Moet dit een wereldbeeld verbeelden? Van en over Pé Hawinkels

[p. 351]

Pé Hawinkels
Miles Davis' Bitches Brew

Pharaoh's Dance (1, 2) - Bitches Brew (2) - Spanish Key (1, 2) - John McLaughlin (1) - Miles runs the Voodoo down (1) - Sanctuary (2)

Davis (tp), Wayne Shorter (ss), Bennie Maupin (baskl), Chick Corea (el. pn), Harvey Brooks (Fender b), Dave Holland (b), John McLaughlin (gtr), Jack DeJohnette (drs), Charles Alias (drs), Lenny White (drs), Jim Riley (perc.).

In (1) bovendien: Larry Young (el. pn). In (2) bovendien: Joe Zawinul (el. pn).

New York, 19, 20 en 21 augustus 1969.

CBS S 66236 (dubbelalbum, stereo), f 25,

Miles Davis.

Deze dubbelelpee zit in een afzichtelijke hoes. Dat is het enige dat ik in het nadeel ervan naar voren kan brengen. Voor de rest is deze release er een waarbij het hart opspringt van vreugde: zowel degenen die zich naar aanleiding van Miles' laatste concert in Rotterdam en aan de hand van platen als Filles de Kilimanjaro en In a Silent Way af gingen vragen of Miles het allemaal nog wel zo scherp zag zitten, als degenen die in het algemeen het voorhoofd fronsen als het om de vooruitzichten van de jazz gaat, kunnen nu een beslissing nemen. De muziek op deze beide langspeelplaten - er staat voor maar liefst zo'n negentig minuten op - vertoont geen spoor meer van het onzekere, weifelende dat de onderzoekingen van Davis in de onderscheiden idiomen van pop en free-jazz tot nu toe kenmerkte. Een halve reactie lijkt mij dan ook niet langer mogelijk.

De muziek waarin de grootste trompettist aller tijden voorlopig zijn element gevonden lijkt te hebben doet op het eerste gehoor nogal ondefinieerbaar aan. Harmonisch en melodisch heeft de ontwikkeling zich voortgezet die Miles met E.S.P. heeft geïntroduceerd.

Gesteund door het compositorische talent van Wayne Shorter heeft hij toen de post-bop voorgoed de rug toegekeerd en is zich gaan toeleggen op een soort muziek, dat melodisch volkomen uniek gebleven is en harmonisch zich op een stukje vrijer en moderner terrein is gaan bewegen. Ritmisch heeft Miles lang tussen twee oevers gelaveerd: de a-metrische ritmiek van de free jazz, zoals men die heeft kunnen taxeren tijdens het Rotterdamse concert, en de gebondener, sterk aan pop en soul herinnerende ritmiek waarin zijn groep zich op de platen Filles de Kilimanjaro en In a Silent Way bekwaamd heeft. Op Bitches Brew blijkt hij voor de gebonden, regelmatige ritmiek gekozen te

[p. 352]

hebben, met dien verstande, dat er binnen dat constant pulserende kader een verscheidenheid wordt gerealiseerd die de vergelijking met soulritmiek eigenlijk belachelijk maakt. Het ritme is zo intricaat dat tal van ‘vrije’ drummers er de handen vol aan zouden hebben. Maar de ‘beat’, het vaste tempo ook, zijn overal aanwezig.

Naast deze ontwikkelingen op het gebied van de muzikale conceptie is er nog een belangrijke aan deze platen voorafgegaan: die in omvang. Zowel de bezetting van de groep als de lengte van de respectievelijke nummers is veel groter geworden. Tegenover de drie blazers, waarvan de twee sidemen nog meestentijds ritmische functies waarnemen, staat een ritmesectie van maar liefst negen, soms zelfs tien personen, geen van allen voor een kleintje vervaard. Pharaoh's Dance en Bitches Brew beslaan allebei een hele plaatkant, en wat voor een, en ook de andere stukken zijn veel langer dan we van Miles gewend zijn. Op dit punt - meer ritme, meer tijdsduur - heeft hij dus het een en ander opgestoken van zijn progressievere collega's - van wie nu trouwens betwijfeld moet worden of zij in progressiviteit niet door de veteraan voorbijgestreefd zijn.

