Verhandelinge van de opvoedinge en ziekten der kinderen

(1684)–Steven Blankaart– rechtenstatus

Sestiende Hooft-stuk. Van de Stuipen, anders Terminen of Epilepsia Puerorum genoemt, als ook van de Vallende Ziekte der Kinderen.

I.

DE Ziekte, welke men Stuipen, oft by sommige, voornamelijk de Vriesen Terminen noemt, is mede een van de gevaarlijkste siekten diese konnen hebben; Want behalven dat'er veel door sneuvelen, en ten grave weggerukt werden, soo latense de overlevende menigmaals sinneloos, en sonder verstand, onbequaam om verstandige luiden te werden, dewijl door dese trekkingen de Hersen-veselen geen weinig beledigt werden: ja somwyls gebeurt het, datse de quaal al haar leven lang behouden, die dan een Vallende Ziekte genaamt werd.

II.

De Stuipjes zijn dan een trekkinge der Zenuwen, welke uit de hersenen oft liever van het lange merg voort komen: Want het gebeurt selden en niet dan in seer heftige Stuipen dat de

Zenuwen des Ruggen-Mergs mede beledigt zijn.

III.

Daar schijnen driederley soorten te zijn, welke van malkanderen in graden verschelen, daarom is d'eene ook swaarder als d'andere: De Eerste soort dan is meest in de spieren van het aangesigt en hooft zynde deelagtig van het derde, vierde, vyfde, sesde en sevende paar Zenuwen die uit het hooft voortkomen, volgens de Rekeninge van den voordeftigen Heer Thomas Willis. De tweede Soort van Stuipen is niet alleen in de voornoemde deelen, maar selfs in de spieren van de handen en voeten, in welke die Zenuwen getrokken werden, die van het rugge-merg door die deelen verspreid zijn. Ten derden zijn ook de gansche Ingewanden ontstelt, werdende na boven toe getrokken. Dese driederlei soorten heeft men of in't geheel of ten deelen by malkanderen. Daar zijn ook veele verscheidentheden waar te nemen so aangaande de toevallen als ontrent de oorsaken; Want de toevallen zijn mede verscheiden door het gelaat datse geven, somtyds eerst met Lachen komende, welk lachen daar na in stuipen verandert: Ten tweeden gevense somtyds geen geluid en leggen stil, andere blaffen somtyds als hondjes, na dat dese of geene spieren des monds en keels bewogen werden: van de oorsaken konnen zy komen uit

quaad Voedsel, Verschrikkinge, Tand-kryginge, Ziekten, &c.

IV.

De Epilepsie oft Stuipen het zy op wat wyse die komt, soo is't seker dat het trekkingen der zenuwen zijn; Laat ons dan eens sien hoedanig dat soo een trekkinge kan gemaakt werden. Ik hebbe dan voor desen in myn Institutie der Medicynen getoont dat een Epilepsie, is een Eclipsis der hersen-vogten, welke voor een tijd ophouden door de Zenuwen te loopen, en de pypjes van de deelen op te spannen. En, dit en kost niet sonder een onordentelyke beweginge geschieden: Derhalven alle de oorsaken, welke sig inspannen tot een onordentelijke beweginge deser vogten oft geesten, zijn oorsaak van een Convulsie oft Trekkinge. Want het kan wesen dat de hersen-vliesen en des selfs Pijpjes en Zenuwtjes door eenige scherpe vogten, Steentjes, Beentjes, Wormen, Uitwassen, Schrikken, Tand-krijginge, &c. louter geprikkelt werden: Terwyl dan dese Prikkelinge geschied, komt 'er dan in het geprikkelde Deel een grooter beweeginge, waar door alle de geesten uit die pijpjes werden uitgeperst: Deese geesten dan in soo een grooten menigte in de buitenste deelen geperst zijnde doet die tegen Wil en Dank bewegen en toenijpen, 't geen wy een Trekkinge oft Stuipen noemen: Maar om dat'er meer gee-

