Verhandelinge van de opvoedinge en ziekten der kinderen

[p. 173]

Seventiende Hooft-stuk. Van de Verkoudheid, en het Kugchen en Hoesten der Kinderen.

I.

ONder de Trekkingen soude men mede gevoegsamelijk van den Hoest der Kinderen konnen handelen, want de Kug en Hoest, niet anders is dan een Trekkinge der Long-zenuwen oft des zelfs Vliesen. Veeltyds komt haar den Hoest aan van uiterlijke oorsaken, voornamelijk van een scherpe koude logt, welke zy in ademende; de tengere Zenuw-vezeltjes der Longe pijp beledigen, waar doorze lichtelijk tot prikkelinge en trekkingen werden aangeport: Ten anderen werden zelfs de sappen onses lichaams door een schrale koude gestremt, waar door veele veseltjes der Longe moeten verstopt geraken, en allenxkens vergooren; en zoo ras niet als voor dezen door die Vezeltjes konnende vlieten, werdense onderwylen dit toeven, geprikkelt en gestooten; waar door de geesten onordentelijk vloeyen, en een Convulsie ofte Trekkinge maakt, die wy in onse Tale Hoest noemen.

II.

De Verkoudheid eigentlijk, is niet anders

[p. 174]

dan een Verdikkinge der Jeusappen, het welke uit de dikke snot en rocchels blykt. Dat is te seggen, dat de pijpjes van het bloed en der andere sappen door de subtyle Materie des logts zo veel niet open gehouden wierden, maar door de Hemels-bolletjes toe-gesloten en toegeperst, even als te voren van de eerste en tweede Figuur gezegt is, alwaar A,A,A,A, deeltjes waren die door de subtyle Materie gemakkelyk door malkanderen konden schuiven: Maar ter contrairie in B,B,B,B, alwaar de deeltjes van uiterlijk zoo aan een geperst wierden, dat dʼeen dʼander in de weg was. Soo dat B,B,B,B, noodzakelijk dikker en traag bewegender moet wesen. Op dese wijse dan is het in ons bloed mede gestelt.

III.

Terwyl dan nu B,B,B,B, zoo aan een geperst werd, zijn daar egter deeltjes die te dun zijn, en uit des zelfs pijpjes werden uitgeperst, even gelyk de boeren doen, wanneerse de gestremde melk in haare Kaas-vormen doen, zoo drukken zy daar noch een menigte Wei uit. Dit in onse vogten mede geschiedende, zoo is dat dunne vogt, het welke met allerlei zoute, zuure en stekende deeltjes vervult is, oorsaak van prikkelinge in de Long-pyp, van Neus-druipinge, en dat des Long-pijps kliertjes soodanigen vogt uitsyperen, het welke de gansche Longe ontstelt, en tot Hoesten aanport.

[p. 175]

IV.

Men moet dan by tyds dese Ziekte wat zoeken te verdryven en te genesen, want anders geraken door het Hoesten veele Veseltjes en Water-vaatjes in stukken, waar door een Sweering en Teering ontstaat, en dan is het laatste quaad erger dan het eerste; Want ze hebben onlangs noch een lichaam geopend welkers borst vol water was, buiten twijfel om datʼer eenige Water-vaatjes geborsten zijnde, al de Lympha uit lekte.

V.

Men zal in de Genesinge trachten de verdikte Vochten weder tot haar behoorlijke vloeybaarheid te brengen, en voorts zo het bloed te scherp is, die scherpigheid uit het lichaam te delgen, en zoʼer ergens door de verdikte vogten eenige verstoppingen gemaakt zijn, weder los maken.

VI.

De voornaamste middelen dan hier gebruikelyk zijn de volgende:

Als

Radices Angelicae, Bardanae, Helenii, Zingiberis.

Herbae Taraxici, Cherefolii, Hederae terrestris, Hyssopi.

[p. 176]

Flores Croci.

Semen Bardanae, Anisi, Carei, Coriandri.

Caphora, Benzoin, Castoreum, Terebinthinae, Moschus, Ambra Grisea, Ammoniacum, Vinum Hispanicum.

Tinctura Croci, Benzoini, Moschi.

Spiritus Cornu cervi, Salis Armoniaci.

Dese Middelen bestaan uit Alcalia Oleosa en Aromatica, welke om haar eigen werkelykheid de traag-loopende deeltjes onses bloeds en vogten wederom bewegen en vloeybaar maken, gelyk te voren genoegsaam gesegt is.

