Verhandelinge van de opvoedinge en ziekten der kinderen
(1684)–Steven Blankaart–
Auteursrechtvrij
[pagina 181]
| ||||||||
Ziekte genaamt, om dat se gelykt na het gele goud, en zulx de konink der Metalen is, andere noemen het na een geel vogelken, dat men Koninkjen noemt. Het zy zo het zy, we willen over de naam niet hair-kloven, maar eerder de saak van alle kanten bedisselen en beschaven, om dus doende achter het saakjen te geraken. | ||||||||
II.Veele zijn van gevoelen dat dese Ziekte een Gal-Ziekte is, en uit overvloed van de Galle herkomstig is, welke in de gal-blaas door verstoppinge als andersins, onder het bloed moet blyven, en onse gansche huid geel maken: Alhoewel nu dese Opinie al een geruimen tyd stand gegrepen heeft, zoo salse egter nu na een goed en nauwkeurig ondersoek niet lange stand konnen houden. | ||||||||
III.Als ik overdenk dat geen vyand ons bloed kan bestormen als het suur en slym, en dat die in ons lighaam noit en sondigen, wanneer daar Galle genoeg is, om dit suur en slym te vermeesteren en ten onderen te brengen. Dit dan waar zijnde, gelijk we in onse Institutie en elders hebben bewesen, kan het niet zijn, dat de Geel-zugt uit een overvloed van Galle werd voort gebracht. Want by aldien men Galle genoeg had, daar souden geen verstoppingen geboren werden: | ||||||||
[pagina 182]
| ||||||||
Derhalven is de oorsaak geen verstoppinge in de Lever oft eenige Gal-pypen, maar het is een gebrek van goede Gal, en overvloed van suur en slym, die de sappen onses lichaams soodanig verdikken, datse de Gal-pypen en buisen verstoppen, waar door geen Galle noch afgescheiden noch gemaakt werd. | ||||||||
IV.Maar ik hoor yemand vragen, seggende, hoe isʼt dat de huid dan zoo geel werd, ja zelfs de oog-vliesen en oog-vogten, zoo dat alle voorwerpsels geel schijnen te zijn? Ik antwoord hier terstond op. Dat de kliertjes der huid, en des zelfs water-pypjes met een geele en taaye slym zijn vervult, het welke door de doorschynige huid gesien zijnde, ons een geele huid vertoont. | ||||||||
V.Maar zegt een ander dat het wel de Galle selfs kan zijn, welke om de verstoppinge in de Lever niet afgescheiden werd? Wil yemand het zoo nemen ik mag het wel lijden, maar ik voor my ik kan het geen Gal noemen, of ik soude al weder tot de oude moeten overstappen, die vier humeuren in het bloed stelden, als bloed, gal, slym, en swarte gal, derhalven noem ik alleen gal, het welke van de Lever in de Galbuisen en darmen loopt; En het gene in het bloed is der geelsuchtigen is een geele slym, welke indien | ||||||||
[pagina 183]
| ||||||||
daar gals genoeg was, door des selfs vlugge en oliachtig sout, wel haast vermeestert soude werden. | ||||||||
VI.Ten anderen, indien daar gal in het bloed was, gelyk men gemeenlyk heeft gevoelt, dat die huid geel maakte, zoo moet noodsakelyk het afgelaten bloed bitter zijn, dat ik egter noit heb konnen merken, alhoewel ik het verscheidemalen geproeft heb, wanneer het bloed door andere Doctoren was afgelaten. | ||||||||
VII.Ten derden, is haar Pis menigmaals seer geel, zoo dan dese geeligheid van de galle komt, zoo moest die mede bitter zijn, ik heb het egter noit gewaar geworden: Maar wel als ik gesonde Pis nam, en dede daar een drop twee of drie galle in, wierd de Pisse seer bitter, doch zoo hoog geel, en zoo slymig niet. | ||||||||
VIII.Kinderen die eerst geboren zijn, krijgen dese plaag haast op het lyf. Voor eerst door het voedsel datse in de Moeders hebben gehad, het welke door zijn goorigheyd en suurigheid de Kinderen dikke sappen geeft, het welke noch al redelyk is, zoo lange ze noch niet geboren werden: maar een dagh of twee na datse geboren | ||||||||
