Vier-honderd-jaerig jubilé. Eerste deel

[p. 113]

V. Hoofd-stuk.

De Weduwe van Jonathas en haeren Zône brengen de Ciborie met de H. Hostien naer Brussel.

Sesde zinne-beeld.

D. Bassompierre, sculp.

Cor impii quasi Mare fervens,
Quod quiescere non potest.
Isaiae C. 57. ℣. 20.

Den knaeg-worm van het quaed,
Syn' Meester noyt verlaet.

Verklaeringe van 't Zinne-Beeld.

SChippers, die de Zee doorvaeren,
En voort zeylen door de baeren,

Zien dat in den Oceaen

Noyt geen rust en is te vinden;
Want daer woelen felle winden,

Die schier nimmer stil en staen.

Hier van komen voort de baeren,
Die geen groote Schepen spaeren;

[p. 114]

 

Maer geweldig randen aen:

 

't Schip word dan om hoog getogen,

 

Oft het door de locht gevlogen,

 

Boven wolcken wilde gaen:

 

Dan 't Schip weer gaet neder zincken,

 

Oft het zig wou gaen verdrincken,

 

In den alderdiepsten grond:

 

Dan van onder weer naer boven,

 

Dan eens rechts, dan slinks geschoven,

 

Oft het moest vergaen terstond.

 

Laet den Stierman 't Roer bestieren,

 

Laet de Fok en Zeylen swieren;

 

Dat 't Schips-volk doet al wat kan:

 

En schoon dat sy 't anders willen,

 

Niemand kan de baeren stillen,

 

Al waer hy den kloeksten Man.

 

Men kan Eölus nîet binden,

 

Daer is nergens rust te vinden,

 

't Word geslingert t'alle kant:

 

Men kan geenzints rust gevoelen;

 

Want de Zee is aen het woelen,

 

Men wenscht naer het vaste Land;

 

Maer vergeefs is dit betrachten,

 

Men en kan geen rust verwachten,

 

Want het Water speelt de beest:

 

Fok en Zeyl zyn al in stucken,

 

En den Mast begint te bucken,

 

Door het ysselyk tempeest.

 

Dan gaet men het Schip ontlasten,

 

En het swaerste pak aen-tasten,

 

Om te werpen over Boord:

 

Maer wat kan dit alles baeten?

 

't Omweer wilt hun niet verlaeten,

 

Men maer droef gehuyl meer hoort.

 

Komt het Schip een Zand-plaet treffen;

 

Zoo het zig nog kan verheffen,

 

Dan schynt het bevreyd te zyn:

 

Maer komt het een Steen-klip raeken,

 

Sy nog meer gejammer maeken;

 

Want sy zien het doods aenschyn.

[p. 115]

 

Dit is 't Slot der ongelucken,

 

Heel het Schip berst in veel stucken,

 

Men hoort niet als wee! wee! wee.

 

Alles moet ten gronde sincken,

 

En in 't diepe Meir verdrincken:

 

Ah wat rampen heeft de Zee!

 

 

 

ALdus gaet het met de booze;

 

Want het hert der goddelooze,

 

Is als eene Zee gestelt.

 

Noyt geen rusten,, oft wellusten,,

 

Noyt geen smaeken,, oft vermaeken,,

 

Altyd word dat hert gequelt.

 

Eet men, drinkt men,, danst men, springt men,,

 

Gaet men, staet men,, speelt men, zingt men,,

 

Altyd is de droefheyd daer.

 

Ryd men, vryd men,, kuscht men, lekt men,,

 

Malt men, balt men,, spookt men, gekt men,,

 

Altyd volgt den Kryter naer.

 

Om niet voords hier van te sprêken

 

Dit heeft klaer genoeg gebleken

 

In de Vrouw van Jonathas,

 

Sy zeer rykelyk gezeten,

 

Lecker wynen en goed ëten,

 

d'Alderdroefste nogtans was.

 

Haer Mans dood, nog versch door-stêken,

 

Deed haer bitter traenen lêken;

 

Sy verzuchte dag en nacht:

 

Ook quam haer 't droef Spook te vooren,

 

Van de Duyvels in den thooren,

 

Dat haer groote vrees aen bragt.

