Moet dit een wereldbeeld verbeelden? Van en over Pé Hawinkels

[p. 316]

Mr. Franckenstraat 82 Nijmegen.

Uitzicht vanuit Pé's kamer aan de Mr. Franckenstraat.

[p. 317]

Frans Kusters
Een goede buur

‘Zo, jij bent dus die jongen van dat boekje’, zei Pé Hawinkels met een grijns, toen wij elkaar voor het eerst tegen het lijf liepen. Dat was in café Trianon, op een zomeravond in 1975. Mijn eerste verhalenbundel was niet lang daarvoor verschenen en enkele passages eruit, zo vertrouwde hij mij toe en weer kwam die grijns op zijn gezicht, vertoonden een treffende overeenkomst met ‘niet eens de allerkinderachtigste vondsten van de maëstro zelf’. Ik opperde dat hij die dan maar eens snel moest aanwijzen, maar hij, nu duidelijk zichtbaar geamuseerd, verwees mijn opmerking met een armgebaar naar de blauwe nevel van tabaksrook die er in de lokaliteit hing en adviseerde mij niet alles al te letterlijk op te vatten. Vervolgens wilde hij weten hoe ik oordeelde over een reeks maatschappelijke verschijnselen en een aantal zich met de vervaardiging van artistieke, voornamelijk muzikale produkten bezighoudende lieden, waardoor ik even met de mogelijkheid rekening hield dat onze gedachtenwisseling het karakter van een mondeling tentamen had.

Gaandeweg echter was ik steeds minder en hij steeds meer aan het woord. Die rolverdeling beviel mij uitstekend; waar het de verkondiging van meningen betreft luister ik liever naar anderen dan naar mijzelf. Bovendien had Pé die avond heel wat te beweren. Hij koppelde ieder gespreksonderwerp aan kwalificaties als ‘in orde’, ‘leuk’, ‘prima’, ‘middeleeuws’, ‘verachtelijk’ en ‘flauwekul’ en bediende zich daarbij van een stellige, docerende en tevens tamelijk luchtige toon, als handelde het keer op keer om een zeer voor de hand liggende constatering waaraan verder geen woord meer verspild hoefde te worden. Kortom, geheel in overeenstemming, zo kwam mij voor, met de trant waarin maëstro's zich plegen uit te drukken. O ja, zo vertelde hij vlak voor sluitingstijd, hij had zojuist een tekst voor Herman Brood & His Wild Romance en het heil van de rock 'n roll geschreven en als ik daarin geïnteresseerd was, moest ik maar even met hem mee naar zijn kamer lopen. Niet zonder trots overhandigde hij mij daar het werkstuk. ‘Crocodile’ rijmde op ‘river Nile’. ‘Dat je dat doet, Pé, naast Shakespeare en Nietzsche en zo.’ ‘Ach, jongen, dat is toch leuk om te doen, allemaal.’ Voor het eerst meende ik even een zekere matheid in zijn stem te bespeuren. Maar daarvan was niets meer te merken, toen hij aannemelijk maakte dat er op middelbare scholen zes jaar lang onderricht gegeven diende te worden in Lennon en McCartney. Daarna volgden beschouwingen over voetbal, bier en de reacties die je van de imbeeielen die boeken recenseerden mocht verwachten, als je

[p. 318]

een zin neerschreef die meer dan vierentachtig woorden telde. En zo ging het maar door.

Op het laatst informeerde Pé of ik auto reed. Ik moest hem teleurstellen. Maar ik was toch hopelijk wel een liefhebber van de exquise genoegens die de ‘top of the pops’ der verboden kruiden de eenvoudige mens konden bieden? En hoe zat het met mijn amoureuze avonturen? ‘Maak je geen zorgen’, zei ik maar. Nee, dan was het goed. ‘Schrijf even je adres op een papiertje’, vroeg hij mij. Twee dagen later belde een postbode mij uit bed. Het pakket dat hij mij overhandigde bevatte De Toverberg van Thomas Mann, vertaald door Pé Hawinkels.