sten uitgeperst zijn, als'er terstond weder op nieuws konnen gegenereert werden, daarom zijn de Lyders haar zelfs niet, en blyven sinneloos leggen, sonder van de uiterlyke dingen eenig remark te konnen nemen: En terwijl dese trekkinge geschied, werd ook het Hert met zijn slag-aders niet selden getrokken, waar door het bloed niet bequamelyk na de hersenen kan komen, het welke oorsaak is, dat de geesten in de hersenen niet haast weder gemaakt werden, en by gevolg de Lyders so lang in onmagt en sinneloos laat leggen, totse van lange tyd af weder so veel geesten gekregen hebben, om de getrokkene deelen te herstellen, en bequamelyk op te spannen.

V.

En om dit noch nader te verstaan, soo neemt dat A,B. D,E. een Hersen oft Zenuw-Pypjen is. Wanneer nu A,B. geprikkelt werd, moet het vogt van A,B. na D,E. vloeyen: En dewijl A,B. F,G. niet ledig kan blyven, en niet van de Hersen-vogten in komt te volgen, zoo krijgen de Hemels-bolletjes des logts de overhand daar op, en persen dat pypjes toe: En dewyl de persinge overhand neemt, perst hy met eenen het vogt dat in F,G, D,E. was, van F.G. tot buiten D,E., soo dat die pijpjes ganschelyk toegeperst werd, en de voorgemelde Eclipsis vertoont.

VI.

Maar nu zal men my noch na de oorsaak van dese trekkingen verder vragen, hoe namelijk dese Prikkelinge, aanporringe oft aanstouwinge, dese Pijpjes kan doen toenijpen? Waar op tot Antwoord dient, dat dese hersen en zenuw-pijpjes, mede uit seer kleine en fijne veseltjes bestaan, welkers sappen oorsaak zijn van de voortstuwinge en voort-persinge der sappen die in de pypjes zijn. Bij voorbeeld, laat A,B. een pijpjen zijn, zijnde van binnen hol, (siet de negende Figuur,) C.C.C.C. zijn de veseltjes van dese Pijp, uit welke des selfs rok bestaat. Soo het nu gebeurt dat het Pijpjen A,B. van binnen door eenige aandringende vogten, oft styve deeltjes van het suur seer geperst en uitgeset werd, werd des zelfs holte verwijd en perst de sappen met eenen uit de pijpjes van de rok C.C.C.C. Waar uit noodsakelijk een grooter beweginge ontstaat, maar dewyl dat'er van D. tot. C. niet of weinig volgt, krijgt de persinge van de logt de overhand, en perst A,B. met zijn pijpjes C.C.C.C. wel digte toe, even als een opgeblase darm van zijn wind en logt ontrooft werd door een uiterlyke persinge van de hand.

VII.

Nu kan hy wel, dunkt my, die niet bot is, met my begrijpen dat'er door een aanvoer van

styf aanbots ende deeltjes, een grooter beweginge in de Hersen-veseltjes moet ontstaan, en een Eclypsis der geesten maakt. Dat is, datze of niet of in geen groote menigte geboren werden, waar van de oorsaak boven gesegt is.

Onder-stellende dan dat 'er geen aanvoer van nieuwe geesten meer is, en dat by gevolg de persinge der Hemels-bolletjes d'overhand van buiten neemt, soo kan men ook lichtelyk begrypen, dat door dese persinge de geesten, welke na de zenuwen loopen, noch meerder aangevoert werden, en de selve gelijk als op de vlugt jagen, niet anders als een blaas-balk met logt vervult, toegedrukt zijnde, al het stof doet vervliegen, 't gunt van de logt, die uit de blaasbalk quam, wierde aangedaan.

VIII.