 

Sy docht, dit zyn al ellenden,

 

Die my Godt komt over zenden,

 

Om de Hostien bespot:

 

Wil ik uyt den druk geraeken,

 

Zoo moet ik my gaen ontmaeken

 

Van den Christelyken Godt.

 

Sy met Abraham, te zaemen,

 

Hun vertrek naer Brussel namen,

 

Vreezende voor meerder straf.

 

Sy tot Brussel aengekomen,

[p. 116]

 

De Ciborie heeft genomen,

 

Die sy aen de Joden gaf.

 

Dees in vreugden opgetogen

 

Brogten in hun Synagoge

 

Dit zeer kostelyk present:

 

Om daer wederom 't onteeren,

 

't Heylig Lichaem van den Heere,

 

Rustende in 't Sacrament.

 

Laet hun maer vermaledyden,

 

Sy al Schip-braek zullen lyden,

 

En eens eeuwig zyn gepynt:

 

Godt zal hun op 't leste vinden

 

En met 't helsche Vuer verslinden,

 

Dit zal zyn hun droevig eynd.

Toe-passinge.

DE Zee word in 't latyn Mare genoemt, en volgens Isidorus en Aristoteles (Lib. 8. de Animalibus) komt den naem van Mare (een Zee) voort van het woord Amarè, dat is Bitterlyk, oft met Bitterheyd: en sy geven hier van de reden, zeggende; dat alle de Waters der Zee uyt hun natuer bitter zyn, en alle de zoete Waters, die in de Zee komen, bitter worden. Den geleerden Picinelli (Mund. Symbol. Lib. 2. C. 23. n. 394. verb. Mare) zegt, dat de Zee door de geduerige bewegingen der locht, als ook door de toevallende winden, zonder ophouden beroert en ontstuymig word: ja zonder dêze oorsaeken zoude de Zee evenwel in eene geduerige beroeringe zyn, en dit, door de wisselinge van ebbe en vloed, de welcke dagelyks twee-mael haere Waters doet

[p. 117]

op en af- vloeyen, zoo dat sy in eene geduerige beweginge is van op en neder te gaen. Waerom hy aen de Zee dit Onder-schrift toe-eygent:

Nec Requies ulla.

Dat is ten naesten by te zeggen:

Oft het my lust, oft niet en lust,
Ik ben geduerig ongerust.

Den zelven Picinelli verstaet aldaer ook door de onrust der Zee en haere woedende baeren, die als noyt en konnen gestilt worden, het hert van eenen Sondaer, die door syn quaede en knagende Conscientie noyt en kan rusten; waerom den Propheet Isaïas zeer wel van dêze zegt: Cor impii quasi Mare fervens: quod quiescere non potest. (Isaiae C. 57. ℣. 20.) ‘Het hert van eenen goddeloozen is als een onstuymige Zee, die niet en kan rusten.’ Vatablus leest: Impii autem instar Euripi, qui nescit quiescere. ‘De goddelooze zyn als den Zee-arm, Euripus genaemt, die van geen rusten weet.’ Euripus, volgens Plinius H. 2. 27. (Sen. H. Oc. 3. 779. en Strab. 9. 278.) is eenen Zee-arm tusschen Aulis en 't Eyland Euboea, alwaer zeven-mael 's dags ebbe en vloed is. Ita R. Pitiscus Lexicon Verb. Euripus. En den H. Augustinus zegt: Cubile nostrum Cor nostrum est, ubi tumultum patimur malae Conscientiae; & ibi requiescimus, quando bona Conscientia est. (in Psalm. 55.) ‘Ons Slaep-

[p. 118]

kamer is ons hert, alwaer wy oproer van eene quaede Conscientie lyden; en waer wy rusten, als de Conscientie goed is.’

