Vier-honderd-jaerig jubilé. Eerste deel

[p. 135]

VI. Hoofd-stuk.

De Joden tot Brussel beschimpen en door-steken de H. Hostien op den goeden Vrydag, waer uyt bloed vloeyde.

Sevenste zinne-beeld.

Premitur,
Ut exprimat.

Uyt goeden druk,
Komt groot geluk.

Verklaeringe van 't zinne-beeld.

HEt Plaet-drucken naer myn oordeel,
Is een konst, die geeft groot voordeel;

Want zomtyds in een kleyn Plaet,

Veel Vernuft en Konst bestaet.

Men vind schoon en fyne Plaeten,
Van Lief-hebbers naer gelaeten;

Daer de konst den prys behaelt,

En zeer dier worden betaelt.

[p. 136]

 

Men moet eerst de Plaet wel vryven,

 

En den Inckt in 't Snydzel dryven,

 

En de Plaet dan maeken net,

 

Dat men niet als 't Snydzel zet.

 

Men moet ook 't Papier wel natten,

 

Om het Beeld daer in te vatten;

 

Dus dan in de Pers gesteld,

 

Toe-geschroeft word met geweld.

 

Als de Plaet is uytgenomen,

 

Dan heeft 't wit Papier bekomen

 

Heel den af-druk van de Plaet,

 

Die daer op volkomen staet.

 

Ziet van Perssen en van Drucken,

 

Komen voort veel schoone stucken

 

Ziet, wat dat den Druk al doet,

 

Uyt het bitter perst men zoet.

 

 

 

IK zag lest met groot verlangen,

 

Een Plaet in den Winckel hangen,

 

Die was schoon en net gedaen,

 

't Was 't Beeld van een' Pelikaen;

 

Die zyn Jongskens dood betreurde,

 

En de borst zig open scheurde,

 

Waer uyt liep, in overvloed,

 

Op de Jongskens van syn Bloed:

 

Door dit Bloed, op hun gedreven,

 

Keerden sy weer tot het leven:

 

Ah ! hoe krachtig is het Bloed,

 

Dat de doode leven doet.

 

O liefde der Pelikaenen!

 

Gy geeft Bloed in plaets van traenen;

 

En door 't Bloed van U gestort,

 

Dat dood was, weer levend word.

 

Ziet Heer Jesus, in syn leven,

 

Door de liefde aengedreven,

 

Ons niet minder heeft gedaen,

 

Hy is recht een Pelikaen.

 

Wy, door Adams val gestorven,

 

't Leven hebben weer verworven;

 

Door Heer Jesus dierbaer Bloed,

 

Wat dood was, weer leven moet.

[p. 137]

 

Hy heeft al syn Bloed vergoten,

 

Daer door hebben wy genoten

 

't Leven, voor ons doode Ziel,

 

Als daer Jesus Bloed op viel.

 

In de geesseling met roeden,

 

Hy doorwond is tot den bloede:

 

Hier, in vollen overvloed,

 

Gaf den Pelikaen syn Bloed:

 

Maer aen 't Cruys voor onse sonden,

 

Liep het Bloed uyt zyn Vyf Wonden;

 

Als al 't Bloed getapt was af,

 

Hy ten lesten Water gaf.

 

O Jesu! als ik zien lêken

 

Al dat Bloed, dan mag ik sprêken

 

En U noemen, Pelikaen!

 

Door uw Bloed wy leven gaen.

 

Dit geschied is in uw lyden:

 

Maer, eylaes! naer dêze tyden,

 

Men nog ander Joden vond,

 

Die U hebben ook door-wond.

 

Het is nu Vier Hondert Jaeren,

 

Dat tot Brussel Joden waeren,

 

Die in Broods schyn, Jesus Godt

 

Grouwelyk hebben bespot.

 

Sy, in hunne Synagoge,

 

Eerst hem hebben vuyl bespogen,

 

Dan gelastert altyd aen,

 

En meer wreedheyd aengedaen.

 

Daer naer, om hun haet wrêken,

 

Sy de Hostien door-stêken,

 

Met Mess' en Poingiaerds in d'hand,

 

Gaven steken t'allen kant!

 

En, ah ziet! uyt al die stêken

 

Quam terstond veel Bloed te lêken,

 

Dat als uyt de wonden drong,

 

En tot op hun kleeders sprong.

 

Sy aenziende dit spectakel,

 

En zoo overgroot Mirakel,

 

Vielen, op den oogenblik,

 

Achter over vol van schrik.

[p. 138]

 

Ziet met dus de Plaet te dringen,

 

Uyt de Pers een Beeld komt springen,

 

Dat, met rooden Inkt gedaen,

 

Eenen Pelikaen toont aen.

 

Hier op Brussel hoog mag roemen,

 

En haer zeer geluckig noemen:

 

Uyt de Pers van Jodens haet,

 

Pronkt sy met dit schoon Cieraet.

Toe-passinge.

HEt Plaet-snyden en Plaet-drucken zyn twee zeer schoone en voordeelige Konsten, de welcke aen de Meesters der zelve veel eer en roem by brengen; en aengezien hunne gedrukte Printen in alle Landen van Lief-hebbers gezocht en gekocht worden, zoo worden deze Konstenaers ook over al vermaert en geprezen, dusdaenig, dat zelfs naer hunne dood, hunnen naem en faem blyft leven in hunne naer-gelaete Printen en Teekeningen. De Plaet-snyders en Plaet-druckers schynen hier in de Schilders te overwinnen, dat de Schilders maer een Taffereel van 't zelve werk en maeken, en de Plaetdruckers menigvuldige: evenwel de Schilders en Plaet-snyders zyn Vrienden, en hebben malkanderen dikwils noodig: want zonder den Schilder, kan den Plaet-snyder veel tyds niet veel uytrechten, en zomtyds gebeurt het, dat een Schilder iets van den Plaetsnyder ontleent, het welk hy in syn Schildery te pas brengt; maer een Plaet-drucker

[p. 139]

kan 't in geheel zonder den Plaet snyder niet uytwercken, ten waer hy zelfs een Plaetsnyder was, en dus syn eygen werk drukte. Een Plaet-drucker heeft tot syn Ambacht veele saeken noodig, als goed Papier, een stercke Persse, die zoo in malkanderen moet gevoegt zyn, dat de rollen en de plank, die daer tusschen schuyft, en waer op de Plaet leggen moet, wel en net op malkanderen sluyten; als ook goede vilten en doeken, en goeden swerten, rooden, blouwen, oft anderen gecouleerden Inkt: en ook word tot dit werk groote voorzichtigheyd en swaeren arbeyd verzocht.

De Plaet-druckers, onder andere Printen, drucken ook zomtyds Pelikaenen; gelyk men in het Zinne-Beeld de goddelyke Liefde eenen zien vertoonen. Den H. Augustinus, Hieronymus, Gregorius, Epiphanius, Thomas, Petrus Damianus en andere Leeraers (Citati ab Ant. Ghinter, unus pro omnibus, Consider. III.) verstaen door den Pelikaen, Christus Jesus, onsen gekruysten Godt, en tegenwoordig in 't Alderh. Sacrament des Autaers. Den H. Hieronymus zegt van den Pelikaen, dat het eenen Vogel is, zig onthoudende in Egypten in de wildernissen ontrent de riviere de Nylus, syn lyfs gedaente en groote is niet ongelyk aen eenen Oyvaer, hy vliegt niet met hoopen, maer alleenig, de wildernissen en de eenigheyd beminnende, waer van David zegt: Similis factus sum Pelicano solitudinis. (Psalm. 101. ℣. 7.) ‘lk ben gelyk geworden aen eenen

[p. 140]

Pelikaen der wildernisse.’ Waer door Christus verstaen word, die in syn leven de wildernissen beminde, en als eenen Pelikaen zig tot de eenzaeme plaetzen begaf, om aldaer te vasten, te bidden, en alleen in beschouwingen de nachten voor synen hemelschen Vader over te brengen, mogende wel zeggen: Ecce elongavi fugiens, & mansi in solitudine. (Psalm. 54. ℣. 8 .) ‘Ziet ik vluchte wyd weg, en verblyve in de wildernisse.’

Den Pelikaen bemind boven alle andere Vogelen syne Jongskens, de welcke hy zorgvuldig voed, om hun in 't leven te behouden, en voor de welcke hy het vuer en de dood onderstaet: want als hy syne eyers in eenen houten nest geleyd heeft, en uytgevlogen is om voedzel te haelen; de Jagers, die synen nest afgespied hebben, werpen daer in eenig vuer, het welk, uyt den rook, den Pelikaen gewaer wordende komt snellyk gevlogen, en willende door het slaen van syne vleugelen het vuer uytdooven, doet hy het zelve des te meer ontsteken en branden, waer door hy syne vleugelen verbrandende, onbequaem is om te vliegen, en aldus te lichter van de Jagers gevangen word: waerom wy hem dit Onder-schrift zouden konnen toe-eygenen:

Amanti nihil difficile.

Het welk ik aldus vertaele:

Al die oprecht bemind,
Geen last oft moeyte vind.

[p. 141]

Ziet hier wederom eene wel-passende afbeeldinge van Christus Jesus, den goddelyken Pelikaen, die met syn eygen vleesch en bloed syne Kinderen voed en laeft in het Alderh. Sacrament des Autaers, en door syne overtollige liefde voor hun de dood aen het H. Cruys gestorven is: Qui etiam proprio Filio suo non pepercit: sed pro nobis omnibus tradidit illum. (Rom. C. 8. ℣. 32.) Den hemelschen Vader, ‘die zelfs synen eygen Zône niet gespaert en heeft: maer heeft dêzen voor ons allen gelevert’ ter dood.

Tusschen den Pelikaen en de Serpenten is eene natuerlyke vyandschap: wanneer den Pelikaen uytvliegt, om voor syne Jongskens speyze te haelen, zoo begeven hun de Serpenten in den nest en dooden de jonge Pelikaenen; als dan de Moeder wederkomt, en haere Jongskens ziet dood liggen, dan word sy treurig, ende met den bek haere borst openende, besproyt sy met het bloed, daer uyt vloeyende, haere doode Jongskens, waer door sy wederom levendig worden, waerom men daer onder zoude mogen schryven:

Mortuos Vivificat.

Het welk soo veel als te zeggen is:

Den Pelikaen, door syn bloed,
Doode Jongskens leven doet.

Oft behaegt iemant liever dit volgende Onderschrift:

[p. 142]

Ut vitam habeant.

Dat is by naer:

Hy syn bloed gaet geven,
Om hun te doen leven.

Waer op slaet dit volgende Jaer-schrift.

peLICanUs sangUIne Dat ILLIs VItaM

Aldus ook Christus, onsen Verlosser, als eenen waeren Pelikaen vol liefde, heeft in het Alderh. Sacrament des Autaers en aen het H. Cruys syne borst, ja alle syne aders geopent, op dat hy met zyn dierbaer Bloed ons alle, die door het helsch Serpent gebeten, en door 't venyn der sonden dood waeren, niet alleen van de dood zoude opwecken; maer ook tot een beter leven en eeuwige Saligheyd brengen. Aldus getuygt den Apostel, zeggende: Propter nimiam charitatem, quâ dilexit nos, cum essemus mortui peccatis convivificavit nos &c. (Ephes. C. 2. ℣. 4.) ‘Door de overgroote liefde, waer door hy ons liefgehad heeft, heeft ons ook, doen wy dood waeren door de sonden, levendig gemaekt met Christo.’