Zo'n tien jaar daarvoor, toen ik de middelbare school bezocht en nog niet gebukt ging onder de illusie iets te presteren op het vlak van de scheppende letterkunde, begon ik het NUB, het Nijmeegs Universiteitsblad te lezen. Dit periodiek genoot een zekere faam, niet in de laatste plaats, naar ik nu geneigd ben aan te nemen, vanwege de omstandigheid dat zijn redacteuren, overigens geheel getrouw aan een de studentenpers van oudsher kenmerkende traditie, zich vaak vrijpostiger of, zo men wil, minder schijnheilig betoonden dan de in die periode vigerende fatsoensnormen toestonden. En het blad bevatte uiteraard tal van diepgravende beschouwingen over alles wat de in cultuur en politiek geïnteresseerde intellectueel in opleiding ter harte kon gaan. Bijna altijd besloegen die essays meer dan een dichtbedrukte pagina en bijna altijd gingen ze het bevattingsvermogen van een eenvoudige middelbare scholier te boven, evenals trouwens menige bijdrage in het fictieve genre. Die laatste produkten, verhalend of poëtisch van vorm, waren opvallend vaak van de naam Pé Hawinkels voorzien, een gegeven dat ik evenzeer met veelzijdigheid als met werklust in verband bracht. Hawinkels zette ook zijn initialen onder de zogenaamde Ulcusjes en die stukjes vond ik toen zonder uitzondering meer dan de moeite van het lezen waard - en dat niet alleen, omdat ze slechts zelden de lengte van een of twee kolommen overschreden. Het waren satirische en polemische columns en ook al werd het de niet tot de academische gemeenschap behorende lezer soms niet helemaal duidelijk op wie of wat Hawinkels zijn pijlen richtte, hij kon week in, week uit, met volle teugen genieten van het venijn waarin de schutter de punten van zijn projectielen had gedrenkt en van diens trefzekere hand.

Toen ik begon te studeren, had Hawinkels de lezerskring van het Nijmeegs Universiteitsblad voor een landelijk publiek verruild. Ijverig en van alle markten thuis bleef hij als voorheen; binnen betrekkelijk korte tijd publiceerde hij zijn beide dichtbundels en de Autobiografische flitsen & fratsen. Daarnaast verschenen in verscheidene

[p. 319]

kranten en tijdschriften zijn gedichten, verhalen, beschouwingen en kritieken. En, natuurlijk, hij begon aan de lopende band vertalingen te vervaardigen, uit dode en levende talen, boeken en toneelstukken, niemendalletjes en (van lieverlede steeds meer) de grootste meesterwerken uit de wereldliteratuur.

Met een zekere regelmaat bereikten mij, die me in die jaren om het verschil tussen dolus en culpa, de onrechtmatige overheidsdaad en het leerstuk van de verborgen gebreken bekommerde, doorgaans uit de vijfde en zesde hand stammende berichten over de levenswandel van de zo veelbelovende letterkundige. Zo wist de een te vertellen dat Hawinkels het ene meisje na het andere eeuwige trouw beloofde, een ander had horen verluiden dat de begenadigde stadgenoot zonder enig geestverruimend middel geen pen op papier kon krijgen, nummer drie kon met de hand op het hart verzekeren dat de voormalige student zich om de paar weken een nieuwe Jaguar aanschafte en ook uit alles wat er verder zoal nog beweerd werd bleek dat het fenomeen een meer op zijn persoon dan op zijn werk gebaseerde reputatie genoot.

In 1971 schreef en verscheurde ik mijn eerste verhaaltjes; in dat jaar verscheen Ik hau van Holland, een verzameling cursieven die hij voor De Nieuwe Linie had geschreven. Die columns deden me aan de Ulcusjes denken, maar ik vind ze beter; ze missen het soms ietwat gedwongen polemische en aan het universitaire milieu gebondene van de vroegere stukjes uit het NUB. Hawinkels is hier op z'n best. In een even superieure als gemeenzame stijl laat hij zich uit over wat hem overkomen is, over wat hij gezien, gelezen en gehoord heeft, over wat hij van een en ander denkt. Minder begaafde beoefenaars van het genre willen nog wel eens tot moralisme, uit gemakzucht geboren trucs, pedanterie of meligheid vervallen (deze vier, maar de ergste van deze is die ongein); bij Hawinkels is niets van dit alles te merken.