Nu verstaen ik eenigzints de reden, waerom den geleerden Hugo à S. Victore de woorden van den Propheet Jeremias: Magna est velut Mare contritio tua. (Thren. C. 2. ℣. 13.) ‘Uwe vernielinge is groot gelyk de Zee;’ van een quaede en knagende Conscientie verstaet: en waerom dit? Wat eene gelykenisse heeft een quaede Conscientie met eene beroerde Zee? Hoort syne Toe-passinge: wy zien door heel de Wereld ontallyke bêken, rivieren en andere loopende Waters, de welcke klaer, zoet en smaekelyk zyn: maer zoo haest dêze zuyvere Waters in de Zee vallen, en met de bracke Waters vermengelt worden, dan worden sy troubel, bitter en ondrinckelyk. Op de zelve weyze, de genuchten van de Wereld, gelyk daer zyn: eenen treffelyken handel en wandel met syne Vrienden, vriendelyke zamen-spraeken, blyde maeltyden, musiek en genuchelyk spel, schoone huysen en hoven, aengenaeme wandelingen, en veel andere vermaekelyke tyd-verdryvingen, de welcke Godt en de natuerlyke zeegbaerheyd aen de menschen, tot noodsaekelyke uytspanningen en eerbaer verzet toelaet: is 't dat dêze vallen in een quaede en knagende Conscientie, sy worden al bitter, verdrietig en onsmaekelyk. Waerom hy zegt: Tamquam Mare contritio tua: quia in Con-

[p. 119]

scientia, prava qualiscumque delectationis dulcedo semper admixto dolore inficitur (Hugo à S.Victore in Cath. Chr. in fine C. 2. Thren.) ‘Uwe vernielinge is gelyk de Zee: want hoedaenig dat ook zy de zoetigheyd van 't vermaek, dêze word altyd in een quaede Conscientie door de gemengde droofheyd verbittert, en bedorven.’

Wy hebben hier van een klaere getuygenisse in den over-spelenden Koning David: daer komt uyt het Leger van Israël eenen Bode, van wie den Koning vraegde, hoe dat de Oorlogs-saeken stonden? Waer op den Bode antwoorde: alles gaet goed en voorspoedig, wy hebben overwonnen, den Vyand verslagen en volle Victorie bekomen. Onuytsprekelyk waeren de vreugde-teekenen, die om dêze blyde tydingen, van de Princen en alle de Hovelingen bedreven wierden, den Koning alleen was droevig en treurig. Wel hoe! zal den Koning in eene algemeyne blydschap alleen bedrukt wezen? De Veld-Oversten en Soldaeten getuygen, dat sy onder alle de vreugden des Werelds geen grootere blydschap en vinden, als in de Victorie over hunne Vyanden: en zal David ook over zoo blyde tydinge zig niet verheugen? Geenzints, hy is en blyft bedroeft, syne knagende Conscientie en liet hem geen de minste vreugd genieten; hy verzucht zeggende: Peccatum meum contra me est semper. (Psalm. 50. ℣. 5.) ‘Myne sonde is altyd voor my.’ Al oft hy

[p. 120]

wilde zeggen: Ik zien myne sonden altyd klaer voor myne oogen staen! Al waer ik myne oogen keere, op de mueren, op de tafel, op myne kleederen, ja over al dunkt my dat ik geschreven zien dêze schand-verwytende woorden: Adulterasti! Occidisti! ‘Gy hebt over-spel bedreven! Gy hebt dood-slag gedaen ! &c.’ Geen wonder zegt den Geleerden Speranza: Ob peccati perpetrati dedecus & ignominiam, belli Victoriam non sentiebat. (Script. Sel. Punct. 152.) ‘Om de oneer en schande der bedreve sonden, heeft hy de Victorie van den oorlog niet gevoeld.’

Den ondeugenden Koning Balthasar had voor syne Vorsten, Vrouwen en Concubinen eenen prachtigen maltyd opgerecht, hy at en dronk met hun zeer vrolyk, de tafel pronkte met de goude en zilvere Vaten, die hy uyt Gods Tempel hadde gerooft, de Musicanten speelden op verscheyde Instrumenten een aengenaem musiek, de Hovelingen en genoode riepen met blyde stemme: Rex in aeternum vive! [Daniel C. 5. ℣. 10.] ‘Leeft ô Koning in der eeuwigheyd!’ En ziet! een verschrickelyke saek! In de zelve uere zyn daer vingeren gezien als van een menschens hand, schryvende tegen den kandelaer op 't bovenste van den muer, en den Koning dit aenziende verstirf, zyn aengezigt wierd bleek, en syne gedachten maekten hem verschrikt, en door vreeze stieten syne kniën tegen malkanderen. Wat wierd daer ge-

[p. 121]

schreven? Wat was den inhoud? Speranza (Scrip. Sel. Punct. 128.) antwoord dat den goddeloozen Koning in dat geschrift zag en las syne dronckenschappen, Heylig-schendige rooveryen, en alle syne andere grouwzaeme boosheden, en te zaemen ook de sententie van syne aenstaende dood.