Hierom ziet men ook in de Roomsche Kercken op de Tabernakels, Remonstrantien en Ciborien den Pelikaen op dêze maniere vertoont. Zeer schoon zegt den H. Augustinus: (in Psalm. 101.) Dicitur Pelicanus sanguinem suum super Filios fundere, quo illi superfusi reviviscunt: fortasse, hoc verum, fortasse hoc fal-

[p. 143]

sum, praescindo: hoc tamen certissimum est, Christum Jesum nos vivificasse sanguine suo. ‘Men zegt, dat den Pelikaen syn bloed op syn Jongskens stort, door 't welcke sy wederom levendig worden: misschien is dit waer, misschien onwaer, dit zoo laetende: dit is nogtans het alderzekerste, dat Christus Jesus ons door syn bloed heeft levendig gemaekt.’

By dit myn Zinne-Beeld van den Pelikaen, mag ik wel stellen het overtreffelyk Zinne-Beeld van eenen voornaemen Persoon, die hetzelve heeft toe-geeygent aen syne Heyligheyd Clemens den XI. die over weynige Jaeren de H. Kerk met groote wysheyd en roem van veele deugden heeft bestiert: hy dêde schilderen eenen Pelikaen, die met syn bloed syne doode Jongskens besproeyde en levendig maekte, met dit Onder-schrift:

Aliis, non sibi Clemens.

Waer door hy was zin-spelende op het woord Clemens (wezende den naem van dien Paus) het welcke beteekent Goedertieren. Ik laete myn Musa dit Onder-schrift (Clemens was voor een ander, niet voor zyn zelven, Goedertieren.) wat klaerder uytbreyden:

Clemens den elfsten was, in Gods Kerk, te bestieren,
Voor zig zelfs nouw en straf, voor andere Goedertieren:
Dus heeft hy 't zaem gepaert, het Bitter met het Zoet;
Het Streng hiel hy voor Zig; maer gaf aen andere 't Goed.

[p. 144]

Hier door wilde hy te kennen geven, dat den Paus Clemens den XI. voor andere van syne Ondersaeten zeer Goedertieren en mildaedig was: maer voor syn zelven zeer Streng, en in geduerige verstervinge. (A. Ghinter Unus pro omnibus, Consid. 111. n. 5.)

Met meerder reden mag ik dit toe-passen aen Christus Jesus, zoo tegenwoordig in 't Alderh. Sacrament des Autaers, als hangende aen 't Cruys: want Hy is onsen Oppersten Priester, van wie den Apostel zegt: Non enim habemus Pontificem, qui non possit condolere infirmitatibus nostris. (Hebr. C. 4. ℣. 5.) ‘Wy en hebben geenen Oppersten Priester, die niet en zoude konnen medelyden hebben met onse krankheden.’ Waerom hy in 't Alderh. Sacrament syn zelven geheel geeft, met Vleesch en Bloed, met Ziel en Lichaem, ende met Menscheyd en Godtheyd: en aen 't Cruys heeft hy alles gegeven, wat hy hadde, niet de eerste, maer de leste druppel van syn dierbaer Bloed; op dat dien goddelyken Pelikaen der liefde, ons zoude hervormen tot een nieuw Schepzel en leven: waerom den H. Petrus Damianus wel zegt: Sapientia Dei in Cruce pendens latus aperuit, sicque peremptos ad vitam Sacrosancti Sanguinis sui profluvio revocavit. (Lib. 2. Ep. 18.) ‘De wysheyd Gods aen 't Cruys hangende heeft syne zyde geopent, ende aldus (als eenen waeren Pelikaen) door de uyt vloeyinge van syn Alder-heyligste bloed, heeft hy

[p. 145]

de gedoode tot het leven wederom herstelt.’

Laet ons dan zeer dikwils, byzonderlyk als wy het Alderh. Sacrament, oft den gecruysten Jesus aenschouwen, met den H. Thomas van Aquinen godtvruchtelyk verzuchten: Pie Pelicane Jesu Domine, me immundum munda tuo Sanguine, cujus una stilla salvum facere totum mundum quit ab omni scelere. (in Ryt. Adoro te) Het welk myn Musa aldus vertaelt:

O Liefdes Pelikaen! ô Jesu, mynen Heere!
Doet, door uw Bloed, my vuyl, gezuyvert tot U keere,

Een druppel van uw Bloed d'heel Wereld zuyver maekt,

Dat door uw Bloed, myn Ziel dan zuyver ook geraekt.

Ofte wel de volgende Jaer-schriften:

pIe peLICane DeUs VIVIfICa Me.
JesU peLICaen! Doet MYne gestorVe zIeLe LeVen.

Christus onsen Saligmaeker heeft niet alleen getoont, dat hy als eenen Pelikaen van liefde, ten tyde van zyn bitter lyden heeft overvloedig bloed gestort, en daer mede syne doode Kinderen (de Sondaers) besproeyt en levendig gemaekt: maer dat hy in synen Persoon levende getoont hadde, heeft hy ook in syne ongevoelyke Beelden gedaen, als déze, van de versteende Joden en andere Ongeloovigen onteert

[p. 146]

en mishandelt wierden, doende uyt de zelve Mirakeleuselyk over-vloedig bloed loopen. Hoort hier van onder veele andere, een waere Historie, die van Mancinus, uyt de Societeyt Jesu, verhaelt word, (Lib. de Pass. Dom. fol. 387.)

In 't Jaer 765. was te Berytus, anders genaemt Barut, eene Stad van Phoeniciën, op de Zee-kust, tusschen Tripoli en Damascus, in de uytterste paelen van Tyrus, gelegen onder Antiochien, eenen zekeren Nicodemus genaemt, den welcken voor syn huys onder een verhemelte het Beeld van den gecruysten Christus hadde opgerecht, aen 't welcke dit volgende groot Mirakel is geschied. De Joden, die ontrent dêze plaetse woonden en geswore Vyanden van Christus en van syne Beelden zyn, hebben met eenen ingeboren haet en meer als helsche razernye op dit Beeld hunne wreedheyd uytgewerkt, sy trecken het ter aerde, brengen 't zelve in hunne Synogoge, en aldaer rucken sy het Beeld van 't Cruys, bespotten en berocchelen 't zelve, trappen het met voeten, slaen het met roeden, croonen het met doornen, ende ten lesten (naer 't voorbeeld van hunne boosaerdige Voor-Ouders) hechten sy het Beeld met nagelen wederom vast aen 't Cruys, en op dat'er niet en zoude ontbreken aen hunne goddelooze wreedheyd, naer dat sy het Cruys hadden opgeheven, en met een sponsie galle en edik aen den mond van 't Beeld gesteld, hebben

[p. 147]

sy met een scherpe lancie de zyde door-steken, uyt welkers opening terstond, ô wonderheyd! een dobbel strael van bloed en water overvloedelyk heeft beginnen te loopen. De Joden dit groot Mirakel ziende, waeren niet alleen vol van verwonderinge, maer ook van vreeze: maer willende het eynde van dêze wondere saek afwachten en aenschouwen, hebben sy eenen eemer aen de wonde der zyde gesteld, waer in sy dit Mirakeleus bloed en water ontfongen en in hunne Synagoge lieten rusten.

Ondertusschen wierden in de Stad te zaemen geroepen veele quelende, Krancke, Creupele, Gigtige, en die met andere ziektens bevangen waeren, de welcke allegader, zoo haest sy van de Joden met dit Mirakeleus bloed en water besproeyt waeren, terstond door een goddelyke kracht volkomen genezen wierden, waer door eenen grooten toeloop en gerucht onder 't Volk verspreyd is. Hier door wierden ook beweegt de Joden en Jodinnen om het waerachtig Christen Geloof te omhelzen, en vallende voor de voeten des Bisschops van die Stad, hebben sy hun goddeloos misdaed bekend en daer van vergiffenisse gevraegt, van den welcken sy ook, naer dry dagen vastens, en genoegzaeme onderwyzinge in het Rooms Geloof, alle gedoopt zyn geworden; en hunne Synagoge met groote plegtigheyd tot eene Kercke is geweyd: en het Mirakeleus bloed en water uyt

[p. 148]

de zyde van het Cruys-beeld vloeyende, is naer verscheyde Kercken van Asiën, Afriken en Europa gezonden geweest; en tot gedachtenisse van dit groot en schoon Mirakel eenen Jaerlykschen Solemnelen Feest-dag ingesteld, waer van het Rooms-Martelaers-boek aldus heeft: Berythi in Syria commemoratio Imaginis Salvatoris, quae à Judaeis crucifixa, tam copiosum emisit Sanguinem, ut Orientales & Occidentales Ecclesiae ex eo ubertim acceperint.(Martyrol. Rom. 9. Novemb. in fine) ‘Tot Berythus in Syrien de gedachtenisse van het Beeld des Saligmaekers, het welk van de Joden gecruyst zynde, zoo overvloedig bloed heeft gestort, dat de oostersche en westersche Kercken daer van in overvloed hebben ontfangen.’

Meer andere Historien van Mirakeleus bloed, het welck gevloeyd is uyt de Beelden des Saligmaekers, zouden hier konnen by gevoegt worden: maer dit voorgaende alleen oordeel ik genoegzaem, om klaer aen te toonen, dat gelyk'er bloed Mirakeleuselyk geloopen is uyt ongevoelyke Beelden, .daer te vooren geen bloed in en was, aldus ook het bloed tot Brussel Mirakeleuselyk geloopen is uyt de H. geconsacreerde door-steken Hostien, in de welcke Christus Jesus met Vleesch en Bloed waerachtig tegenwoordig is; gelyk ik nu gaen aentoonen in 't vervolg van dêze

[p. 149]

Historie.

NAer dat de goddelooze Joden, binnen Brussel, dêze H. geconsacreerde Hostien in hunne Synagoge schier dagelyks, op de voorgaende maniere, zoo schandelyk onteert, gelastert en bespogen hadden, gelyk op 't eynde van 't voorgaende Hoofd-stuk beschreven is: zyn sy eyndelyk wederom te zaemen, met meerder gramschap ontsteken, vergadert in hunne voorzeyde Synagoge in 't Jaer 1370. op den goeden Vrydag, als dan wezende den 4. van April, op welcken dag de godtvruchtige Christenen van Brussel, en van 't geheel Christendom gewoon zyn, bezig te zyn met de Kercken te bezoeken, en te overdencken het lyden en dood van Christus Jesus, op dien dag geschied: op dien godtvruchtigen dag dan, wanneer sy gewoon zyn (gelyk veele Historien getuygen) meerder te schimpen en te raezen tegen onsen Saligmaeker en ons H. Geloof als op andere tyden, voltreckende de maete van hunne boosheyd, zyn sy zoo wyd gekomen, naer dat sy op een nieuw wederom hunne lasteringen en beschimpingen verdobbelt hadden tegen de H. Hostien, berocchelende de zelve met knerzelinge der tanden, dat sy, uyttreckende hunne Messen en Poingiaerden, de zelve wreedelyk door-steken hebben.