Ik vind het spijtig dat deze hedendaagse individualist, zoals hij zichzelf in Ik hau van Holland noemt, in de korte, veel te korte tijd van leven die hem nog was vergund zozeer door zijn bezigheden als vertaler in beslag werd genomen dat er van een vervolg op dit proza niets meer is gekomen.

Echt met elkaar bevriend zijn Pé en ik nooit geraakt, ook niet nadat ik in het najaar van 1975 een kamer had betrokken in het pand waar hij al meer dan twaalf jaar woonde. We speelden wel eens een partijtje schaak, soms ging ik televisie bij hem kijken, in keuken, gang en trappenhuis voerden we terloops onbetekenende gesprekjes.

Als wij over onze dagelijkse bezigheden praatten, gebeurde dat meestal in spottende en verhullende termen. Meestal, maar niet altijd. ‘Als je alleen maar verhalen maakt, zoals jij doet’, zei hij mij een keer, ‘moet je ze zoveel mogelijk in tijdschriften publiceren. Dan levert het

[p. 320]

tenminste nog wat op, al dat werk.’ Zelf had hij over de verdiensten niet te klagen, voegde hij daaraan toe; voor zijn vertalingen wist hij goede prijzen te bedingen en ‘de uitgevers staan gewoon op de stoep te dringen’. Hij beschikte over veel zelfdiscipline en werkte hard: om de paar weken kwam hij mij een door hem vertaald boek overhandigen dat hij in het kort van commentaar voorzag. Woorden van dank of waardering wuifde hij altijd weg.

Verscheidene keren heb ik hem gezegd dat hij er mijns inziens goed aan zou doen niet al zijn werktijd aan vertalingen te besteden, maar een deel ervan voor eigen proza en poëzie te bestemmen. Misschien hebben die opmerkingen een rol gespeeld bij de totstandkoming van zijn laatste verhaal, ‘Credite experto’, dat kort voor zijn dood in De Revisor verscheen.

Op een zonnige ochtend kwam hij eens mijn kamer binnen en vroeg of hij een uurtje op mijn balkon mocht zitten. Hij had hoofdpijn, vertelde hij, van werken kwam niets terecht. Hij zag er bleker en vermoeider uit dan gewoonlijk. Ik stond op, opende de balkondeuren en zette een stoel klaar. Hij bleef nog een moment in mijn kamer staan en hield zijn ogen op mijn bureau gevestigd. ‘Ik snap niet dat een zinnig mens langer dan een jaar over een verhalenbundel doet’, merkte hij hoofdschuddend op. ‘Gebrek aan talent, Pé, gewoon een kwestie van gebrek aan talent’, antwoordde ik zo laconiek mogelijk. Hij lachte niet, keek mij onderzoekend aan en stapte vervolgens het balkon op.

De laatste keer dat ik hem sprak was enkele dagen voordat hij met Renate op vakantie naar Portugal zou gaan. Met een lachje zei hij dat de route door Frankrijk zou worden bepaald door de ligging van driesterren-restaurants.

Na een maand zag ik dat hij teruggekeerd was: zijn onafscheidelijke shawltje hing weer aan de kapstok. Maar zijn leren jasje niet. En omdat wij, zijn huisgenoten, zijn auto niet in de straat zagen staan, overdag niet het geratel van zijn schrijfmachine hoorden en 's avonds geen licht in zijn kamer zagen branden, namen wij aan dat hij onmiddellijk na zijn thuiskomst weer doorgereisd was. Op het trapje naast zijn kamerdeur kwam steeds meer post te liggen. Die stapel werd na dagen hinderlijk en pas toen een van ons besloot de boel op het bureau van de geadresseerde te leggen, is Pé gevonden.

[p. 321]

[p. 322-323]

Pé's kamer aan de Mr. Franckenstraat, ca. 1975.