O sondige en knagende Conscientie! ziet gy in dêzen Balthasar, als in eenen spiegel, niet klaer uw afbeeldzel? Laet ons eenen Sondaer tegenwoordig stellen in dusdaenige vermaekelykheden en genuchten in de welcke andere, die eene geruste Conscientie hebben, groote voldoening en blydschap gevoelen: hy zal in de zelve niet voelen als bitterheyd en benouwtheyd. Is hy op de vrolyke maeltyden? Hem dunkt dat op alle de speyzen en drancken geschreven staet: Gy hebt onkuysheyd bedreven! Is hy op de Jagt? Hem dunkt, dat al de wilde dieren en boomen hem toe-roepen: Gy zyt eenen Moordenaer! Is hy op een musicael Concert? Hem dunkt, dat alle de stemmen en snaeren in syne ooren roepen: Gy bezit onrechtveerdig goed! Ziet hy een vrolyke Commedie? Hy voelt in zyn hert een droevige Tragedie! In 't kort, hy hoort op alle plaetzen den haen kraeyen van syn ongeruste Consciectie.

Aenmerkt hier, wat grouwzaeme Pyn-bank een quaede en knagende Conscientie is! kan daer wel iet ongeluckiger en droeviger uytgepeyst worden, als zoo eenen Beul altyd met zig

[p. 122]

in syn hert te dragen? Voorwaer ik meyne neen! Den H. Augustinus is met my van't zelve gevoelen, hy zegt uytdruckelyk: Inter omnes tribulationes humanae animae nulla est major tribulatio, quam Conscientia delictorum. [S. August. in Psalm. 45.] ‘Onder alle de rampspoedigheden van een menschelyk gemoed, is'er geenen grooteren rampspoed, als de quaede Conscientie van syne misdaeden.’ Den H. Leeraer voegt'er de reden by: zeggende: ‘In alle andere ellenden en droefheden, kan men tot Godt roepen, om vertroost en geholpen te worden: maer de quaele van een knagende Conscientie, waer zal die iemand vinden om haer te troosten en te stillen? Nergens op geene plaetzen.’ Is'er iemand in armoede, in vervolginge, in ziekten, in pynen, oft in andere ellenden, dat hy tot Godt roepe, en hy zal verhoort worden: maer dat hier het ergste van al is, een quaede Conscientie, buyten alle de onverdragelyke tormenten, die sy zonder ophouden gevoelt, heeft Godt zelver tot haeren Vyand en Rechter.

Hier uyt ziet men klaer, dat een knagende Conscientie zeer wel mag vergelêken worden by een ongestuymige Zee: want gelyk de woedende baeren en winden niemand in 't Schip en laeten rusten: maer geduerig benouwen en met de dood drygen: aldus ook de quaede Conscientie pynigt en knaegt het hert van dusdaenige zonder stilstand. Dit heeft

[p. 123]

ondervonden de Huys-Vrouwe van Jonathas, naer dat haeren Man vermoort was, de welcke geene rust meer konnende vinden tot Engien, is met haeren Zône Abraham naer Brussel gekomen, gelyk hier volgt in de

Historie.

DE Philistynen hadden slag gelevert tegen de Kinderen van Israël, de zelve overwonnen: Et Arca Dei capta est. [1. Reg. C. 4. ℣. 11.] ‘En de Arcke Gods is genomen, en de twee Zônen van Heli, Ophni en Phinees, zyn ook gestorven.’ De Philistynen droegen dêze Arcke in Dagons Tempel, en 's morgens lag dezen Afgod Dagon plat ter aerde, sy stelden hem weder op syn plaetze, en des anderdags lag hy weder ter aerde voor de Arcke des Heeren, zonder hoofd en palmen der handen. Hier naer: Aggravata est manus Domini super Azotios. (1. Reg. C. 5, ℣. 6.) ‘De hand des Heeren is zeer swaer geworden tegen de Azotenaers, en hy heeft hun verdorven, en hy sloeg die van Azoten en alle die van hunne paelen waeren.’ Waerom, sy vreezende te sterven, hebben de Arcke des Heeren weder gezonden in het Land van Israël. In dêze Arcke was onder andere het Manna, 't welk het brood der Engelen word genoemt, en eene waerachtige figure is van het Alderh. Sacrament des Autaers.