[p. 150]

En ziet, ô wonderheyd! terstond begon uyt de door-steken Hostien veel bloed te loopen, in zulk een overvloedigheyd, dat het zelve tot op hunne kleederen toe gesprongen is, en sy van schrik en schroom, zyn altemael achterovergevallen, op de zelve maniere, gelyk hunne Voor-Vaders, als sy in den Hof van Oliveten hunne goddelooze handen uytstaken om Jesum te vangen, en den Saligmaeker tot hun zeyde: Ego sum: ‘Ik ben het,’ terstond op dêze weynige woorden, als machteloos en dood over rugge ter aerde vielen: en gelyk dêze, hunne Voor-Vaders, door dit schoon Mirakel geenzints bekeert en zyn; maer in hunne boosheyd nog voort hebben gegaen, tot dat sy ten lesten den goeden Jesus naer veele onuytsprekelyke tormenten en menigvuldige bloed-stortingen, tot de dood des Cruys hebben gebragt; aldus zyn dêze versteende Joden, hunne Naersaeten, door dit groot Mirakel niet bekeert geworden, maer hebben te zaemen raed gehouden, om dêze door-steken en bloed-vloeyende Hostien, door ander van hunne Natie, nog meerder te onteeren en te mishandelen.

Dat dit in waerheyd aldus geschied is binnen Brussel, gaen ik nu voorder (tot meerder eere van dien wonder-doenden Godt in het Alderh. Sacrament, en vaste proeve van ons Rooms geloove) met ontegensprekelyke getuygenissen bekrachtigen, en klaere bewyzen hand-haven. Voor eerst:

[p. 151]

Den Eerweerdigen Heer Joannes Gielemans, in 't Jaer 1427. geboren, en 1487. gestorven, Priester ende Canonink der vermaerde Priorye van Roode-Clooster by Brussel, van den welken den geleerden Sanderus zegt: Nec primum similem visus, nec habere sequentem. (in Descript. Coenobii Rubrae vallis in Sonia fol. 13. C. 4.) ‘Dat hy syns gelyks niet en heeft, oft hebben zal,’ en dit om syne geleertheyd, neerstigheyd en godtvruchtigheyd: want hy heeft op Parquement zeer veele groote en geleerde Boeken beschreven, de welcke bewaert worden in 't voorzeyde Clooster: dêzen geleerden Man beschryft dit groot Mirakel met korte, maer bondige woorden, in eenen Boek in Folio, genaemt: Novale Sanctorum Belgii, alwaer hy van de Joden, die tot Brussel in hunne Synagoge vergaedert waeren, aldus schryft: Et inverso Ciborio effuderunt illud super mensam, quae fuit in medio eorum: & Pupugerunt Hostias passim defluentes de pixide, ac pugionibus & cultris furiosè perforaverunt, omnemque contumeliam, quam excogitare poterant Christo Domino in suo Sacramento exhibuerunt, ipsam ejus passionem renovantes, ac rursus sibimetipsis crucifigentes Filium Dei & ostentui habentes, atque ignominiosè dicentes: si tu es Deus, videbimus: manifesta ergo tu quoque, si potes. Cumque in hunc modum diutius garrientes verbis contumeliosis atque punctionibus probrosis ac dedecorosis ei insultassent: conspexerunt apertè guttas sanguineas ex ipsis Puncturis emanare, & con-

[p. 152]

sternati plurimùm dissipati sunt nec compuncti. (huc usque R. D. Joannes Gielemans.) Dat is te zeggen:

‘Ende omkeerende de Ciborie, hebben die omgestort op de tafel, de welcke was in 't midden van Hun-lieden, en sy hebben de Hostien, die hier en daer uyt de Ciborie daelden gesteken, en met Poingiaerden en Messen wreedelyk door-steken, en sy hebben aen den Heere Christus in syn Sacrament alle versmaedheyd aengedaen, die sy verdencken konden, vernieuwende syn bitter lyden, en wederom voor hun zelven cruyscende den Zône Gods en hem tot spot stellende, met groote versmaedheyd zeggende: Wy zullen eens zien, oft dat gy eenen Godt zyt: veropenbaert U dan nu, is 't dat gy het kont doen. En naer dat sy op dêze maniere langen tyd hem beschimpt hadden met versmaedelyke woorden, ende met schimpachtige en oneerlyke steken overvallen, hebben sy opentlyk uyt de door-steken openingen bloedige druppels zien loopen, waer door sy boven maeten verbaest en verstroyt zyn geworden, en nochtans geenzints beweegt.’ Dit is d'eerste getuygenisse.

II. Theodericus Loërius, Vicarius der Carthuysers tot Keulen, beschryvende in 't Jaer 1532. dit groot Mirakel, naer verscheyde wettige informatien, by hem in 't lang en breed beschreven, ende genomen door Joannes de

[p. 153]

Sancto Gaugerico, Land-deken van Brussel, door bevel van den Bisschop van Cameryk, zegt: ‘Op den voorzeyden goeden Vrydag, op den welcken onsen Saligmaeker de tydelyke dood gestorven was, hebben sy tot spot en lasteringe van syn H. Lyden, de Heylige Hostien met Messen en Sweerden wreedelyk en schandelyk door-steken, waer uyt Mirakeleuselyk als druppelen bloed verschenen zyn, en gezien zyn uyt te vloeden, gelyk men op dêze tegenwoordige tyden nog klaerlyk zien kan.’

III. Mattheus Pauli, Prior van de Eerw. Paters Augustynen, zegt uytdruckelyk: ‘Dat de Joden de Hostien door-steken hebben met Messen en Poingiaerds. Dat'er uyt de H. Hostien overvloedelyk bloed is geloopen.’ Het zelve zegt Meyerus, Haraeus en andere, de welcke van P.C. Hazart, Priester der Societeyt Jesu worden aengewezen in zyn Boek genaemt: Triumph-boog ter eere van 't Alderh. Sacrament van Mirakel tot Brussel: gedrukt t' Antwerpen by Michiel Cnobbaert, Anno 1671. In welcken Boek den gewilligen Lezer de vaste waerheyd van dit groot Mirakel zal vinden, met eene bondige weder-legginge op alles wat de Gereformeerde Schryvers hier tegen weten in te brengen en valschelyk te loochenen.

IV. Den Eerw. Heere Stephanus Ydens; Priester, Licentiaet in de H. Godtheyd en Canoninck van S. Gudula, bevestigt ook de waer-

[p. 154]

heyd van dit groot Mirakel, in synen Boek, genaemt: Histoire du S. Sacrement de. Miracle, imprimé par Rutger Velpius à Bruxelles l' An. 1605. Ende in 't Neder-duyts genaemt: Historie van het H. Sacrament van Mirakelen met Figueren, gedrukt tot Brussel by Peeter de Dobbelleer. In welcke twee Boeken, naer veele klaere Proeven, hy daer achter nog by voegt menigvuldige Mirakelen, geschied door het Alderh. Sacrament van Mirakel, de welcke wettelyk onderzocht en goed gekeurt zyn.

V. Arnoldus Rassius, in Belgica Christiana, gedrukt tot Douay, schryft hier van: Tandem etiam pugionibus transfoderunt,. è quibus tantus cruoris emanavit imber, ut vestes quoque eorum largiter indè conspergerentur (fol. 147.) ‘Ten lesten hebben sy die ook met Poingiaerds door-steken, uyt de welcke zoo grooten regen van bloed is geloopen, dat hunne kleederen daer van ook overvloedelyk besproeyt wierden.’

VI. Miraeus, Doctoor in de Universiteyt van Loven, schryft in 't Latyn van dêze doorwonde Hostien, als hier volgt in 't Nederduyts: ‘Daer worden binnen de Princelyke Stad Brussel, met alle eerbiedigheyd bewaert dry met bloed besproeyde Hostien, die in 't Jaer 1370. de goddelooze Jodsche handen hebben onteert.’

VII. In den Boek in Folio genaemt, Den Luyster van Brabant, fol. 144. schryvende op het Jaer 1370, leest men als volgt: ‘In het

[p. 155]

zelve Jaer geschiede binnen Brussel het groot en vermaert Mirakel van het bloeden der H. Hostien, die van de Joden op den goeden Vrydag in hunne Synagoge (dat nu de Capelle is van den Grave van Salazar) wierden door-steken, en welcke Heylige Mirakeleuse Hostien tot op den dag van heden, nog met de bloedige teekenen, worden bewaert in de Collegiale Kercke van de HH. Michaël en Gudula binnen de voorzeyde Stad Brussel.’

VIII. In den Boek genaemt: Delices de Pays-Bas (Tom. 1. pag. 84.) uyt het Frans vertaelt, leest men: ‘Dat de Joden die H. Hostien, hebben door-steken met Messen, en dat daer veel bloed is uyt geloopen, dat in hun zulk een vreeze verweckt heeft, dat sy alle middelen gezocht hebben, om hun van de door -wonde Hostien te ontmaeken, &c.’

IX. Dit groot en schoon Mirakel word ook bevestigt in de Brusselsche Eer-Triumphen, alwaer onder andere ook beschreven staet, de groote Feest van 't Dry-honderd-Jaerig Jubilè van 't Alderh. Sacrament van Mirakel, zoo raekende den goddelyken Dienst der Kercke, als den gang van de Processie, met alle syne bediedzels, Triumph-Wagens en vercierzels van den weg der Processie: en de Arcken Triumphael, in fyne kopere Plaeten uytgedrukt. Gemaekt en beschreven door J. S. ingezeten Borger der Stad Brussel, in Folio, aldaer ge-

[p. 156]

drukt by Peeter de Dobbeleer in 't Jaer 1670.

X. En ten lesten staet dit alles klaer en wydloopig beschreven in de Hoogweerdig Historie van het Alder-heyligste Sacrament van Mirakel, alwaer den Autheur zegt: (in titulo Libri in folio). ‘In dêzen Druk, door den Autheur merckelyk vermeerdert, met verscheyde Toonen, Preuven en curieuse Omstandigheden, met ses nieuwe Schilderyen ende de beschryving der zelve; als ook met de bediedzels, die zyn hangende aen de sestien Capellen, daer de Kerk mede omringelt is: als mede eene korte beschryvinge van de Arcken triumphael met haere letter-tellende Jaer-schriften, voor dêzen noyt gezien, ofte aen 't licht gebracht; alles getrocken uyt geloofweerdige en geapprobeerde Autheurs. Verciert met schoone kopere Figueren.’ Door den Eerw. Heere Petrus de Cafmeyer, Priester en Canonink der Collegiale Kercke van de HH. Michaël en Gudula, gedrukt tot Brussel by vier Boek-verkoopers in 't Jaer van Jubilé van 't voorzeyde Alderh. Sacrament van Mirakel, 1735.