[pagina 184]
| ||||||||
zijn, werdenze allenxkens geel, om dat de koude van de locht, diese niet gewoon zijn, haare sappen komt dik te maken, waar door de Gal-pypen verstopt geraken, en dewyl de meeste Gal door het vorige zuur is opgeslokt, kan door de verstopte Lever-kliertjes en des selfs pypen, geen Gal gescheiden werden: So datse dan door een geele slym, geel moeten werden. | ||||||||
IX.Noch gebeurt het, dat de Kinderen te veel suur en slym makende dingen nuttigen, gelyk als een goor Sog, en goore melk, veel suiker en diergelyke, dat haar bloed mede op zoo een proportie verdikt werd, dat juist de Gal-pijpen, door het ten onderbrengen van de Gal verstopt geraken, en baren op de eigenste wijse als gesegt is, een Geel-zucht. | ||||||||
X.Kinderen die te veel uit haar neuse bloeden, geraken menigmaals te veel bloeds quijt, waar door zo veel subtyle materie in hare sappen komt als van nooden was. Ten anderen kan daar geen Gal genoeg gemaakt werden om het suur en slym ten onderen te brengen. En ten derden, dewyl de subtyle materie vermindert, moet de Hemels-bolletjes, door een circulare beweginge des selfs plaatse innemen, waar door de jeu-sappen meerder aan malkanderen werden geperst, en | ||||||||
[pagina 185]
| ||||||||
dikker werden, het gene wy gemeenlijk Slym noemen. | ||||||||
XI.De meeste geopende lichamen van de geelsuchtige, vertoonen ons of een verstoppinge in de Lever, of eenige steentjes in de Gal-blaas en Gal-pijpen, of een slymige en gruisige Gal, die nauwlijks vloeybaar is, een teiken datʼer geen goede Gal is, en dat uit gebrek van Gal dese toevallen gemaakt zijn. | ||||||||
XII.Om dan met alle geweer desen koninklijken vyand tegen te gaan, zal men soeken de Gal te vermeerderen, en met eenen de verstoppinge weg te nemen. De middelen dan hier toe gemeenlijk gebruikelijk, zijn eigentlijk Gal makende: by aldien de oorsaak, volgens de gemeene stellinge, overvloed van Galle was, zo moetense middelen gebruikt hebben, die de Galle verminderde: Maar in tegendeel, hebbense goede middelen gebruikt, onder welke zijn alle bittere, en die vol vlug sout zijn, gelyk Als
| ||||||||
[pagina 186]
| ||||||||
Alle dese bestaan dan of uit bittere deelen of die veel vlug zout hebben: Wat wil men beter wenschen om Gal te maken, als zulke middelen, want de Gal is bitter, en bestaat uit een vlug zout. | ||||||||
XIII.Voor de Leerende willen we dan eenige voorschriften by brengen: Als
Laat dit popjen in het bier hangen, en daar dagelykx van drinken. | ||||||||
XIV.Sommige koken in zoete melk de Spaanse zeep, welke zeer goed is, om alle slym en ver- | ||||||||
[pagina 187]
| ||||||||
stoppingen weg te nemen: van gelyken ook de Saffraan en het Hennip-saad. Of
Laat ochtens, middags en ʼs avonds daar een poedertjen van in nemen met wat melk, en continueren dat twee of drie weken. Of
Dit kan men in wat Spaanse wijn by droppen gebruiken, hoe dikwijlder hoe beter. | ||||||||
XV.De Kinderen moeten onderwijlen warm gehouden werden, en men dientze een goede voedsame spijs te geven: in al haar spyze mach men wel wat Saffraan doen; Selfs zoo ze noch suigen moeten de Moeders of Suigsters mede diergelyke middelen gebruiken, gelyk we boven hebben voorgeschreven, en in de derde druk van mijn Practyk zal blyken. Want daar | ||||||||
[pagina 188]
| ||||||||
door werd het zog niet weinig verandert en verbetert, gelyk we zien, dat zo ras als de koeyen nieuw gras in de voortyd gaan eten, ook haar melk verandert en tot boter te maken verbetert. Waar van ons de boeren getuigen zijn. Selfs so een Moeder Anys drinkt, zal het zog daar terstond na rieken. |
|