Somtijds zijn de Moeders groote oorsaak deser Ziekte in de Kinderen, want als zy swanger zijn, hebbense, ik weet niet wat voor duivelse lusten na dat vervloekte suur, dat onse sappen en ons ganse leven zoo vyandig is; het schijnt dat de Duivel dit Instrument gebruikt, als iets, waar mede hy de Menschen haast van kant helpt: Want menschelijker wijs gesproken, we zouden ons leven tot verre over de hondert jaren met gesondheit konnen uitstrekken, indien we ons van het suur en koude onthielden; Want segme eens, wat vyand zoude ons dan konnen

doen sterven, als alleen de styvigheid der veselen, die van lange tijd aan, gelijk een oud Horologie ontstelt geraken? Sekerlijk het suur een koude is een oorsaak van de dood en veele qualen.

IX.

Als de Vrouwtjes sig dan van dit suur opgevult hebben, zoo hebben zy geen andere Gyl als die vergoort is; met welke niet alleen zy, maar ook haar Vrugt gevoed werd, gelyk we sulx in onse Institutie der Medicijnen wydloopiger hebben getoont. Als het Kind dan geboren werd, zoo heeft het sig van dit suur niet ontlast, maar is daar noch vol af, en zelfs de sappen van de darmen en maag zijn met dat suur opgevult, waar by noch komt het sog uit de Moeders borsten, het welke met geen minder suur opgevult zijnde, de Kinderen 't zelve in't lyf krijgen: Wat kan dan hier uit voort gebrogt werden als een dik bloed, als voren is getoont, en een vergoorde Gyl: De Hersen en Zenuw-vogten uit dese suure en goore vogten gebooren werdende, moeten ook een menigte van dese suure deeltjes by haar hebben, en speelen soodanige tragedie, dat het ganse Zenuw-tuig op hollen raakt, gelijk een snaar die van een sak-horologie af springt, al de Raderen te gelijk doet loopen.

X.

Door het krijgen van Tanden, geraken zy

mede tot de eigenste quaal. Want alswe recht bespiegelen de opkomste der Tanden (waar van te voren verhandelt is) konnen wy wel met ons verstand begrypen, dat door het persen van de vliesen, door welke de Tanden moeten doorboren, de vogten die door der zelver Zenuw-veselen heen passeren gesteuit werden, want door het persen der Tanden werden der zelver pypjes en veseltjes verengt. Dit zo zijnde konnen wy verstaan, dat de geesten, die door dese veselen behoorden te passeren, moeten ontrent de Tanden wederom deinsen, even als een bal, in een gat, aan het eind verstopt zijnde, met een groote beweginge wederom botst, of gelijk een snel-lopend water, gesteuit zijnde, een wederom steuit geeft; en dewijl nu dit vogt in de Veseltjes besloten is, moet dese wederom bots tot in de hersenen toe continueren, want als ontrent C. in de achtste Figuur, dit Zenuw-vogt in eenige Veesel gesteuit wierd, en 1. het naaste aan de Tand was, sou 1. tot 2. en 2, tot 3. 7. 11. en 12. tot in de hersenen toe wederom continueren, welke wederom deinsinge mede de andere geesten in de hersenen en zenuwen gemeen gemaakt zijnde, doetse alle onordentelijk bewegen, en van haare gewoone beweginge oft pligt interclipseren en ophouden.

XI.

Ten desen einde konnen ook niet weinig koor-

sen en andere Ziekten het hare toeleggen; Want we hebben elders getoont, en we zijn geensins schroomagtig het staande te houden, dat namelijk alle Ziekten, die uit de vogten in ons lichaamen geboren werden, uit der zelver verdikkingen ontstaande zijn: Dit dan vast gestelt zijnde, konnen daar geen behoorlijke geesten in de hersen-tuigen voort-gebragt werden: En, 't gene al van de hersen-kliertjes afgescheiden werd, is menigmaals met suire, prikkelende, en wanstellige deeltjes vervult, waar door die siekte geboren werd, wiens gestalte wy beschrijven.