Derhalven zullen we ons met eenige Staaltjes vergenoegen.

Als

Recipe Vini Hispanici, unc. decem.

Passularum minorum Cont. unc. quat.

Sem Anisi.

Zingiberis, aa Scrup. sem.

Misce.

Laat de Tinctuur uit de krenten trekken, en geeft het Lepelwijs in:

Of

RecipeVitellorum Ovi, No duo.

Croci, Grana octo.

Olei Anisi, Gutt. Sex.

Misce Fiat Linctus.

Hier van magmen somwylen laten likken.

[p. 177]

Of

Recipe Spir. salis Armoniaci

Tinct. Castorei aa part. AEquales.

Misce.

Laat dit droppelwijs in Spaanse wyn gebruiken.

Of

RecipeTinct. Benzoin, unc. sem.

Croci, unc. unam.

Olei Macis Dest. Gutt. sex.

Misce.

Dit kan men mede droppelwijs in eenig vogt gebruiken.

Of

Recipe Spir. Vini Anisati,

Vini Hispan. aa unc. duas.

Croci,

Caphorae, aa Grana quinque.

Misce.

De Saffraan en Kampher zijn beide om haare menigte Vlug oliagtig sout, gelijk als yets sonderlings voor de borst, en daarom kan men die onder de kost en drinken mengen, en men zal daar wel by staan.

[p. 178]

VII.

Indien den Hoest ganschelyk na dese Middelen niet wil luisteren, moet men tot de Eulsappen komen, en ordineren die op volgende wijs:

Als

Recipe Vini Hispanici, unc. octo.

Sem Papav. albi, unc. unam

Emulgeantur, Colaturae adde

Tinct. Croci unc. sem.

Misce.

Waar van men somtyds een lepel-vol kan gebruiken:

Of:

Recipe Vini Mulsi, unc. quatuor.

Opii ad ignem exiccati gran. unum.

Misce.

Dit kan men van gelijken lepelwijs gebruiken.

Men kan noch het Eulbollen Saad met wat Saffraan koken en de Kinderen te eten geven.

VIII.

Sooʼer nu een Verkoudheid is, moet men de Kinderen zeer warm houden, en des avonds een weinig doen sweeten, want daar door geraken de traag loopende vogten aan het verdunnen

[p. 179]

en loopen: en de suure en siltige vogten buiten het lichaam door de sweet-gaten. Ten is niet vreemt soete melk met Saffraan zoo heet gegeten tot dat men sweet, en daar op soo te bedde geleid.

IX.

Veele hebben de gewoonte om in dese siekte veel suiker te eten en te gebruiken, meinende dat de borst daar door versagt werd, maar ik hebbe noit gesien datʼer yemand door genesen is: En de reden is klaar genoeg, soo we in sien dat de Suiker slymig is, en de zelve in ons bloed komende, het selve met alle de vogten noch meerder verdikt. Wat kan dat dan veel goeds uitrichten, als ons bloed meerder verdikken en met een scherp suur opvullen, en aldus erger maken als het te voren was.

X.

Die nu de wegen van de mond tot de keel weet, kan lichtelyk begrypen, dat als yemand suiker in de mond heeft, die door het speeksel moet smelten, en doorswelgt, dat die niet in de longe-pyp kan komen, en de selve, gelykse seggen, versachten. Maar onse fijne dingen, diewe gebruiken en voorschrijven, konnen uit de maag, door den omloop des bloeds tot in de Longe gebracht werden, en die Verstoppingen verhelpen, daar de Suiker de Verstoppingen vermeerdert.

[p. 180]

XI.

Op de borst leggen sommige Pleisters, maar ik kan niet sien wat groote nut zy konnen uitrichten, want dit Middel zoude moeten door het Borst-been tot in de Longe doordringen, het welke absurd soude zijn, derhalven zijn die Middelen mede al van geen belang, ten zy ze riekende zijn van Moschus, Saffraan, Campher, &c. En die reuk door het inademen onse sappen en bloed eenig nut aanbracht.

XII.

De Levens-wet zy een warme Logt; De spyse en drank sonder eenig suur, want de geur van het suur alleen is aan de borst seer schadelyk, want na des selfs gebruik zal men gemeenlyk altyd meerder hoesten: Selfs ken ikʼer verscheide die door een menigvuldig zuur dagelyks te gebruiken in Borst-qualen vervallen zijn.