[p. 124]

Aldus, naer dat de Ciborie, waer in 16. geconsacreerde Hostien waeren uyt de Capelle van de H. Catharina binnen Brussel, door Jan van Loven was gestolen, en tot Engien gebragt onder de macht van den Jode Jonathas, die met andere Joden dêze H. Hostien hebben bespot en gelastert: als dan is de hand des Heeren ook gekomen over het huys van Jonathas, den welcken korts daer naer, door Straet-schenders (oft Duyvels) in synen Lust-hof is vermoort, beginnende de Duyvels in eenen thôren van syn huys afgrysselyk te spooken en een hels gerucht te maeken. De Weduwe, syne Huys-Vrouwe boven maeten bedrukt, heeft vast voorgenomen de Stad Engien, haer Huys en Lust-hof te verlaeten en tot Brussel te komen woonen. Daer waeren dry redenen, die haer daer toe praemden te weten: de droeve moord van haeren Man, het spook der Duyvelen: maer boven al de knaginge van haer ongeruste Conscientie, die haer dag en nacht niet en liet rusten.

Wat wreeden Beul een knagende Conscientie is blykt in Judas: dêzen naer dat hy synen Heer en Godt verkocht, verraeden en gelevert hadde, spande alle de middelen in, om syn quaede Conscientie te konnen stillen; maer alles te vergeefs. Hy gong by d'Opperste Priesters, bekende syne schuld, zeggende, dat hy gesondigt hadde, hun leverende 't onnoozel bloed, hy wilde hun de dertig zilvere

[p. 125]

Penningen weder geven: maer sy die niet willende aen nemen, heeft hy de zelve in den Tempel geworpen: hier door was den knagenden worm van syn Conscientie nog niet gestilt; en hy die knaginge niet langer meer konnende verdraegen: Laqueo se suspendit: (Matth. C. 27. ℣. 5.) ‘heeft uyt wanhôpe met een strop zyn zelven verhangen.’ Waerom heeft dêzen rampsaligen zyn zelven aldus verdaen? Den H. Joannes Chrysostomus antwoord: Neque Conscientiam, quae ipsum arguebat, ferre potuit. (Epist. 7. Tom. 4.) ‘Hy en konde de Conscientie, die hem beschuldigde, niet verdragen.’ Den Beul van syn knagende Conscientie pynigde hem dusdaenig, dat hem docht minder pyne te zyn, syn zelven te verhangen met een strop, en met dit bitter torment syn leven te eyndigen, als de felle pyn-bank van dêzen wreeden Beul nog langer te verdragen.

Aldus was het knagende hert van dêze Vrouw van Jonathas gestelt, vertreckende van Engien naer Brussel. Ik mag haer vergelyken by eenen Hert in de bosschen, den welcken van de Jagers geschoten zynde met eenen Pyl, met den zelven in syn lichaem blyvende steken, met pynen en benouwtheyd voort loopt, zonder te weten, hoe en waer hy zig zelven daer van zal konnen ontlasten. O droevige gesteltenisse! ô benouwtheyd zonder hulp-middel! ô droefheyd zonder eynde! Sy tot Brussel met haeren Zône

[p. 126]

Abraham aengekomen zynde, begaf haer by de Joden van haere Natie, die als dan daer in menigte woonden; sy vertelt met zuchten de moord van haeren ongeluckigen Man, en alles wat haer tot Engien geschied was, en geeft hun over de Ciborie met de geconsacreerde Hostien, de welcke sy heymelyk, in eenen sak verborgen, had mede gebragt. Eylaes daer valt den onnoozelen Jesus, wederom in de handen van de bloed-gierige en versteende Joden.

