland: $5, - Waardering: nihil

Han Bennink.

Mijn verhouding tot de muziek van Han Bennink is altijd een ambivalente geweest. Naast uitgesproken bewondering voor de radicale manier, waarop daarin naar eigen wegen gezocht wordt, volstrekt gemis aan waardering voor het resultaat van dit zoeken. Nu is het zo, dat niemand iets koopt voor het soort bewondering als hierboven omschreven en daarom heb ik over het onderwerp Bennink ook altijd nogal misprijzende uitlatingen aan de drukpers toevertrouwd. En toen ik, in het jaar dat hij de Wessel Ilckenprijs kreeg, in de jury zat, meende ik het dan ook aan mezelf verplicht te zijn de jury uit te stappen. Ik ben er sindsdien weinig anders over gaan denken.

Nu is het in Nederland zo, dat een dergelijke houding altijd uitgelegd wordt als ofwel een uiting van volstrekt onbegrip en onbenul in avantgardistische aangelegenheden ofwel een blijk van persoonlijke animositeit ten opzichte van de muzikant in kwestie. Overal waar ik opdook en ook nog de naam Bennink viel, begonnen er mensen in mijn richting te smullen, zo van: jouw vijand is weer eens onderwerp van gesprek. Telkens als ik van de ICP een plaat kreeg om te bespreken, was daar door de veelzijdige drummer zelf een gestileerd lulletje op getekend. Een aanwijzing dat ook hij afwijzing van zijn muziek scheen te verwarren met een aanval op zijn persoon.

Nu zal mij dit allemaal een zorg zijn. Ik heb niets tegen Han Bennink, - ik zie ook niet goed hoe dat mogelijk zou zijn bij iemand die ik naar ik meen nooit persoonlijk ontmoet of gesproken heb. Zijn muziek, daar heb ik ook niet zoveel tegen: iedereen is vrij om de geluiden voort te brengen die hijzelf geschikt acht. Elk vogeltje zingt zoals het gebekt is, moeten wij maar denken, al mogen wij daarbij niet uit het oog verliezen dat de aldus ten gehore gebrachte fluittoon wel

[p. 355]

eens minder gelukkig uitvallen wil. Ik vind Bennink als drummer knap, al is het een soort knapheid die nergens een boodschap aan heeft en dus volgens mij ook slechts aan zeer weinig mensen een boodschap kan brengen.

Hij heeft een techniek ontwikkeld die helemaal van hemzelf is. Moet hij de meer gebruikelijke techniek toepassen, bijvoorbeeld als hij passagierende Amerikanen begeleidt, dan is hij voor mij een tamelijk logge, beslist niet briljante slagwerker. Dat heb ik laatst nog eens kunnen beoordelen, toen hij door Louis Andriessen was aangetrokken om bij een of andere toneelvoorstelling een door Andriessen gearrangeerd compositorisch niemendalletje van mijn hand uit te voeren. Maar goed, - je mag iemand niet beoordelen op zijn schnabbels. Han Bennink wil beoordeeld worden als autonoom drummer en muziekontwerper, en daar geeft hij via deze soloplaat volop gelegenheid toe. Welnu, ik heb deze plaat ongeveer tien keer met verstand zitten aanhoren, maar, hoezeer het me ook spijt, ik blijf het volstrekt waardeloze flauwekul vinden.

Han is ten behoeve van zijn bewonderaars wel zeer diep het ondoordringbare oerwoud van zijn innerlijk ingedoken, en hij heeft van deze expeditie een hele reeks bizarre geluiden en klanken meegebracht, aan de beschaafde wereld gepresenteerd met behulp van een fors aantal buitenissige instrumenten. Ik zeg met opzet ‘geluiden’ en ‘klanken’, want zelfs wie met de meest minimale definitie genoegen neemt, muziek als organisatie van klanken, kan volgens mij niet staande houden dat dit muziek is. Laat staan een op zijn beurt gedefinieerd soort muziek, zoals jazz. Het zijn allemaal geluiden, die in het beste geval ergens aan doen denken: aan hagel op een ouderwetse vuilnisbak, een zeeolifant met tuberculose in het allerlaatste stadium, een nokkenas die uit de lagers slingert, een leeglopende zwanenhals of een vertraagde tandartsboor. Maar op zichzelf stellen deze geluiden niets voor. Er is geen enkele structuur in te ontdekken. De verschillende tracks hebben een volstrekt willekeurige lengte: het zou geen enkel verschil maken als die van tien minuten één, en die van één minuut tien minuten zouden duren. Al kan ik me indenken, dat rigoureuze inkorting vooral voor ‘Fiddleelddif’, ellenlang gekras en geknars op een of andere rudimentaire vedel, een grote opluchting zou betekenen.