Dit is de waerheyd; dat Ik en andere Rooms-geloovige, zouden tot handhaevinge en klaardere beweys- redenen van dit groot wonder en waerachtig Mirakel, nog meerder andere geapprobeerde Boeken, Heylge, Oude en uytmuntende Mannen, en geloofweerdige hand-schriften konnen by brengen: maer tot wat inzigt? Waer toe zoude dit dienen? Voor

[p. 157]

eerst, niemand der Christene Geloovige, door heel de wereld verspreyd, en twyffelt hier aen, sy zyn van dit Geloofs-punct, door de woorden van Christus, die de eeuwige waerheyd is, en door ontellyke Mirakels zoodaenig verzekert, dat sy hun bloed en leven willen verliezen, om dêze waerheyd te belyden, en daer-en-boven zyn sy door het ontfangen van dit Alderh. Sacrament zoo vromelyk hier toe versterkt, dat sy wenschen en verlangen voor dit Geloofs-punct, eene alder-wreedste dood te onderstaen, gelyk als blykt in menigvuldige H. Martelaeren, die hier voor hun bloed vergoten en leven verloren hebben.

Wat nu aengaet de Ketters, en Ongeloovige, byzonder de Gereformeerde (beter genaemt Gedeformeerde) die gelooven dit geenzints, sy loochenen het opentlyk (daer sy nochtans andere Historien van minder aenlegentheyd en zekerheyd volkomen gelooven) sy lagchen en spotten daer mede, en noemen dit, tooverye, goochelerye, verblindinge, by-geloof, bedrog, Papiste praetjens, en meer andere lasterlyke naemen, om het ongeleert Volk gerust te stellen, en in hun by-geloof te houden, die niet als al te laet hunne dôlinge zullen zien en bezueren.

En zetten wy Roomsche Christenen hun de Prang wat te nauw op den neus, dan beginnen sy te bulderen, te schelden, de goede en waere Boeken der Christenen te loochenen en te verwerpen: konnen sy dit niet doen,

[p. 158]

dan verkeeren sy den waeren zin daer van in eenen tegen-strydenden oft anders luydenden, als by voorbeeld, Christus de eeuwige waerheyd zegt: Dit is myn Lichaem, (Matth. C. 26. ℣. 26.) Sy schryven vermetelyk aen de kant-zyde van 't Waere Woord Gods (zoo sy dit noemen) dit beteekent &c. Maer ô verblinde! my dunkt, dat gelyk Gy-lieden het Christen Geloof hebt willen Reformeren, dat Gy-lieden ook hier door 't waere Woord Gods hebt willen Reformeren. Gy-lieden gelooft het waere woord Gods niet in den zin gelyk het geschreven staet: wie zal dan aen U-lieden woorden geloof konnen geven? Oft durft gy zeggen wyzer te zyn, als de eeuwige Waerheyd was? Van wie hebt gy de macht ontfangen, om het Woord Gods in eenen anderen zin te keeren? Ey Lieve! waer 't zaeken het aen eenen mensch geoorloft was het woordje Is, te veranderen in Beteekent; als by voorbeeld! Het Woord is Vleesch geworden, (Joan C. 1. ℣. 14.) hy zoude stellen: Het Woord beteekent Vleesch geworden; het welcke hy met de zelve reden zoude konnen doen, waer mede de Gereformeerde het woordje Is, in de eerste stellinge hebben verandert in Beteekent. Ende aldus zoude men haest de heel H. Schrifture en 't Geloof te niet doen; lezende over al daer Is staet, Beteekent. Hy is gekruyst, Hy is gestorven. &c. Hy Beteekent, &c.

Ik weet wel dat zomtyds het woordje Is, in de H. Schrifture in eenen anderen zin moet

[p. 159]

genomen worden; byzonder als daer eenigen tegenstryd is, oft de omstandigheden het zelve te kennen geven: maer in dêze woorden: Dit is myn Lichaem, is geen tegenstrydigheyd, oft omstandigheyd, om die in eenen Beteekenenden zin te moeten verstaen: want sy zyn in dêzen waeren letterlyken zin van de eeuwige Waerheyd gesproken, en in den zelven zin van alle waere Christenen t'allen tyden gelooft geweest, gelyk breeder in de volgende Christelyke Bemerckinge zal aengetoont worden.

Maer om klaerder te spreken; waer zal oft kan eenen mensch, die goed en ryp oordeel heeft, geloof geven aen die, de welcke dêze goddelyke Waerheyd tegen spreken en loochenen, en hun eygen valsche stellingen en dôlingen voor waerheyd willen doen doorgaen? Waer om gelooven sy nu niet, dat hunne Voor Ouders van 't beginzel af altyd geloof hebben? Ik zien de reden wel: waer 't dat de Gereformeerde dêze goddelyke Waerheyd bekenden en geloofden, dan zoude hun by-geloof der Reformatie geheel in duygen vallen; en hun Vry-leventheyd is hun aengenaemer, als de geboden Gods en van syne H. Kerck te onderhouden, de welcke nogtans noodig zyn om Salig te worden. Hier om is 't ook, dat sy het groot Mirakel aen 't H. Sacrament tot Brussel geschied, niet en gelooven, maer voor een Fabel uyt schelden. Geen wonder ! want het Mirakel van 't H. Sacra-

[p. 160]

ment in hunne eygen voornaemste Stad van Holland tot Amsterdam geschied, word van hun ook voor een Fabel uyt gekreten, die nogtans zoo klaer en waer is, als het Licht van den middag is, en hier in 't kort word aangewezen.

Dit Mirakel is in 't lang en breed beschreven, en met waere bescheeden wettelyk bevestigt in eenen Boek, voerende voor tytel: Amsteldams Eere en Opkomen door de denkwaerdige Mirakelen aldaer geschied aen en door het H. Sacrament des Autaers: opgedraegen aen den Edelen Heer Petro Paulo Rubbens, verciert met schoone fyne kopere Plaeten. Op de Tytel-plaet staet: t' Antwerpen by Hendrick Aertssens, 1639. door Boëtius à Bolswert; die waerschynelyk niet den Autheur, maer den Plaet-snyder van dien Boek geweest is. Isaac le Long, in zyn historische Beschryvinge van de Reformatie der Stad Amsterdam, pag. 201. noemt dêzen Autheur Leonardus Marius, Roomschen Pastoor tot Amsterdam. Den korten inhoud van dit Mirakel is als hier volgt: ‘In 't Jaer 1345. tot Amsterdam, eenen zieken Man ontfangen hebbende, naer 't oud gebruyk der Christenen, syn Heer en Godt onder de gedaente van Brood, heeft den zelven, door den overval der ziekte, wederom uyt gebraekt. De Vrouwe meynende, dat het alleen eenige fluymen waeren, heeft de zelve in het vuer geworpen: en ziet! naer dat dit vuer den heelen nacht ge-

[p. 161]

gebrand hadde, tot gerief van den zieken, zoo heeft de Vrouwe het zelve des morgens geroert, om haer beter te wermen, en aldus zittende voor het zelve, zag sy in het midden van het vuer eene schoone ende geheele Hostie, omringeld met vuerige straelen, de welcke daer uyt genomen zynde, door den Heere Pastoor, met de Clergie en eene solemnele Processie, naer de Kercke gedraegen is. &c.’'

Dit is in 't kort de Historie, de welcke wydloopig in den voor genoemden Boek beschreven staet, en bevestigt met de wettige getuygenisse der Magistraet van Amsterdam, gegeven op donderdag in de Octave van Paesschen in 't jaer 1345. Onder de Print, die dêze Magistraet verbeeld, staen de volgende Rymkens:

Quae sunt facta plena fide
Confirmata, Lector vide

Consulari Calculo.

Quid negatis Novatores,
Quod tot dicunt Senatores;

Cum Balliuo conscio?

't Wonder werk, nu aen gebeden,
Word betuygt, versterkt met eeden,

Op 't Stad-huys voor Magistraet.

Kan de waerheyd iemand grieven?
Siet den Zegel, leest de Brieven,

't Is geen droom, noch kinder praet.

In den zelven Boeck staen veele Mirakelen aldaer geschied, Kerk-bouwingen, Autaer-

[p. 162]

stigtingen, Pelgrimagien, devote vereeringen der Christenen en schoone leeringen, raekende het H. Sacrament des Autaers.

Joannes Bisschop van Uytrecht heeft in 't Jaer 1346. toe-gelaeten, dat alle de Mirakelen Ter Heyliger Stede (aldus wierd de plaets, daer dit H. Sacrament van Mirakel was rustende genaemt) geschied waeren, en die hier naer nog zouden geschieden, eenigzints Godt tot den Autheur hebbende, voor een ieder opentlyk zouden verkondigt worden, gelyk den voorzeyden verklaert pag. 64. Het is waer, dat door de Gereformeerde den naem van dêze Capelle Ter Heyliger Stede, daer naer verandert is, doende de zelve noemen: De nieuwe zyde Cappel; maer te vergeefs: want al-hoe-wel dit niet en is de waerheyd handhaven; maer in tegendeel de zelve willen uytdooven en vernietigen: zoo heeft nogtans dêze Capelle haeren ouden naem, zoo van de Rooms-gezinde als van zommige Gereformeerde tot heden toe behouden, als ook van haeren Heyligen Weg, &c. Die tot op heden toe met den zelven naem genoemt worden.

Daer-en-boven in het Jaer 1452. op S. Urbanus dag verbrande een zeer groot deel der Stad Amsterdam, en onder andere ook dêze Capelle Ter Heylige Stede met den Autaer en Tabernakel, en ziet wederom een nieuw Mirakel! de Remonstrantie met de Mirakeleuse Hostie, daer in besloten, als ook den zeyden doek, die daer om was, bleven in dat verslindende

[p. 163]

vuer geheel en ongeschonden: zoo dat dit geen minder Mirakel en is als het eerste, als wanneer dêze H. Hostie den heelen nacht in het vuer heeft gelegen, zonder hinder en verbranden: zynde hier in voor de tweede mael, gelyk aen den wonderen Braem-bosch die Moyses heeft gezien. (Exod. C. 3. ℣. 2.) Videbat quod rubus ardebat, & non conbureretur.‘ Hy zag, dat den Braem-bosch brande, en niet en verbrande.’ Aldus dêze H. Hostie is voor de tweede mael, in 't midden van het vuer, ongeschonden en geheel gebleven.

Wederom, als in het Jaer 1482. (Wagenaer schryft 1484.) den Aerds-Hertog van Oostenryk Maximilianus in 's Gravenhaege doodelyk ziek lag, en de Medecyn-meesters vreesden voor syne genezinge, heeft den voorzeyden Aerds-Hertog synen toevlucht genomen tot 't H. Sacrament van Mirakel Ter Heylige Stede binnen Amsterdam, belovende het zelve persoonelyk te bezoeken, en een milde vereeringe daer aen op te dragen, gelyk hy ook gedaen heeft, en is terstond van syne doodelyke ziekte volkomentlyk genezen, tot verwondering en blydschap van heel zyn Hof, en der Stad, ja van heel Nederland: en uyt dit godtvruchtig voorbeeld en schoon Mirakel is dêze Heylige Stede door heel Nederland vermaert geworden, komende de Christene Geloovige van alle Steden en Dorpen, in Pelgrimagie, dit H. Sacrament aldaer bezoeken, aenroepen en aenbidden.