Dêze goddelooze Joden sprongen op van blydschap, over den bekomen Godt der Christenen, vertroosteden de bedrukte Weduwe, haer belovende de dood van haeren Man aen dêze Hostien te wreken: waerom sy met geenen minderen haet ontsteken, als hunnen vermoorden Prince Jonathas, hebben dezelve Ciborie terstond gedragen in hunne Synagoge, die als dan was gelegen ter plaetze, daer tegenwoordig eene schoone Capelle gebouwt is tot eeuwige gedachtenisse van alle de wonderheden, die aldaer geschied zyn, en wy in het volgende Hoofd-stuk zullen beschryven. Dêze Capelle was voortyds binnen het huys van den Grave van Bossu, beneden het Hof, nu genaemt van Salazar, staende recht over het Gods-huys, gemeynelyk genaemt Ter Arcken, oft Arca Dei, de Arcke Gods, tegen over de trappen, die nog hedendags, genoemt worden de Jode-trappen; alwaer sy van tyd tot tyd vergae-

[p. 127]

derden, en by een quamen, om te hernemen hunne raesenden haet tegen het H. Lichaem van Christus Jesus, tegenwoordig in het H. Sacrament des Autaers, uytsprekende veele grouwelyke lasteringen en goddelooze blasphemien tegen den Godt der Christenen.

Aenmerkt hoe hier wederom vernieuwt is een deel van het bitter lyden ons Saligmaekers: want gelyk den Goedertieren Jesus uyt den Hof van Oliveten eerst gevangen is gebragt tot Annas, van Annas is gezonden tot Caiphas, van Caiphas tot Pilatus, van Pilatus tot Herodes, en van Herodes wederom tot Pilatus: Aldus zyn door Jan van Loven, de geconsacreerde Hostien eerst van Brussel, gebrogt tot Engiën, en van Engiën, door de Vrouwe van Jonathas wederom tot Brussel, alwaer den Koning der hemelsche glorie, die van den Koning Herodes met syn heel Leger in een wit kleed als eenen Sot wierd bespot, wederom onder de gedaente van het wit kleed, der witte Hostien, op een nieuw is bespot geweest van de Joden, en dit niet eens; maer verscheyde maelen, tot dat sy hem eyndelyk met Messen en Poingiaerden doorsteken hebben; waer van wy in het volgende Hoofd-stuk zullen handelen.

Christelyke bemerckinge.

IK keere weder tot ons Zinne-Beeld, vertoonende een woedende Zee, waer in de geduerige baeren en geweldige winden de Sche-

[p. 128]

pen ontrusten en van den eenen naer den anderen kant slaegen, met het Onder-schrift:

Den knaeg-worm van het quaed,
Syn' Meester noyt verlaet.

Den knaeg-worm van een sondige Conscientie veroorzaekt aen den Sondaer een dusdaenig geweldig torment, dat hy zelfs verdriet en pynen vind in saeken, die hy te vooren beminde en hem dienden tot vermaek: want dit is den eygendom van een quaede Conscientie, dat het gene hem vermaek en vertroostinge zoude moeten by brengen, het zelve verandert in een geessel en torment. Getuygen hier van is David, over syne sonden aldus verzuchtende: Lacrymis meis stratum meum rigabo. (Psalm. 6. ℣. 7.) ‘Met myne traenen zal ik myne rust-plaets begieten.’ Den oorspronckelyken hebreuwschen Text leest: Flagellum meum rigabo. ‘Ik zal myne roede oft geessel begieten.’ (Lectio Hebr. in te ipso est flagellum tuum. S. Augustinus Sup. Ps. 75.) Dit is een groot en wonder gezeg! dient het bedde aen eenen vermoeyden mensch niet tot verlichtinge, rust en gemak naer den arbeyd? Waerom noemt dan David syn bedde een roede oft geessel? De reden is, om dieswille dat syne quaede Conscientie syn hert knaegde, om het over-spel, dat hy met Bert-sabea op een bedde bedreven hadde.