Dat Hans pogingen a-metrisch zijn, zal niemand hem kwalijk nemen. Dat ze ook van ritme verstoken zijn, is erger. Bij de drumstukken, merendeels met ‘Kit’ of ‘Spooky drums’ aangeduid, valt elke klap op een volstrekt willekeurig moment. De duur van roffeltjes en figuren is nergens verantwoording aan schuldig, en daardoor zijn zowel binding als spanning volkomen afwezig. Volkomen vrijheid is leuk, maar alleen als er een kader is, waartegen deze vrijheid kan contrasteren, anders slaat zij per definitie om in een chaos. Muziek zonder ritme, zonder beweging, zonder expressie of structuur is geen muziek meer.

[p. 356]

En nu kan het aan mij liggen. Wie weet bestaat er wel een geheim genootschap, waarvan je lid kunt worden als je het telefoonnummer maar weet, en waar je ingewijd wordt in de geheimen van dit soort aaneenrijgingen van geluid. Maar dat nummer ken ik nu eenmaal niet. Misschien is het zo, dat ‘muziek’ als deze helemaal niet op een plaat thuis hoort. Ik heb vroeger eens geschreven dat Han Bennink bij zijn optredens alleen gewaardeerd kon worden als je zijn act ook tot de muziek rekende. Misschien kan een goede act, waarin een spanning kan ontstaan tussen datgene dat de solist van plan lijkt te gaan doen en dat wat hij werkelijk doet, waarin een rood hoofd of een spectaculair petje de aandacht kan vasthouden en zo een brug tussen de klanken kan verzorgen, misschien kan dus zo'n act een heleboel van de bezwaren tegen dit soort ‘muziek’ wegnemen. Dat zou echter deze plaat geen greintje minder waardeloos maken.

Zoals aan de reeks instrumenten te zien is, is deze plaat niet geheel gevuld met drummen. Er komt van alles aan te pas, en daarmee nog een zeer zwaarwegend gebrek, volgens mij dus nog steeds, van deze twee kantjes. Hanteert Bennink de vedel, de ‘zachte’ trompet of een ander blaasinstrument zoals de khène (is het wel een blaasinstrument?), die klinkt als een exotische melodica, dan overkomt hem af en toe het verschrikkelijkste dat veel modernisten overkomen kan: dan begint het ergens op te lijken, en wel op muziek, en dan worden zijn prestaties dus controleerbaar, verifieerbaar om zo te zeggen. En, het is zonde dat ik het zeg, maar dan is een en ander van een werkelijk beschamende onbeholpenheid. De ‘soft’ trumpet-track doet heel in de verte denken aan Peruviaanse fanfares, maar ieder die daar werkelijk platen van heeft zal zich verbijsterd afvragen hoe iemand ertoe komen kan om zoiets op een plaat te zetten.

Bennink gebruikt ook af en toe zijn stem. Een paar kreten, wat grafkeldergeluiden, en het is weer bekeken. Nu kan ik persoonlijk duizend keer interessantere dingen, als ik in bad zit dan wel in mijn pantserwagen over de snelweg suis, maar ik zou het niet in mijn hoofd halen om er een plaat van te maken. Zulke grappen behoren een privé-aangelegenheid te blijven en dan zijn ze best leuk. Maar wie de pretentie heeft dat zijn privégrappen muziek opleveren, die kan het zich niet permitteren alle eisen waaraan muziek nu eenmaal moet voldoen om muziek te blijven met de elleboog opzij te vegen.

Natuurlijk is Han Bennink niet onnozel, en een oplichter is hij ook niet. Maar wat ik wel denk, is dat hij zo rigoureus heeft willen vermijden iets te maken wat al eerder gemaakt is dat hij niets heeft overgehouden. Of niets - chaos. En dat is iets, waar ik me nu eenmaal niet voor interesseer. Die is er buiten de grammofoonplaat al genoeg. En mensen als Sun Ra en Cecil Taylor zijn er ook altijd in geslaagd baanbrekende en geheel nieuwe muziek te maken zonder zover te gaan dat zij alle bindingen met de traditie opgaven en de muziek zelf gingen wantrouwen.