XII.

Wanneer de Kindertjes swak zijn en weinig geesten oft Hersen-sappen hebben, kan daar mede dese selve Eclipsis geboren werden, waar door staande kan blijven 't gene Hippocrates geschreven heeft, Sect. VI. Aphor. 39. Dat een trekking ontstaat uit vervulling oft leging. Want indien de zenuw-veseltjes, door eenige invloeyende vreemde stoffe gekittelt en geprikkelt werden, werden door die styve deeltjes, zelfs de veseltjes toegedrukt, uit welke der zelver rokken zijn gemaakt, waar door ook der zelver open en toe-nyping vermeerdert werden, by gevolg de beweginge, en wyl daar zo ras geen geesten konnen aanvlieten, als'er wel uitgeperst werden, werd'er een Eclipsis gemaakt, gelyk voren is getoont. En by aldien het komt te gebeuren, dat door

Ziekten als andersins geen of zeer weinig geesten geboren werden, zoo werden egter nu en dan eenige doorgelaten: Want als'er geheelijk geen afgescheiden wierden, sou daar eerder een slaapsiekte ontstaan, als stuipen: Derhalven gebeurt het, als gesegt is, dat'er somtijds eenige geboren werden, en met zuure deeltjes vervult zijnde, de Zenuw-vezeltjes prikkelen, en een tegenwillige beweginge maken, waar door, uit gebrek van geesten, de stuipen mede konnen voortgebragt werden.

XIII.

Alhoewel in oudere personen, alwaar dese siekte de Vallende ziekte hiet, geen gevaar heeft, zoo is se nochtans in Kinderen niet sonder gevaar: De reden is dese, om dat in de Kinderen de Vezeltjes van de hersenen door die sterke beweginge ligtelyker beledigt werden, dan in de oudere Personen, wiens hersen- en zenuw-vezelen veel harder zijn en steviger om deze beweginge uit te staan. En zoo die Vezeltjes in de Kinderen niet ganschelijk beledigt werden, ten minsten, sooze dikmaals met stuipen aangetast werden, zoo behouden zy daar iets uit, datse of heel stomp en bot in het verstand blyven, of datze zijn als die luiden, welke men segt een slag van de meulen weg te hebben, en dit dan komt dat'er verscheide Veselen heel of half gebroken zijn, of zoo zeer uitgerekt, datse

ganschelijk verlamt zijn: Dat dan de geesten door zulke ontrampeneerde pijpjes niet konnen loopen, even als door die gene, welke noit die onordentelijke beweginge hebben uitgestaan, is ligt te bevatten, want door een goot die ontstelt is, zal het water mede niet behoorlijk konnen door-vlieten, want het zal daar uit lekken, overloopen, of door een verstoppinge stil-staan.

XIV.

Indien deze Ziekte somtijds weder-komt, dat veeltijds gebeurt, geduert ze wel tot datse Manbaar of Vrouwbaar werden, en sooze dan niet overgaat, geduert ze dikwijls tot datse sterven. De reden daar van is dese. Wanneer de Kinderen wat lange achter een de stuipjes gehad hebben, zoo werden die hersen-vezeltjes zoodanig verwijd, en bequaam gemaakt, om, zoo'er weder zoo een quantiteit van de onnutte deeltjes onder de geesten geraken, van nieuws aan weder een trekkinge te veroorsaken: Want als ze d'eerste reis daar mede aangetast werden; geraken, 't zy van zelfs, of door goede Medicamenten uit het bloed, waar na dit toeval ophoud, maar dewijl die hersen-veseltjes, door de langduirigheit niet weder te rechte geraken, konnen zy daar na weder de zelfde tragedie spelen, zo ras'er maar gelegentheid gegeven werd, om dusdanige deeltjes weder t'ontfangen, en dit is d'oorsaak, waarom de stuipen in een Val-

lende ziekte veranderen, en somwijls na verloop van eenige tijd wederom komen.