Zoo gaet het, al waer de knaginge van een quaede Conscientie word gevonden, al-

[p. 129]

daer word alles wat te vooren diende tot vermaek en rust verandert in eene bittere roede en pynelyke geessel. Den wyzen Seneca (Lib. de Paupert.) vraegt: wat rust oft gemak kan eenen dood-kranken Mensch hebben, die op eenen zachten swaenen-dons, met fyne laekens, kostelyke sargien, en in een ledekant met ryk behangzel is gelegen, is 't saeken dat syn ingewant met een heete kortze word gepynigt, die hem niet eenen oogenblik laet gerust liggen oft slaepen? Dit is de natuer en eygendom der woedende kortze van een quaede Conscientie, van de welcke den H. Ambrosius zegt: Momentis omnibus culpa pulsat Conscientiam; nec quiescere, nec oblivisci sinit. (in Apolog. David Ps. 50.) ‘De sonde klopt alle oogenblicken op de Conscientie, noch sy en laet die niet rusten, oft uyt de gedachten gaen.’

Wel hoe! zal dan een quaede Conscientie eenen Sondaer niet eenen oogenblik laeten rusten? Neen, zegt den H. Ambrosius: Momentis omnibus, ‘Allen oogenblicken klopt sy:’ dusdaenigen wreeden Beul is een quaede Conscientie! Laet iemand toe stemmen in een dood-sonde, en terstond zal alles verdwynen, dat aen hem te vooren diende tot vermaek, alles zal hem verdrietig zyn, alles zal hem pynigen. Dusdaenigen Sondaer voelt geenen smaek in syn eten, nog geen ruste in syn slaepen; maer altyd en op alle plaetzen is hy ongerust en in eene geduerige be-

[p. 130]

nouwtheyd. Het aengenaem muziek verveelt hem in de ooren, de blyde tyd-verdryvingen vervullen syn gemoed met bitterheden, de vrolyke wandelingen zyn hem verdrietig en haetelyk; want in't midden der genuchten van dêze Wereld, komt den knagenden worm altyd syn hert en Conscientie doorbyten en wonden: den Hond van syn knagende Conscientie houd noyt op van bassen en byten.

Wel is'er dan geenen middel, om dien wreeden Beul der knagende Conscientie te verzachten; om dien knagenden worm te dooden: en dien bassenden hond te stillen? Ja zeker: en dien middel hier toe weyst aen den vermaekelyken Poëet en Zin-ryken Pater A. Poirtiers (in Larva Mundi.) stellende voor Zinne-Beeld een Uer-werk, oft staende Horlogie, waer hy tot Onder- schrift stelt dêze sappige Rymkens:

't Is gestilt,
Als gy wilt:
want
De Biecht,
Die verlicht.

In een Uer-werk, oft staende Horlogie, ziet men de Onrust boven, het gewigt onder, en de raders met de tandekens binnen in malkanderen zonder ophouden wercken, en men hoort eenen geduerigen tik tak van den slinger, en zomtyds met den hamer de quartieren, half en geheele ueren slagen. Hier in word klaer vertoont den staet en gesteltenisse van een beswaerde en ongeruste Conscientie,

[p. 131]

die niet en is te stillen voor al eer het gewicht der sonden, door een oprechte Biechte word ontbonden en afgenomen. Want wilt men de Horlogie doen stil staen, dien geduerigen tiktak doen ophouden, en het hamerken beletten op 't kloksken te slaen: zoo moet men nootsaekelyk het gewicht onder af doen, en dan staet alles van binnen en van buyten stil, zonder eenige verroeringe. Aldus ook, wilt men den knagenden worm stillen, de onrust der Conscientie doen ophouden, en 't beswaert hert doen rusten; dan moet men het swaer gewigt der sonde afleggen door een rouw-hertige Biechte, waer door alles vergeven en gestilt word.