[p. 164]

Den voorzeyden Schryver heeft in synen Boek, genaemt Amsteldams Eere &c. hier van een schoone Plaet gesteld, vertoonende den Aerds- Hertog knielende, aenbiddende en danckende dit H. Sacrament, nevens hem liggende de Keyserlyke Croone en Scepter &c. waer onder staen geschreven in 't Latyn en Neder-duyds dêze volgende Rymkens:

Caesar Maximilianus
AEger Hagae, redit sanus

Amsterdamo: dicite,

Quem non sanat medicina,
Virtus sanat hunc Divina,

Hic vos opem quaerite.

't Wonder maekt den Keyser graege,
Hy reyst ziek naer 's Gravenhage,

Keert gesond van Amsterdam:

Dien geen medecynen baeten,
Word van Jesus niet verlaeten

Daer hy toe syn toevlucht nam.

Ik weet wel, dat Isaac le Long, in syne voorzeyde historische Beschryvinge, dit Mirakel Ter Heylige Stede, als ook dat van Brussel voor een Fabel wilt doen doorgaen, en als een Paeps verdichtzel te Boek stelt, om (gelyk hy dikwils schryft) hier door 't Gemeen te bedriegen, en veel geld te trecken: waerom hy dêze Mirakels noemt: ‘De goude Myn der Roomsche-Geestelyke, Paepe winckel, en kramery, om het geld der ligt-geloovige uyt de beurs te kloppen, en hun zelven ryk te maeken &c.’ Maer dat

[p. 165]

iemand aen Le Long, eens vraegde: oft de Gereformeerde niet veel slimmer gedaen en hebben, als sy de Kercken en Capellen van de Roomsche hebben afgenomen, hunne goederen ontweldigt, zoo veele geestelyke Fondatien, van hunne Voor-Ouders gesticht, te niet gedaen? Zoo-veele Kloosters, Gods-huysen en wooningen der Geestelyke tot den grond toe af geworpen en in straeten verandert? Zoo veel Christen bloed gestort, de Priesters en Religieusen verbannen, en meer andere onmenschelyke wreedheden bedreven? Wat zoude hy daer op antwoorden? Ongetwyffelt wederom alles in eenen verkeerden zin trecken, stoutelyk loochenen, en schandelyk liegen, gelyk hy in synen boven genoemden Boek gedaen heeft; waer alles, wat hy daer in tegen de Roomsche geschreven heeft, niet anders is, als een aen een geschakelde ketting van logentael, goddelooze lasteringen en beschimpingen tegen de Pausen, Cardinaelen en Bisschoppen, tegen Koningen en Princen; ja tegen Godt en syne Heyligen: om hier door de ongeleerde en ligt-geloovende Gemeente in de dôlinge van hunne gewaende gereformeerde Religie te houden en te styven, en tegen de Roomsche op te hitzen.

Uyt duyzende goddelooze staeltjens en Heylig-schendige stellingen, in dêzen synen Boek geschreven, kip ik'er maer een uyt, en laet daer van het oordeel aen den onzydigen Lezer. Dêzen Le Long, in den voorzeyden

[p. 166]

Boek, pag. 168. en 169. naer dat hy van de Heyligen Dominicus en Franciscus hadde geschreven: ‘Dat sy onder den dek-mantel van Gods-dienstigheyd, hadden niet minder als zulks tot haer doel-wit, en strekten veel meer tot schande van de Christelyke Religie, en tot naerdeel van de eere Gods, die alleen door alle menschen behoorde geëert en gedient te worden: vermits in syn plaetse zulcke menschen wierden verheven, die niet anders als haere eygene eere, grooten naem, en veele voordeelen sochten te bevoorderen:’ eyndigt hy met dêze vermete woorden: Zoo dat'er waerschynelyk door de Pausen zulcke zyn gecannoniseert en onder 't getal der Heyligen in den Hemel geplaetst, die tegenwoordig, ja voor eeuwig in de Helle zyn gedoemt! ô afgrysselyke laster-tael tegen Godt en syne Heyligen!

Op dêze en syne andere Heylig-schendige laster-tael wil ik niet voorder antwoorden: maer zal volgens de woorden van Christus: Orate pro persequentibus & calumniantibus vos. Matth. C. 5. ℣. 44. ‘Bid voor die U vervolgen en valschelyk betichten:’ voor hem bidden, op dat den bermhertigen Godt hem op den weg der waerheyd gelieve te verlichten, en dat hy, die de Heyligen des Hemels in de Helle doemt, met de verdoemde niet eeuwig mag branden.

Le Long hier mede verlaetende, keer ik my tot den Heer Wagenaar, den welcken in

[p. 167]

syn II. Boek III. Deel der Amsterdams Gereformeerde Kercken, van 't voorzeyde Mirakel Ter Heylige Stede, met een zoeter en geleerder Penne schryft: onder andere zegt hy aldaer pag. 410. ‘Vaster gaat, dat de Kapel, naer 't Jaer 1421. herbouwd is, en in 't Jaer 1452. andermael afgebrand zynde, zo veel schooner en ruimer werd opgetimmert, dat zy reeds omtrent den Jaare 1500. onder de fraaiste Kerken gerekent werd. Zy werd, ten dien tyde, en nog lang daarna, van alle kanten, niet slegts uit de verste hoeken der Stad, van de Haarlemmerpoort en 't Hooft af; maer ook uit andere Steden, en zelfs uit afgelegene gewesten, rykelyk bezogt en begiftigd, met naame door zulken, die, van gevaarlyke reizen, behouden waren thuisgekomen. De Aarts-Hertog Maximiliaan, in 't Jaar 1484. in den Haage krank leggende, deed eene gelofte, om het Sacrament te Amsterdam in bedevaart te gaan bezoeken, indien hy in gezondheid hersteld mogt worden. Zyne herstelling volgde op deeze gelofte: waar op hy zig herwaards begaf, en eene Kelk en Waskaars van eene geweldige grootte, in de Kapel der Heilige Stede, offerde. Ook vereerde hy een glas in de Kapelle, waar van nog een gedeelte in den zuidoostelyken hoek van 't gebouw overgebleven is. 't Gemeen gevoelen was, dat, door het Sacrament hier ter Stede, verscheiden

[p. 168]

wonderdaadige geneezingen geschiedden. enz.’

Den zelven Heer Wagenaar had te vooren fol. 404. geschreven: ‘ 't Is waar, dat wederom tot bevestiging van dit verhael schynt te strekken, dat Floris van Boekhorst, Ridder En Baliuw van Amstelland, Benevens Schout, Schepenen en Raaden van Amsterdam, het wonder werk, weinige dagen na dat het, in 't Jaer 1345, zou voorgevallen zyn, met hunne Zegels, bekragtigd hebben.’ Dog hy wilt daer naer dêzen gezegelden Brief krachteloos maeken en in twyffel trecken, voornaementlyk, om dat dêzen Floris van Boekhorst noyt Baliuw van Amstelland geweest is: maer waer staet ergens in dêzen gezegelden Brief, dat hy Baliuw geweest is? Gelieft dêzen Brief by I. le Long, in de Beschryvinge van de Reformatie der Stad Amsterdam fol. 197. en fol. 198. wel naer te zien; aldaer staen, op 't eynde van dien Brief de volgende woorden: ‘Ende want alle dese voorseide puncten van den Heiligen Sacrament waerachtig zyn, ende wi bekennen, dat si in der waerheit so gesciet zyn, als voorscreven is, so hebben wi Florys van Boechorst Ridder, Baeliu des mogenden Princes des Heeren Graefs van Hollant, in den lande van Amstel ende in Waterlant, Scout, Scepen, ende Rade der Stede van Amstelredam, om deze miraculen allen Kersten menscen te condigen,

[p. 169]

onse segelen hier aen gehangen. In 't Jaer ons Heren M. CCC. XLV. des Donredaechs in der Octavam van Paesschen.’ Ziet ook O. Dapper, Beschrijving van Amsterdam, pag. 389.

Hier moet nauwkeurig aenmerkt worden, dat naer 't woord Ridder, een comma, volgt, en daer naer volgt Baeliu enz, Scout, Schepen, ende Rade, als tot aenweyzinge, dat het alle verschillende Persoonen zyn. Hadde de Heer Wagenaar naer 't woord Ridder, een comma, ende in de plaets van En, het woord Benevens gesteld, dan zoude hy gezien hebben, dat de Ridder Boekhorst geen Baliuw; maer een Hoog-Hof Bediende was, oft gelyk hy hem zelfs (fol. 405.) noemt: ‘Rent-meester Generaal van Keizerinne Margareet, naderhand “Gravinne van Holland.”’ Dat dêze Margareet niet naderhand; maer in 't zelve Jaer 1345. Gravinne van Holland geweest is, en in Holland tegenwoordig, getuygt Mudzaert ad An. 1346. n. 4. met dêze woorden: ‘Sy is, naer dat Sy een Jaer in Holland geweest was, weder naer Beyeren tot den Keyser getrocken.’ Ziet ook Auberti Miraei Belgicarum Chronicon ad An. 1345. alwaer hy haer ook Gravinne van Holland steld, en het Mirakel Ter Heylige Stede verhaelt. Vervolgens, uyt den naem van dêze Gravinne, heeft Ridder Boekhorst, Benevens Baliu, Schout, Schepen en Raede den voorzeyden Brief gegeven en gezegelt. Dat Ridder Boekhorst geen Baliu kan geweest zyn, blykt klaer: want hy was in

[p. 170]

dienst der gezeyde Gravinne en moest haer over al opvolgen; vervolgens konde hy de Baliuschap van Amstelland en Waterland niet waer nemen en bedienen. Dat in dien tyd de Baliuwen in Holland veel in getal waeren, blykt uyt de volgende Handvest, van Graef Willem, aen die van Amsterdam, dry Jaeren te vooren verleent; ende door O Dapper supra pag. 73. aengeteekent als volgt:

‘Willem Grave van Henegauwen, van Holland, van Zeelant, ende Heere van Vriesland. Ontbieden U onsen Balieuwen in Rhynland, in den Lande van Woerden, in Delfland, in Kennemerlant, in Vrieslant, in Amsterlant ende in Waterlant, ende allen Schouten, die in onsen Lande gezeten zyn by Noorden der Maze, dat .zy onze goede Luyden van Amstelredamme vryelyk vaeren laeten onbeset en onbekommert, hen en hare goet, want wy hen des Vryheit gegeven hebben, die wy hen gehouden willen hebben, vaste en gestade, eeuwiglyk duerende sonder eenigh wederleggen. In oorconde desen brief bezegeld met onsen Zegele. Gegeven in den Haghe des Maendaeghs na Sinte Niklaes dagh in den Winter, in 't Jaer ons Heeren duysent drie hondert twee ende veertigh.’ Hier uyt schynt ook te blyken, dat de Balui van Amsterlant verschillende is van Balui van Waterlant, en aldus twee verscheyde Persoonen zyn. vervolgens geen Ridder Boekhorst, enz.