XV.

Latenwe noch eens verder ondersoeken, waarom de zelve ontrent haar Manbaarheid of Vrouwbaarheid veeltijds ophoud. De Reden mein ik dat klaar is, wanneer ik begrijp, dat dan de gesten vermeerderen en krachtiger werden als voor desen, waar door de deeltjes van het bloed vlugger werden, en meerder verwasemen: En dat dit geschied blijkt uit het vlugge saad en de stonden, welke niet en zouden verschijnen, ten ware de Fermentatie dier sappen vermeerderde: Wat is'er dan krachtiger om deze onhebbelijke deeltjes ten onder te brengen, als het vlugge zout des bloeds en der zenuw-vogten? En, wat is'er dienstige als de doorwaseminge, om deze quaal buiten het lichaam te brengen? Soo dat men lichtelijk kan begrijpen, dat men op deze tijd, en tot de 25. jaren toe, tot welke onze vogten hoe langer hoe krachtiger werden, hope is om de stuipen en Vallende ziekte quijt te geraken; Maar van die tyd af, beginnen de vogten of op haar stand te geraken of ze verswakken, en dan is'er hoe langer hoe minder hoop.

XVI.

Laten we dan nu eens verder gaan, en sien of

onze redeneringe plaatse kan hebben, om dese Ziekte op zijn Philosoophs, dat is volgens goede gronden te genezen. Soo dan deze Ziekte van eenige uiterlijk object de Kinderen schielijk overvalt, zoo wijst het zijn zelven de Kinderen noit te doen verschrikken of verbaast maken. Komt het van suure en vergoorde Pap, moet mense verse geven: Suigense een quaad sog, moeten de Suigsters zig van zuur onthouden en vlugge middelen gebruiken.

XVII.

Sijn daar innerlijkke Oorzaken, moet men soeken die uit het bloed en zenuw-vogt te delgen, en maken dat de zelve een ordentelijke beweginge hebben: En behoorlijke middelen, zelfs buiten de overval, tot voorkominge en genesinge strekkende, gebruiken.

XVIII.

Tot de Genees-middelen behooren dan voornamelijk die gene, welke het suur en slym uit ons bloed verdelgen, en ons bloed veel vlug zout bysetten: Waar onder voornamelijk die dingen behooren die of een vlug sout alleen, of een vlug sout met eenige Aromatike Olie hebben.

XIX.

Tot onderwijs van den Leerling, zal ik hier eenige te borde brengen, die ik de voornaamste oordeel om deze Ziekte te genesen.

Radices Acori, Angelicae, Contraeyervae, Valerianae.

Herbae Betonicae, Rutae, Rorismarini, Thymi, Majoranae, Salviae.

Flores Croci, Lavendulae, Schaenanthi, Liliorum convallium.

Semen Sinapi, Coriandri, Cardamomi, Carei.

Fructus Caryophyllorum, Nucis Moschatae.

Cortices Cinamomi, Macis, Caffiae Ligneae.

Gummi Ammoniacum, assa Foetida, Caphora, Mastix, Myrrha, Succinum.

Partes animalium, Cornua & ossa animalium, Moschus, Bezoar, Castoreum.

Spiritus cornu cervi, Salis armoniaci, Liliorum convallium.

Tincturae Aromatica & Volatiles, Croci, Castorei.

Flores Salis armoniaci. Sal Cornu cervi, omniumque partium animalium ac Vegetabilium. Cinnabaris. Chalybeata. &c.

XX.