Den geleerden Justus Lipsius schryvende van een goede en quaede Conscientie, heeft in weynige woorden veel en bondig gezeyd: Conscientia ante peccatum est fraenem, & post peccatum est flagellum. ‘De Conscientie is eenen toom, eer men sondigt; maer als men gesondigt heeft, dan is sy een geessel.’ Ziet de Conscientie eer men gesondigt heeft is eenen Hemel vol rust en vermaek: maer zoo haest men gesondigt heeft, dan word dien schoonen Hemel verandert in eenen afgrond van helsche razernyen, de welcke niet en konnen gestilt worden, ten zy dat men de oorsaek daer van, te weten de sonde, door eene goede Biechte weg neemt en zuyvert. Te vergeefs dêden die benouwde Matroozen hun beste met pompen, de zeylen in te

[p. 132]

haelen en alles over boord te werpen, zoo lang als Jonas noch was in 't Schip: maer zoo haest als dêzen was in Zee geworpen, is het onweder gestilt en sy in behouden have aengekomen. Dus is het ook, zoo lang de sonde in de Conscientie is, dan is het niet als knagen en plaegen, zeëen vol weëen; baeren, die beswaeren; winden, die verslinden, en pynen die noyt verdwynen: maer uyt Biechten, volgt verlichten; uyt sonden belyden, ziels verblyden, en uyt penitentie, een geruste Conscientie. Waerom ik tot Slot dit hier nog in voege:

VErgeefs is alles, wat men doet,
Tot rust van een beswaert gemoet,
Den worm, die de Conscientie knaegt.
Men over al in't hert mé draegt.
't Zy dat men is in Compagnie,
Oft schermt in een Academie,
Oft op de luyt oft herp wilt slaen,
De onrust blyft altyd voortgaen;
Daer is altyd iet, dat'er plaegt,
En dat het hert inwendig knaegt,
Daer zit iet binnen in't gemoed,
Dat teirt het jeugdig vleesch en bloed:
Wat raed voor dêze plaeg? ô Heer!
De smert woelt altyd meer en meer.

Hoort al, die zoekt gerustigheyd,

En vry wilt zyn van swaerigheyd;
Gy weet, wat dat'er in u woelt,
Wat smert en pyn, dat gy gevoelt:
Courage dan, 't is meer als tyd,
Gaet, maekt u dézen Serk-steen quyt,
Gaet, gaet en spreekt een goede Biecht,
Dan zult gy aenstonds zyn verlicht;
Zoo gy zult wel te biechten gaen,
Zal al uw' onrust zyn gedaen.

[p. 133]

De afbeeldinge, waer in de Weduwe van Jonathas, met haeren Zône Abraham, de Ciborie met de geconsacreerde Hostien tot Brussel by de Joden brengen, is de vyfde Schilderye in de Kercke van de H. Gudula; bekostigt en vereert door den Eerweerdigsten Heer Cornelius Adrianssens, Prelaet van de Abdye van S. Bernardus aen de Schelde &c.: onder de zelve staet als volgt:

Sprevit illum, & remisit. Luc. 23.

Obtentum a Jonathae scelerata Conjuge Christum

Coeca cohors cereris sub speciebus habet.

Herodes spretum quondam transmisit Jesum,

Transmissum hîc iterum, post habitumque vides.

Het welcke beduyd.

Hy heeft hem versmaedt, en wederom gesonden. Luc. 23.

De Vrouw van Jonathas door vreese aengedreven,
Heeft Jesum 't Jodsche Volk tot Brussel aangegeven.

Herodos had' hem eerst in een wit kleed bespot

En dus te rug gestiert, hier krygt hy 't selve lot.

Eyndige dit vyfde Hoofd-stuk met de naervolgende Jaer-schriften:

InIqUa MULIer JUDaea ConseCratas HostIas,
ConsCIentIae MetU, JUDaeIs tULIt.

Dat is:

[p. 134]

De snoode Jodsche Vrouwe heeft de geconsacreerde Hostien,
Door vreeze van Conscientie, tot de Joden gedragen.

InterfeCto Jonatha, VIDUa et natUs eJUs Venere brUXeLLas, et ConseCratas hostIas porreXerUnt JUDaeIs ILLIC CongregatIs.

Dat is:

Jonathas vermoort zynde, is syne Weduwe en haeren Zône naer Brussel gekomen, en hebben de geconsacreerde Hostien gegeven aen de Joden, die aldaer vergaedert waeren.

JUDaeI ILLI taM sanCto thesaUro LaetatI sUnt.

Dat is;

De Joden, zoo Heyligen Schat bekomen hebbende, zyn zeer verblyd geweest.

hostIasqUe saCratas parIter ContUMeLIIs DeriserUnt.

Dat is:

En sy hebben de geheyligde Hostien van gelyken met versmaetheden bespot.