[p. 171]

Hier dient ook aenmerkt te worden, dat het Mirakel Ter Heylige Stede geschied is 't Jaer 1345.: de Druk-konst tot Haerlem is opgekomen ontrent het Jaer 1440: en de Reformatie begonst is in 't Jaer 1578: dus is het Mirakel 95. Jaeren ouder als de Druk-konst; en 233. Jaeren ouder als de Reformatie. Waer uyt volgt, 1°. dat van dit Mirakel geen gedrukte Boeken konnen zyn, als naer verloop van 95. en meer Jaeren. 2°. Dat in 't verloop van 233. Jaeren de Historie-Schryvers, zoo in zommige omstandigheden, als in stipte Jaerstonden van dit Mirakel zeer ligt van malkanderen hebben konnen verschillen, zoo als men, door onder-vindinge, in andere historische geschiedenissen gewaer word. Ende ten 3. Dat in dien tyd van 233. Jaeren geen mensch aen dit Mirakel getwyffelt heeft, oft het zelve tegen-gesproken: maer in tegendeel, het is in 't zelve Jaer 1345. met gezegelde Brieven bekrachtigt; daer naer door de Pausen van Roomen en Bisschoppen van Uytrecht bevestigt, met Aflaeten en geestelyke Jonsten begiftigt, met jaerlyksche Processien verheerlykt, van den Aerds-Hertog en ontellyke menschen Gods-dienstiglyk bezocht, vermaert door schoone Mirakelen, met een byzonder goddelyk Officie vereert, met nieuwe en schoone Capellen opgeheldert, enz. enz.

Dog, waer toe zyn alle dêze voorzeyde Oudheden, en andere verswege Proef-stucken noodig, aengezien de tegenwoordige nog

[p. 172]

staende Capelle van de Heylige Stede alleen, met de ongebroke Overleveringen daer van, genoeg zyn, om dit groot Mirakel klaer aen te toonen en te bekrachtigen? Men weet immers het wonder-werk, het welk in 't 1316. tot Leyden in Holland geschied is: alwaer een brood-gebrek lydende Vrouwe gegaen is by haere Zuster, biddende de zelve om een brood, waer op dêze onbermhertige Zuster eerst zeyde, geen brood te hebben; daer naer Godt tot getuygen roepende, wenschte sy, dat allen het brood, dat in haer huys was, in Steen zoude veranderen. En ziet! door de goddelyke schickinge is allen haer brood Mirakeleuselyk in Steen verandert. Hier van schryft Mudzaert ad An. 1316. ‘Dat nog een van dêze Steene brooden binnen Leyden in S. Peeters Kerk te zien is.’ Nu vraeg ik: oft dit Steenen-brood, met de ongebroke overleveringen, zonder eenig Schrift oft ander beweys, alleen niet genoeg en zyn, om dit Mirakel aen te toonen, en te doen gelooven? Aldus ook, de nog staende Capelle Ter Heylige Stede, met de ongebroke over-leveringen der zelve, zyn alleen genoeg om dit Mirakel aen te toonen en te doen gelooven. Want dêze Capelle is uyt den Hemel niet gevallen oft uyt de Aerde gegroeyt: maer is uyt oorzaek van dit Mirakel gebouwt; de Capelle ziet men, die kan men niet loochenen, waerom dan ook het Mirakel niet gelooft, om welckers oorzaek de Capelle gebouwt is? Dit loochenen is zoo

[p. 173]

veel, als oft iemand zoude zeggen, dat het Steene-brood van Leyden, door eenen Steen-houwer aldus gekapt was, en geenzints door Godt in Steen verandert, enz.

De waere reden, waerom de Gereformeerde dit Mirakel van Amsterdam als ook van Brussel niet willen gelooven, is dêze: gelyk sy hertneckig loochenen de wezentlyke tegenwoordigheyd van Christus Jesus, Godt ende Mensch in het Alderh. Sacrament des Autaers: aldus loochenen sy ook alle de Mirakelen, die uyt 't zelve H. Sacrament voort-komen; ende hier toe schynen sy verplicht en gedwongen te zyn: want anderzints hunnen geheelen gereformeerden Gods-dienst zoude in duygen vallen, als nog gezeyd is.

Maer Gy-lieden, oprechte Roomsche Catholyken, die in de gereformeerde Landen zoo grooten Vrydom niet en hebt, om uw Geloof en Gods-dienstigheyd, van en tot het Alderh. Sacrament des Autaers te belyden en te oeffenen, gelyk in de Roomsche Catholyke Landen: blyft standvastig in uw oud Geloof; laet de Ketters praeten, laet hun zeggen, dat gy Afgodisten zyt enz. Gy-lieden weet, en zyt door 't Geloof verzekert, dat Christus, Godt en Mensch daer waerachtig tegenwoordig is; en Godt te aenbidden is geene Afgodery; maer een schuldige Godsdienstigheyd, en goddelyk gebod. Dêze Christelyke Waerheyd (gelyk getoont is en nog voorder zal betoont worden) is standvaste-

[p. 174]

lyk en eendrachtelyk in de Roomsche Kercke gelooft en beleden geweest van de tyden der Apostelen tot heden toe, en volgens de belofte van Christus: Ecce, Ego vobiscum sum usque ad consummationem saeculi. (Matth. C. 28. ℣. 20) ‘Ziet, Ik ben met U lieden tot de vol-eyndinge des Werelds:’ zal sy staende blyven tot het eynde des Werelds. Naer verloop van 1500. Jaeren is dêze Christelyke Waerheyd bestreden en geloochent geworden door de Gereformeerde en andere Ketters: maer te vergeefs; want volgens de belofte van Christus: Portae inferi non praevalebunt adversus eam. (Matth. C. 16. ℣. 18.) ‘De poorten der Helle zullen tegen haer (de Kercke) niet overwinnen.’ Deze Waerheyd, die sy nu in hun leven niet en willen gelooven, zullen sy naer hunne dood klaerlyk zien, en eeuwiglyk beweenen. In tegendeel Gy-lieden, ô waere Roomsche Catholyke! ontfangt en geniet nu in uw leven, uyt dit Alderh. Sacrament, troost in droefheyd, overwinninge in bekoringe, verduldigheyd in lyden, standvastigheyd in 't Geloof, het voedzel der ziele, den onder-pand der toekomende glorie, en in uwe dood de have der Saligheyd, alwaer gy in den Hemel, tot Loon van uw geloof, dien Godt, die gy nu aenbid onder den schyn van Brood, aengezicht aen aengezicht, (1. Cor. C. 13. ℣. 12.) klaerlyk in glorie zult aenschouwen.

Voege hier nog by den uytmuntenden Lof-

[p. 175]

galm, in 't Jaer 1645. door den Prince der Poëten J. V. Vondel gedicht, om de oude Roomsche Borgery aen te moedigen tot het plegtig vieren van 't Dry-hondert-Jaerig Jubilé van 't Mirakeleus H. Sacrament Ter Heylige Stede. Getrocken uyt J. V. Vondels Poëzy, gedrukt tot Leeuwarden by Gysbert Sybes Anno 1658. tweede deel Lierdichten, fol. 301.

Eeuwgety der Heilige Stede t'Amsterdam,

Aen d'oude Burgery.

NU 't Eeuwgety van 't Vierens waerdig wonder
Zyn' derden ringh op heden toesluit, ronder

Dan goude Pen oft Passer ronden sluit;

Zoo breeck als bloessem uit

In Lentemaent, met haer verquickte looten;
O Burgery, uyt Gysbrechts erf gesprooten,

En noyt veraert van uwen ouden Struick,

In 't wettig Kerck gebruick.

Men vlechte, om strydt, nu lovers en laurieren,
En duurzaem loof, om 't wonder feest te cieren;

Men spann' tapyt, schakeere zangk met snaer,

Bewieroock' 't hooge Altaar,

En eere alom de Heiligheid der Stede;
Daer d'yver placht, met barevoetzen trede,

T'aenbidden, als de Godtstolck (a) ⁺ op het land;

Toen, midden uit den brandt

Der doornehaeg, de Godt der twalef stammen
Hem riep, en 't bosch niet zwichte voor de vlammen:

Die zelve Godt verscheen uwe Oudren hier

In 't weerlicht van hun vier,

+ Moises.

[p. 176]

 

Tot tweewerf toe; versterckte Kristensche eeuwen

 

Door wonderheên, en klopte zyn Hebreeuwen

 

Op hunnen mond; en tradt voor Jesus schaer

 

In dezen vier Pylaer:

 

Waer van dees Kerck en achtien stomme tuigen,

 

Haer Pylers, die om gunst noch afgunst buigen,

 

Noch weifelen, maer dragen Gods gebouw,

 

Als Reusen, sterck, en trouw.

 

Uw jonge Stadt, die tweemael Plofte in d'Asschen,

 

Is tweewerf weer uyt rook in top gewassen;

 

Gelyk oft Godt zyn gunst, en macht door vlam

 

Ontvouwde t'Amsterdam;

 

Dat, uit moerasch en water opgetogen,

 

Nu watren kroont met hoog gewelfde bogen,

 

En 's Keyzers kroon, van goudt en Diamant,

 

Op alle kusten spant:

 

Augustus, die U kroonde, heeft Godts Zegen

 

Door bedevaert genadig hier verkregen:

 

De Faem trompet hoe Maximiliaen

 

Gezont is opgestaen;

 

Na dat hy hier de Krist geheimenissen

 

Aenbiddende, eer zyn staf en kroon wou missen,

 

Dan 's Heilands troost, gevoelt in lyf en Ziel,

 

Daer hy ten outer viel;

 

En neer geknielt de zelve kracgt moest loven,

 

Die, aen d'Eufraet, in 't onweêr van den Oven,

 

Zyn Drietal, (a) ⁺ niet gezengt aen kleed en hair

 

Verloste uit gevaer:

 

Die 't Heiligdom de Vrucht der Maegt, ook louter,

 

By uwen stroom, behoede op 't gloeiende Outer,

 

En in den haert; twee troonen van Godts Zoon,

 

Herkruist, door Offerhoon

 

Van blinden, die 't alscheppend woord mistrouwen,

 

En niet het licht der wonderen aenschouwen,

 

Dat, Jaer op Jaer, ja eeuwen achter een,

 

Den Aemstel overscheen:

 

Het zy dit straelde, uyt koor gewelf en tenten,

 

Hem toegewydt, die over d'elementen

+ Drie Jongelingen.

[p. 177]

 

Den schepter voert, en spaert dien Offerschat,

 

Ons Manne, in 't goude vat:

 

Het zy 't Geheim, op zyn gezette dagen,

 

En Jaergety, werdt stichtigh omgedragen;

 

Gelyck van ouds 't Orakel van Godts mondt,

 

De Heilkist van 't Verbondt.

 

Hoe zag men 't Volck, gewondt van helsche slangen,

 

Dan vloeien, als rivieren, uit verlangen

 

Naer geene slang van Koper, die den doodt

 

Haer kopre tanden boodt;

 

Maer naer het Lam, des Talmuds Vloeck, gehangen

 

Aen 't heilzaem hout, en nu onthaelt met zangen;

 

Als artzeny des lyfs, en ziele spys,

 

Van 't Hemels Paradys.

 

Wat Kerck belofte en gaef en Pelgrimagie

 

Doorgalmden niet dees nette timmeragie,

 

Met lof en danck, gestort van klein en groot,

 

Na'et nypen van den noot;

 

Zoo dra men frisch, behouden 's lyfs, en stercker,

 

Verlost van kruck, en boey en bangen kercker,

 

En blinden stock, en Schipbreuck, en van 't bedt,

 

Zig vondt door Godt geredt.