De Peoni-Wortel werd gemeenlijk mede onder deze Genees-middelen gerekend: doch ik hebbe daar noit groote krachten van gesien aangaande deze Ziekte, alhoewel ik'er meer genesen heb, als ik'er zoude dorven noemen, maar al was het datse de Wortel al versch aan den hals gehangen hadden, zo heb ik des zelfs deugt tegens Stuipen en Vallende Ziekte niet konnen gewaar

werden. De Authoriteit schijnt meest op Galenus te steunen, welke verhaalt van een jong Kind, dat met geheele Maanden, door deze Wortel om den hals te hangen, bevrijd was, en tot twee reisen afgedaan zijnde, het Kind elke reis die ziekte wederom kreeg: of nu die Wortel in die tijd en land-streek zoo krachtig is geweest, laat ik daar by, in ons Land geschied het zo niet. Ten anderen sien ik weinig deelen in die Wortel, welke magtig zijn, zoo grooten Ziekte ten onderen te brengen. Nu het zy, hoe het zy, een Exempel van Galenus maakt geen Wet, om die nauwkeurig na te volgen, en zich daar aan te binden, want experientie is niet altijd experientie, want men by ouds meer by geluk of geval, om zoo te spreken, genesen heeft, als door ware bevindinge en experientie, diese gebruiken wil, kanse gebruiken, en doen daar zijn voordeel mede.

XXI.

Indien ik my op experientie soude beroepen, moest dit ook experientie zijn. Want het is nu wel ontrent 14. jaaren geleden, dat zeker Kind in de Sout-steeg tot een Laken-koper tot Amsterdam miserabel aan de stuipen lei, en, dewijl de Ouders wel gehoort hadden dat geerft goud zoo goed was in dese gelegentheid, zoo hadden zy een goude Ring diese geerft hadden, en vijlden een weinig Goud van die Ring, het

welke zy het Kind in gaven, waar na het beterde. Is dit dan nu ervaring, daar de oudheid sich zoo op beroemt? Neen. We weten dat het Goud in het Lichaam van een mensche komende, daar onverandert weder uitgeloost werd, en dat het by gevolg geen kragten in het lichaam kan uitwerken. Doch evenwel beterden het Kind. Het welk geschied kan zijn, of van zelver, gelijk het wel in meer ziekten gebeurt, als se op het hoogste gekomen zijn; Of door de Middelen die het te voren hadde gebruikt. Ik breng dit Exempel maar by om te toonen, dat alle ervaring en experientie, niet altijd experientie is.

XXII.

Sommige hebben ook veel op met den Viscus quercinus als iets bysonders tegens de Vallende Ziekte, maar ik kan daar mede zoo veel niet in sien, Dodonaeus selve heeft daar klein gevoelen af, het welke hy met deze woorden getuigt:

Maar zoo veel als ik gesien hebben, de gene die dat hebben willen verzoeken, hebben daar geen of zeer kleine baat by bevonden; Heeft nu desen Kruid-kenner zoo weinig gevoelen daar van gehad, ik heb het noch al minder. En 't geene andere daar van zeggen steunt meer op een traditie van de ouden, als op eenige waarheid. Het schijnt dat de oudheid gesien heeft, dat de Paeonie en deze Maren-takken oft Viscus quercinus een sekere t'sa-

men-trekkinge hadden, en by gevolg de Hersenen te zamen trokken, op dat'er zodanigen stoffe niet mogt door de Hersenen geraken; Maar arme kennisse der Oudheid! Ik zeg niet meer. Ik doe alleen sien haar onnoozelheid en hoe men tot noch toe de sieken heeft om den tuin geleid.

XXIII.

De rechte Genesinge dan moet bestaan uit Alcalia en vlugge Oleosa, waar door het suur en de slym uit het bloed geraakt, het welke te bekend is om bewesen te werden, want die maar den drempel van de Chymie gesien heeft, weet dat alle Alcalia het suur vermeesteren: En dat de Oleosa Aromacica ons bloed en sappen verwarmen, waar door de slym beweeglyker en vloeybaarder moet werden: Om dat door de pijpjes van dat Medicament zoo veel subtyle materie des logts henen straalt, dat de andere trage en lymagtige deeltjes des bloeds, mede genoegsaam bewogen konnen werden.