Als je het voorgaande zo eens overleest zou je de indruk kunnen krijgen dat Davis geprobeerd heeft uit een aantal tegenstrijdige elementen een soort eenheid te brouwen, en omdat zoiets nu eenmaal zelden vlekkeloos verloopt zou men aan deze opsomming de nodige reserves kunnen overhouden. Ten onrechte, want het resultaat is verbluffend. Je vraagt je af waarom niemand eerder op het idee gekomen is. De dikwijls soul-achtige bas past uitstekend bij het veel ingewikkelder slagwerk, de klankkleur van elektrisch versterkte en onversterkte instrumenten voegt zich naadloos ineen tot een adembenemend geheel, de overmatig uitgebreide ritmesectie overspeelt de solisten nergens, de rolverdeling tussen blazers en begeleiders is gebaseerd op gelijkberechtiging, de melodische en harmonische verrichtingen bewegen zich voortdurend op hoog niveau, en het geheel swingt de pan uit. Of de pan uit - er komen eerder reminiscenties in je op aan borrelende, kokende vulkanen, die bij tijd en wijle kolkend en klotsend tot een uitbarsting komen. Het is geweldig, dat wou ik maar zeggen.

Wat Miles als solist betreft, ik kan me maar weinig platen herinneren waarop hij zo ontzaglijk op dreef is als op deze. Je zou voor de expressiviteit van zijn spel en de perfectie van zijn toonbeheersing moeten teruggaan tot Sketches of Spain of Ascenseur pour l'Echafaud - iets waarbij we dan wel even mogen bedenken dat hij zich van de ons door Don Ellis zozeer tegen gemaakte versterkte trompet bedient, compleet met echo's en al. Over de grote lijn genomen zijn zijn soli meer tot de kern teruggebracht, hij neemt niet meer noten op zijn zang dan hij kan bolwerken, wil niet te vaak te ver de hoogte in omdat hij onderhand wel weet dat hij dan duizelig wordt, en hij speelt stuwender, meer staccato

[p. 353]

dan we van hem gewend zijn. Daarbij is de voortdurende stootkracht van de begeleiding hem natuurlijk van veel nut geweest, hoewel het opvalt dat hij voor zijn accenten altijd net een plaatsje uitzoekt waar geen van de onderliggende ritmes hem in de wielen rijdt.

De andere solisten die aan bod komen - o.a. Maupin, Shorter en Corea - doen eveneens uitstekend werk. Het improvisatorisch idioom waarvan zij zich bedienen grijpt sterk terug op E.S.P., - tot mislukken gedoemde hoogstandjes à la Cecil Taylor of Pharaoh Sanders blijven godzijdank achterwege. Nergens het hysterische gescheur en geros dat de meest moderne freejazz tot zulke uitzonderingsmuziek maakt, en desalniettemin een intensiteit en een emotionerende kracht waar veel vrijere compadres een puntje aan zouden kunnen zuigen. Dat naast de compositorische conceptie van Shorter en Davis zelf ook tal van andere invloeden, met name uit de meest geavanceerde popmuziek, een rol spelen, kan dan nog wel even vermeld worden. Het is overigens al lang de vraag of het onderscheid tussen jazz en pop ten aanzien van grotendeels geïmproviseerde muziek op basis van de verworvenheden uit blues, rock, country, modern ‘klassiek’ en de recentste stromingen in de jazz nog wel langer zin heeft. Ik zou niemand met de hand op het hart durven verzekeren dat Hot Rats van Frank Zappa niet met evenveel recht jazz genoemd zou kunnen worden als dat je Bitches Brew voor pop zou kunnen uitschelden. Wat bepaalt de uiteindelijke denominatie van pop, die gebruik maakt van van jazzmiddelen enerzijds en jazz, die zich de invloed van pop ten goede doet komen anderzijds anders dan de op etiketten beluste gemakzucht van het publiek en de toevallige herkomst uit ofwel het ene of het andere kamp van de musici? Ik weet het niet altijd met zekerheid te zeggen.

Mij lijkt dit alles voor een plaatbespreking al rijkelijk voldoende. Ik kan er trouwens weinig aan toevoegen: de onmiskenbare opwinding en de vreemdsoortige geboeidheid die ik bij het beluisteren van deze unieke muziek heb ondergaan zou ik voorlopig nog niet kunnen benoemen. Maar een ding is zeker: waar muziek altijd ergens over gaat, of het nu de vrijheidsdrang van een minderheidsgroep is dan wel de universele aanvaarding van de kosmos dan wel het gevoel van eigenwaarde en zelfbewustzijn van weer een andere minderheidsgroep dan wel de exotische aantrekkingskracht van bepaalde muzikale ididomen dan wel dit dan wel dat, de muziek van Miles Davis gaat heel ergens anders over. Waarover weet ik nog niet, maar een ding is zeker: het gaat niet over problemen van theoretische of hyperintellectuele aard, niet over ideologische of religieus bepaalde inhouden, maar over iets dat volgens mij iedereen aangaat. Iets heel spannends, iets bijzonder bevredigends. Bitches Brew geeft iemand weer vertrouwen in de toekomst. Tenminste mij, dan, en dat is toch niet gering, zou ik zeggen.

De groeten.