 

Nu zing ik niet, hoe 't eeuwig vier van Veste

 

Den brand ontsloop, daer Troie lag op 't leste;

 

Noch van de vlam, die, spokende om het kint, (a) ⁺

 

Zyn hairlock niet verslint:

 

Noch van den gloet, die 's Konings Dochter (b) ⁺ raekte,

 

En hare kroon noch blonde vlechten blaekte;

 

Of wonder spoock, en droom, en nacht gezicht,

 

Uit Heidens brein gedicht:

 

Maer toom den Nydt, door Zegels, brieven, blycken

 

Van Sticht en Stadt, en Keuren, en Kronycken.

 

Is 't valsch? betigt de myters; uw Steêhuis,

 

En brandt merck 't witte Kruis:

 

Betigt gewaet en bladen van Messias,

 

's Apostels riem, den mantel van Elias,

+ Askaen.

+ Lavinia.

[p. 178]

 

Oock Arons roede; en Elizeus lyck,

 

Ja schaduw, min dan slyk.

 

Hier mangelt niets dat redelycken wenschen,

 

Getuigenis van Godt en vrome menschen:

 

Wy mommen hier met geenen Antekrist,

 

Die gryns van Staet en twist.

 

Almogentheit, betuigt door d'Offerlammers,

 

Van tydt tot tydt, geley toch d'Amsterdammers

 

Uw heirbaen op, in 't eeuwigh schynend licht,

 

En kroon myn Eeuwgedicht.

Thronus ejus flammae Ignis. Dan. VII.

Hier uyt kan men aenmercken, hoe hoog de Dichter het groot Mirakel der Heylige Stede opheldert: ook heeft hy gerymt de Altaers Geheimenissen, waer in hy de waere tegenwoordigheyd van Christus, Godt en Mensch, geleerdelyk afmaelt en verweert. Dit moet genoeg zyn tot klaer en waer beweys van 't Mirakel der Heylige Stede binnen Amsterdam geschied: die meerder hier van wilt weten, die leze Leonardus Marius, en andere hier vooren aengewezen.

Ik laete G.G. Pontanus, M. Fokkens, O. Dapper, I. de Long en meer andere Gereformeerde Schryvers dit waerachtig Mirakel en alle andere loochenen en voor een Paepsche Fabel uyt kryten: maer sy zyn te laet in de Wereld gekomen, dit Mirakel en andere, zyn eeuwen en eeuwen voor hunne geboorte geschied; en op hun maniere, kan men alle Oudheden loochenen. Maer dat dit Mirakel waerachtig is, blykt ontegensprekelyk uyt dry

[p. 179]

openbaere Brieven van de Bisschoppen van Uytrecht, en van de Heeren der Magistraet zelfs van Amsteldam, als het nog Rooms was, bekent, bevestigt, betuyt, en onder-teekent; gelyk L. Marius beschryft, hier boven geciteert. Op den zelven voet word ook het Alderh. Sacrament van Mirakel tot Brussel geloochent, door Emanuel van Meteren, Henricus Boxhorn, Wernerus Helmichius en andere Gereformeerde Schryvers: maer dêze zyn door P. Corn. Hazart, in synen Triumph-boog ter eere van 't Alderh. Sacrament van Mirakel te Brussel; gedrukt t' Antwerpen by Michiel Cnobbaert Anno 1671. gebotmuylt, van laster-tael en grove logentael overtuygt. De waerheyd van 't Alderh. Sacrament van Mirakel tot Brussel, zal in 't vervolg van dêze Historie, nog klaerder aengewezen worden, als ook in de volgende

Christelyke bemerckinge.

VAn in 't begin der nieuwe Wet en tyden der H. Apostelen, is dit altyd in de Roomsche Catholyke Kercke, by alle Christi Geloovigen eene algemeyne, stantvastige en eens-gezinde leeringe en Geloofs-punct geweest: dat in het Alderh. Sacrament des Autaers, Christus Jesus, Godt en Mensch, waerlyk en zelfsstandig tegenwoordig is; en dêze Leeringe en Geloofs-punct is in de zelve van eeuwe tot eeuwe, t' allen tyden eendrachtig gebleven, tot den tyd van Berengarius, den

[p. 180]

welcken ontrent het Jaer 1035. dit algemeyn Geloofs-punct heeft beginnen te bestryden en te loochenen, zeggende, dat het maer een Figuere van Christus was: maer ziende, dat tegen hem opstonden de alder-geleerste Mannen van 't Christendom, en dat in 't Jaer 1050. syne Kettersche Leeringe gedoemt was door de Concilien, van Roomen, Vercelles, Parys, en van meer andere, heeft hy syne Kettery herroepen en afgesworen, en openbaere belydenisse van dit Geloofs-punct gedaen, en is met leetwezen hier over in 't Jaer 1088. by Tours, in den schoot der H. Roomsche Kercke gestorven. (Joan. Cambusit in notit. Eccl. Saeculi XI.) Hier van zal in 't tweede Boek voorder geschreven worden.

Naer dêzen Berengarius hadde de Christelyke waerheyd van 't Alderh. Sacrament des Autaers, wederom in de H. Kerk ontrent Vyf honderd Jaeren (zonder tegen-spraek van iemand) ongehindert gestaen; tot dat in het Jaer 1525. Andreas Carolstadius de zelve tot Wittenberg vermetelyk heeft geloochent: naer hem is gevolgt Udalricus Swinglius, die in 't Jaer 1527. syn ketters venyn tegen dit Alderh. Sacrament tot Zurigh heeft uyt gebraekt. Naer dêze is in 't Jaer 1530. tot Basel gevolgt Joannes AEcolampadius; en naer hem Wolfgangus Musculus en Henricus Bulengerus in 't Jaer 1540. tot Zurigh: en ten lesten den Aerds-ketter Joannes Calvinus: in wiens bedorve eeuwe dit venynig onkruyd, nu 25. Jaeren oud zyn-

[p. 181]

de, syne bladeren vry wat meerder uyt heeft gerekt door Lasko, Rudolphus, Walterus, Martyr, Sadeel; en door Theodorus Beza, die hun alle in de vuyle laster-tael van penne, mond, en hert wyd overwint.

Ik stelle in dit getal Martinus Luther niet, aengezien syne Ketterye van een ander natuer is, en om dat hy nog veele Jaeren naer synen afval, de waerachtige zelfstandige lichaemelyke tegenwoordigheyd van Christus in 't H. Sacrament des Autaers heeft geleert, en tegen Carolstadius, Swinglius, en meer andere, (die hy om dêze loocheninge plagt Sacramentschenders te noemen) heeft staende gehouden, en met syne Schriften verweert, gelyk hy onder andere in synen Brief geschreven heeft aen Jacobus, Ouderling van de Kercke van Bremen, alwaer hy dus zegt: ‘Het is voor de ongeluckigste van alle menschen dêze eene Saligheyd; Salig is den Man, die niet en is ingegaen in den raed van de Sacrament-schenders, en niet en heeft gestaen op den weg van de Swingliaenen, en niet en heeft gezeten op den stoel van Zurigh;’ alwaer Swinglius Predikte. (L. Marius supra C. 16. fol. 174.)

Dit Alderh. Sacrament des Autaers is van Christus, in 't leste Avond-mael, weynige ueren voor syn bitter lyden en dood, met eene oneyndelyke liefde ingestelt: het is van dry H. Evangelisten, en naer hun, door den H. Apostel Paulus met klaere en over-een

[p. 182]

komende woorden beschreven: het is van veele H. Martelaeren (onder dêze die van Gorckom) met hun bloed en dood bevestigt: het is van alle de Leeraers der H. Kercke, en van ontellyke geleerde Mannen onderteekent: het is door heel de Wereld met menigvuldige Mirakels vermaert en bekrachtigt; en het is van alle waere Christenen, van den tyd der Apostelen tot heden toe, altyd eendrachtig gelooft, en volgens de belofte van Christus zal het zelve tot het eynde des Werelds altyd in wezen blyven.

Wie is'er dan, die aen dêze goddelyke Waerheyd (waer van geen klaerder in heel de H. Schriftuere staet uyt gedruckt) durft twyffelen? Wie is'er zoo vermeten van de zelve te loochenen? De eerste, die hier aen getwyffelt hebben waeren de Joden, de welcke, zoo haest als Christus tot hun gezeyd hadde: Panis, quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita. (Joan. C.6.℣. 52.) ‘Het brood, het welcke ik geven zal, is myn vleesch voor 't leven des Werelds.’ Dit gehoort zynde: Littigabant ergo Judaei ad invicem, dicentes: quomodo potest hic nobis carnem suam dare ad manducandum? (Joan. C. 6. ℣. 53.) ‘Hierom waeren de Joden twistig onder malkanderen, zeggende: hoe kan dêzen syn vleesch aen ons te ëten geven?’ Hier uyt volgt, dat de Joden dêze woorden van Christus klaer verstonden in den letterlyken zin; dat hy syn eygen vleesch tot voedzel om te ëten zoude

[p. 183]

geven: maer sy en konden niet verstaen oft gelooven, hoe en op wat manier hy dit zoude doen; hierom vroegen sy, onder malkanderen strydende: Quomodo potest? ‘Hoe kan dêzen dit doen? &c.’ Sy meynden dat hy syn Vleesch met stucken hun zoude geven &c.

Aenmerkt nu aendachtig de volgende woorden van Christus: Dixit ergo eis Jesus: Amen, Amen dico Vobis: nisi manducaveritis Carnem Filii Hominis, & biberitis ejus Sanguinem, non habebitis vitam in Vobis. (Joan. C. 6. ℣. 54.) ‘Daerom heeft Jesus tot Hun-lieden gezeyd: “Voorwaer, Voorwaer ik zegge tot U-lieden: 't en zy dat Gy-lieden zult ëten het Vleesch van den Zône des Menschen, en syn Bloed zult drincken, zoo en zult gy het leven in U-lieden niet hebben.”’ Door het Leven word hier verstaen het eeuwig Leven, de hemelsche Glorie.

In dêze woorden van de eeuwige Waerheyd moeten wy twee saeken rypelyk aenmercken. Ten eersten: dat Christus hier belooft en verzekert, dat hy syn waerachtig Vleesch en Bloed, tot speyze en drank aen den Mensch zal geven, zeggende: Panis, quem ego dabo &c. ‘Het Brood, het welk ik geven zal, is myn Vleesch.’ En dêze syne belofte bekrachtigt hy met eenen twee-voudidigen eede, zeggende: Amen, Amen. Voorwaer, Voorwaer.