XXIV.

Als de Kinderen in de Paroxysmus oft overval leggen, zoo neemt wat Spiritum salis armoniaci en houd dat onder de Neus, zoo komen zy gemeenlijk tot haar zelven.

Anders zoo laaft men haar met de volgende dingen:

Als

Recipe Spir. Liliorum convallium,

Aqua Melissae, aa unc. duas.

Tinct. croci, unc. sem.

Spir. Cornu cervi, Gutt. sex.

Misce.

Recipe Spir. Ruta,

Vini Hispanici, aa unc. duas

Tinct. Castorei, unc. sem.

Spir. salis armon. Gutt. sex.

Misceantur.

Beide dese Middelen kan men lepel-wijs in laten nemen.

Recipe Tinct. Moschi, drach. sem.

Succini,

Elixir Citri, aa unc. duas.

Spir. Eboris, drach. duas.

Misce.

Doet hier zomtijds eenige droppelen van inʼt bier of eenig ander drinken.

XXV.

Sommige hebben groot gevoelen van de Tin-

ctura Lunae, en al is het zake dat zyʼer noit iemand mede geholpen hebben, zoo meinen ze egter datze tegen dese Ziekte goed moet zijn: Alleenig steunende op de Chymise versierselen, welke het silver, daar deze Tinctuur uit gemaakt is, om zijn bleike koleur by de Maan vergelyken, en het zelve alzoo noemen; En dat dese Ziekte mede Maan-Ziekte genoemt werd: Item dat het silver de hersenen (om haare bleikigheid gelijkvormig) zoude regeren en genesen: Maar wat een slechten fondament dit is, weten die gene best, die een ware Philosophie hebben, en haar geen knollen voor citroenen laten verkoopen.

XXVI.

Sommige Quaksalveren met een Seton in de nek, met een Fontenel in den arm, droevige Historien! Lieve bloeds van die het ordineren! Se zeggen daar moet een Tocht-gat zijn, om dat de vuile en quaadaardige dampen uit vliegen, en veel andere telletjes en jelletjes te lang om te verhalen. Lieve bloed-beulingen, seg ik noch een reis, benje dan noch Kinders in de Medicyne? Kenje nog den omloop des bloeds en andere sappen niet? Waar komen dan de dampen van daan? Zijnder eenige wegen van een ketel die kookt, welke de quaadaardige dampen door zo een schoorsteen uitwerpt: Voor my ik heb mijn leven lang in de Medicyne versleten, maar ik beken, hoe nauwkeurig ik toegekeken heb,

zulke dampen noit ben ontmoet. Het zuur en de goorigheit die uit deze gaten wasemt, is alleen van de wei die in dese gaten uitsypert, welke daar een tijd lang vertoevende, allenxkens versuurt. En wat zal dan dit baten, dat in dat gat een weinig Gyl vergoort? Niets met al.

XXVII.

Sommige zetten Cauterien met een brandend yzer, het welke door zijn doordringende hitte, vry veel goed kan doen, en 't is niet ganschelijk te verwerpen; Het welke mede door verscheide Exempelen kan bewaarheid werden. Doch men hoeft zich daar niet veel op te vertrouwen.

XXVIII.

Geen Medicament is beter als zeker vlug sout, dat ik daar toe bereide, en noit heeft ymand het zelve behoorlijk gebruikt, of hy is daar van genezen: Dit vlugge sout oft Sal Volatile doordringt het gansche lichaam, en beneemt uit onze sappen en vogten alle het gene daar in eenige schade kan doen. Het is een Essentie van alle Medicynen, en met geen goud des zelfs nuttigheid te betalen. Want zelfs in gesonde gebruikt, zal het iemand lang zonder siekten doen leven. Het is voor die het van doen heeft altyd by my te vinden, en helpt niemand van dese quaal, ten zy volgens de regel der Medicynen gebruikt.

Vorige Volgende