Ten tweeden: Dat Christus hier niet en spreekt in eene Figure, ofte geestelyken zin

[p. 184]

door 't Geloof: maer in den letterlyken en waeren zin. Daerom voegde hy terstond daer by: Caro enim mea, verè est Cibus: & Sanguis meus verè est Potus. (Joan. C. 6. ℣. 56.) ‘Want myn Vleesch is waerlyk Speyze: en myn Bloed is waerlyk Drank.’ Aenmerkt wel; Hy zegt tot twee-mael: Verè, verè, ‘Waerlyk, waerlyk,’ en ook tot twee-mael: Est, est: ‘Het is, het is.’ Om hier door alle Figuere en geestelyken zin uyt te sluyten. Dêze goddelyke Waerheyd vernieuwt en bekrachtigt hy aldaer nog menigmael. Ziet en leest dit by den zelven H. Evangelist Joannes C. 6. ℣. 35. 48. 50. 51. 52. 54. 55. 56. 57. 58. en 59. en nergens kan men bevinden, dat Christus daer gesproken heeft in eene Figuere ofte geestelyken zin; maer in eenen klaeren, wezentlyken en waeren zin.

Dêze syne belofte heeft Christus volbragt in 't leste Avond-mael, gevende aen de Apostelen syn waerachtig Vleesch tot Speyze; en syn waerachtig Bloed tot Drank; en instellende, in de H. Kercke, het Sacrificie der Misse en 't Alderh. Sacrament des Autaers: het welcke bevestigt word door de dry andere Evangelisten; Mattheus, Marcus, en Lucas, als ook door den H. Apostel Paulus.

Voor eerst den H. Evangelist Mattheus zegt: (C. 26. ℣. 26. 27. en 28.) ‘En doen sy het Avondmael aten, heeft Jesus 't Brood genomen, en gebenedeyd, en dat gebroken, en heeft dat aen syne Discipels gegeven, en gezeyd:

[p. 185]

Accipite & comedite: Hoc est Corpus meum. “Neemt ende eetet: Dit is myn Lichaem”: en nemende den Kelk heeft hy gedankt, en heeft hem aen Hun-lieden gegeven, zeggende: Bibite ex hoc omnes: Hic est enim Sanguis meus novi Testamenti, qui pro multis effundetur in remissionem Peccatorum. “Drinkt hier uyt allegader: want dit is myn Bloed des nieuwes Testaments, het welk voor veele zal uyt gestort worden tot vergiffenisse der Sonden.”’

II. Den H. Evangelist Marcus (C. 14. ℣. 22. 23. en 24.) zegt: ‘En doen sy aten, heeft Jesus 't Brood genomen, en gebenedydende heeft hy dat gebroken, en aen Hunlieden gegeven en gezeyd: Sumite, hoc est Corpus meum. “Neemt, dit is myn Lichaem.” En als hy den Kelk genomen hadde, dankende, heeft hy aen Hun-lieden diën gegeven ende sy hebben alle daer uyt gedroncken, en hy heeft tot hun gezeyd: Hic est Sanguis meus novi Testamenti, qui pro multis effundetur. “Dit is myn Bloed des nieuwes Testaments, dat voor veele zal uyt gestort worden.”’

III. Den H. Evangelist Lucas (C. 22. ℣. 19. en 20.) zegt: ‘En als hy het Brood genomen hadde, heeft hy gedankt, en heeft het gebroken, en aen Hun-lieden gegeven, zeggende: Hoc est Corpus meum, “Dit is myn Lichaem, dat voor U-lieden gegeven word, doet dat tot mynder gedachtenisse.” Desge-

[p. 186]

lyks ook den Kelk, naer dat hy't Avondmael geëten hadde, zeggende: Hic est Calix novum Testamentum in Sanguine meo, qui pro Vobis fundetur. “Dit is den Kelk het nieuw Testament in myn Bloed, den welcken voor U- lieden zal gestort worden.”’

IV. En ten lesten, den H. Apostel Paulus (1. Cor. C. 11. ℣. 23. 24. en 25.) ‘Want ik hebbe van den Heere ontfangen, het gene, ik aen U-lieden ook gegeven hebbe. Hoe dat den Heere Jesus in den nacht, als hy gelevert wierd, heeft genomen het Brood, en danckende, heeft hy 't gebroken en gezeyd: Accipite & manducate: hoc est Corpus meum, quod pro Vobis tradetur. “Neemt en eetet: Dit is myn Lichaem, dat voor U- lieden zal gelevert worden, doet dit tot mynder gedachtenisse”: Desgelyks ook den Kelk, naer dat hy 't Avond-mael geëten had, zeggende: Hic Calix novum Testamentum est in meo Sanguine. “Dêzen Kelk 't nieuw Testament is in myn Bloed: doet dit (zoo dikmaels als gy dien drincken zult) tot mynder gedachtenisse.”’

Hier ziet men nu klaer de getuygenissen van vier H. Evangelisten: van Joannes, die de belofte der instellinge van dit H. Sacrament klaer en wyd-loopig beschryft: en van Mattheus, Marcus, Lucas en Paulus, die de volbrenginge der zelve gelyk-vormig uytdrucken. Sy gebruyken alle uytdruckelyk het woord Est: Hoc est Corpus meum. ‘Dit

[p. 187]

Is myn Lichaem.’ Lucas en Paulus voegen daer by: Het welk voor U-lieden zal gegeven oft gelevert worden. Wat is'er voor de Saligheyd der Menschen aen 't Cruys gelevert geweest? Het waerachtig Lichaem van Christus Jesus, en geenzints eene Figuere (gelyk de Gereformeerde zelfs vastelyk gelooven) vervolgens dan heeft Christus in 't Avondmael aen de Apostelen ook syn waerachtig Lichaem gegeven: want hy spreekt van d'eene gifte gelyk als van d'andere. ‘Dit is myn Lichaem, dat voor U-Lieden zal gelevert worden.’ Daer en-boven Christus gevende syn H. Bloed tot drank, voegde daer by: Het welcke voor U-lieden zal vergoten oft gestort worden; nu is 't zeker, dat Christus in syn lyden en sterven waerachtig Bloed gestort heeft, vervolgens heeft hy ook in 't Avond-mael syn waerachtig Bloed gegeven; en niet eene Figuer daer van, gelyk de Gereformeerde valschelyk leeren.

Daer-en-boven, volgens den Griekschen Text en waeren zin van den Latynschen, by Lucas C. 22. ℣. 20. Hic est Calix novum Testamentum in Sanguine meo, qui pro Vobis fundetur. ‘Dit is den Kelk het nieuwe Testament, den welcken (Kelk) voor U-lieden zal vergoten worden.’ Vervolgens dan den Kelk, waer in Christus Bloed was, is voor ons vergoten, zoo was dan in dien Kelk het waerachtig Bloed van Christus , zoodaenig als dien Kelk zoude uyt gegoten worden, dan daer

[p. 188]

uyt geenen Wyn zoude vergoten worden, die daer in was voor de Consecratie; maer 't waerachtig Bloed van Christus, het welck daer in was naer de Consecratie: want wy weten zeker, dat wy niet verlost en zyn door 't uytgieten van Wyn, maer door 't vergieten van 't waerachtig Bloed ons Heere Jesu Christi: gelyk den Apostel opentlyk leert in syn Brief tot de Hebreën Cap. 9. Zoo was dan ook het Bloed van Christus waerachtig in den Kelk, die voor ons vergoten is. Uyt dêze woorden van den H. Lucas volgt dan klaer: 1°. Den Kelk, die Christus gaf in 't Avondmael, is voor ons Saligheyd vergoten. Dat is: voor ons is vergoten, dat in den Kelk was. 2°. Het Bloed van Christus alleen, en geenen Wyn, is voor ons vergoten. Ergo 3. Het Bloed van Christus alleen, en geenen Wyn, was in den Kelk.

Door dit argument, als ook door de klaere woorden van Christus opentlyk zeggende: Dit is myn Lichaem, dat voor U lieden, gegeven word, ende, Dit is myn Bloed, dat voor U-lieden gestort word; is den geleerden Erasmus (by de Hollanders in zeer groote achtinge) dusdaenig overwonnen geweest, dat hy aen Conrardus Pellicanus, die hem tot de Swingelsche leeringe wilde overhaelen, geschreven heeft: ‘Dat hy zig liever van lit tot lit wilde laeten verscheuren en alles lyden, als zig van dêze goddelyk waerheyd, der waerachtige tegenwoordigheyd van Christus Jesus

[p. 189]

in het Alderh. Sacrament des Autaers, te laeten af trecken. &c.’ (vide A Lap. Comment. in 1. ad Cor. C. 11. ℣. 24.) Die dit waere Geloofs-punct nu loochenen, zullen hier naermaels de waerheyd daer van zien, en daerom eeuwig verloren zyn. Waerom men tot deze, met waerheyd mag zeggen, dat eertyds den H. Stephanus tot de versteende Joden, die ook in Christus niet en wilden gelooven, gezeyd heeft: Dura cervice & incircumcisis cordibus & auribus, Vos semper Spiritui Sancto resistitis, sicut Patres vestri, ita & vos. (Act. C. 7. ℣. 51.) ‘Gy hartneckige en onbesneden van herten en ooren, Gy-lieden wederstaet altyd den Heyligen Geest; gelyk uwe Vaderen, alzoo zyt Gy-lieden ook.’ Waerom ik zegge:

In saCraMentI hostIIS Vere CoLItUr DeUs.

Dat is:

In de Hostien van 't H. Sacrament word Godt waerlyk aenbeden.

De afbeeldinge, waer in de versteende Joden de H. Hostien met Messen en Poingiaerden door-steken, waer uyt Mirakeleuselyk Bloed is gesprongen, is de sesde Schilderye in de Kercke van de H. Gudula, bekostigt en vereert door den Eerweerdigsten Heer Hieronymus de Waersegghere, Prelaet van de Abdye

[p. 190]

van Perck by Loven &c. Onder de zelve staet, als volgt:

Videbunt, in quem transfixerunt. Joan. 19. ℣. 37.

Sacra Cruentatis transfigitur Hostia cultris:

Nec mora; transfixus non tulit illa Deus.

Turba cadit (cecedit quondam) nec honorat Jesum

His cadere haud satis est, nec, cecedisse, fuit.

't Welk te zeggen is:

Sy zullen zien, in den welcken sy gesteken hebben. Joan. 19. ℣. 37.

Het Heylig Sacrament word van 't Jodsch Volk doorsteken,
Het Bloed volgt op den steek, Godt wilt het ong'lyk vreken,

Sy vallen over rugh, 't is eertyts nog geschied:

Maer alles te vergeefs, sy eeren Jesum niet.

Eyndige dit sesde Hoofd-stuk met de naervolgende Jaer-schriften:

barbarI JUDaeI brUXeLLIs In sYnagoga In DIe parasCeVes DIVInas hostIas pUgIonIbUs transfIXerUnt.

Dat is:

De wreede Joden hebben tot Brussel in hunne Synagoge op den goeden Vrydag de goddelyke Hostien met Poingiaerden door-steken.

[p. 191]

eX qUIbUs ConseCratIs hostIIs, pUgIonIbUs transfIXIs, abUnDanter gUttae sangUInIs eManarUnt.

Dat is;

Uyt welcke geconsacreerde Hostien, met Poingiaerden door-steken, overvloedelyk druppelen bloeds gevloeyd zyn.

Caro DeI saLVatorIs Manet CIbUs VIatorIs.
ChrIstUs LIChaeM Is De Waere speYze.

hIC est DeI CaLIX noVI testaMentI.
DIt Is ChrIstUs WaeraChtIg DIerbaer bLoeD.