Verhandelinge van de opvoedinge en ziekten der kinderen
(1684)–Steven Blankaart–
AuteursrechtvrijI.DE Buik-pyn is een soorte van kolyk, en mag selfs daar wel voor gaan, want daar is weinig onderscheid in. De Kinderen nu kennen het met geen woorden klagen, en daarom huilen en schreuwen zy nacht en dag sonder ophouden; Gemeenlyk is haar dan den afgang seer groen, gekartelt en suur ruikende, ja soo suur als edik, 't welk d'ondervindinge dagelyks leert. Hare pisse riekt dikwyls mede seer sterk, en byt de huid sodanig datse moet smerten. | |||||||||
II.De Oorsaak deser Buik pyn is een overvloedig | |||||||||
[pagina 69]
| |||||||||
suur, en te weinig galle, want indien daar genoegsaam Galle was, zo zoude alle het suur geheelelyk t'onder gebragt werden, en de meester niet spelen, als het blykt dat hier geschied. Want de Galle meest uit een vlug alcali bestaande, (dat uit des selfs destillatie blykt) is bequaam, gelyk we meermaals gesegt hebben, om het acidum te dooden, en zijn scherpe punten gelyk als in de scheede te steken: so dan de Galle in menigte uitgeloost wierde, seker, al het suur soude daar door opgeslokt en gedood werden: maar het contrarie blijkt uit den afgang der Kinderen, die soo suur is, datse onse neuse steekt, even als een wreeden Azijn, of als een sterk water, zijnde een seker teiken dat'er een overvloed van suur is, en dat de balsem, daar ik de Galle noem, niet machtig is, om het selve te vermeesteren. | |||||||||
III.Dat de Darmen van binnen vol kliertjes zijn, even als de Maag, behoef ik hier niet omstandelyk te bewysen, vermids ik sulx wydloopiger in myn Anatomie getoont heb. Dese kliertjes zijn dan voornamelyk gemaakt om eenige vogten uit het bloed tot in de darmen door te laten. In oude Persoonen werden op een dag daar ettelyke pinten doorgekleinst, alsoo in jongere wederom na proportie van haar lighaam. Het vogt nu dat daar door gekleinst werd, is byna | |||||||||
[pagina 70]
| |||||||||
het speeksel gelyk, doch in het gemeen wel wat suurder, voornamelyk in een ongesonde stand. Indien nu de Kinderen 't zy van hare Moeders of Suigsters een goor sog afgesogen hebben, of datse een vergoorde Melk gegeten hebben, krygen die Kindertjes dat in haar lighaam, het welke alle de Galle diese in haar lighaamtjes hebben gans dood en vermeestert, soo dat het suur de overhand komt te nemen: dese suure deeltjes dan te gelyk met de darm-quyl oft darmsappen door de voornoemde Darm-kliertjes heenkleinsende, komt in de holte der darmen, waar door al het gene in de darmen is, vergoort en versuurt, ja selfs den aftrek doet suur ruiken. | |||||||||
IV.Dewijl nu dat dit Darm-sap door die menigte kliertjes moet passeren, en de selve van senuw-veseltjes seer doorweven zijn, kan het niet minder zyn of daar moeten pynen geboren werden, die onlydelyk zyn; want het suur, als we elders meer gesegt hebben, bestaat uit lange deeltjes, als degentjes puntig, en aan beide zyden snydende: dese scherpe deeltjes door de warmte, en voornamelyk van de geduirig doorblixemende subtyle materie des Hemels bewogen en verplaats werdende, werd ook tegens die tengere senuw-draadjes en veseltjes bewogen, op welke sy snyden en knagen, waar door onse Siel een moyelykheid bevat, die we pyn noemen. Dit | |||||||||
[pagina 71]
| |||||||||
zuur nu in groote menigte zijnde, knaagt alles wat'er by of ontrent is, en geeft ons een onverdraaglyke pyn, waar door selfs trekkingen in het scheil konnen veroorsaakt werden. | |||||||||
V.'t Gebeurt somwyls dat de pyn sekere plaats alleen bepaalt en dat geschied somtyds, om dat'er op die plaats veel slym aan de darmen vast is geraakt, die so dik is, datse door de verby vloeyende stoffe niet ligtelyk opgeschaaft werd en los geraakt, so dat het suur uit de darm-kliertjes vloeyende, tussen de darm en de slym blyft sitten, en door de slym niet konnende doorbreken, moet daar blyven zitten, welke allenxkens nog meerder versuurende, de pyne meerder aanwast. De subtyle materie egter dit suur geduirig bewegende, soo werd die slijm mede aangedaan, uit welke blaasjes gemaakt werden, uit welke wanneerse komen te breken, een Wind maakt, die of van boven of van onderen werd uitgeloost, en dat geeft eenige verlichtinge, namelyk om dat'er een gedeelte van dat suur, met het breken van die bulle oft blaas, uitloopt, en also de pyn vermindert. | |||||||||
VI.In wat darm nu eigentlyk de pyne is, kan men niet ten nauwsten bepalen, vermids van de maag tot den endel-darm toe overal gelegentheden konnen gegeven werden, om sodanigen suur te | |||||||||
[pagina 72]
| |||||||||
konnen vergaderen, voornamelyk in't begin der darmen, in welke sich het Pancreas in ontlast, en in een buik-pyn niet selden, een groote roervink deser quale is, want daar werd mede een quylachtig vogt uitgeloost, 't welk versuurt zijnde, veelderlei tragedien uitwerkt, gemeenlyk stelt men dese pyn in de darm colon of karteldarm, en daar na ook kolyk genoemt, maar dat is niet altijd, ik wil egter niet tegen spreken, dat het daar niet soude konnen geschieden, want ik meen dat dese pyn in alle de deelen van de darmen konnen komen. | |||||||||
VII.Somwyls is de pyn niet altyd op eene plaats, nog ook niet den geheelen buik over, maar dan hier en dan daar, gelyk als een vliegende jigt. D'Oorsaak daar van zyn trekkingen, die door een te grooten bewegingen des suurs oft liever pyne veroorsaakt werden, welke trekkingen dan hier en dan ginder konnen wesen. Het kan ook zijn dat alle de darmen met een groote menigte dikke slijm beset zyn, en dat het suur door de slijm niet overal even veel kan door-breken, so dat op die plaatse daarse meest door breekt, voor een tyd de pyn stil is, en terwyl hier weder nieuwe aanwas komt, soo vermeerdert hier de Pyn, en op een ander vermindert die. | |||||||||
VIII.D'Uyterlyke Oorsaken zijn, heb ik gesegt, een | |||||||||
[pagina 73]
| |||||||||
Melk oft Sog der Vrouwen, dat dikmaals vergoort is; Want het gebeurt maar al te veel dat de Vrouwtjes door een suur Salaadjen, Limoenen, Cinaas-appels en alle andere suure Vrugten, als Aalbessen, Kersen, Kruis-besien, Appelen, Peren, &c. verleid werden; niet wetende dat soodanigen spys zy nuttigen, ook sodanigen sog krygen. Item, drinken zy des Somers rinse Wyntjes sonder of met koel born-water: Seker dit geeft een goorachtig Sog, en, so het niet goor is wanneer het uit de borsten loopt, soo vergoort en versuurt het terstond, so ras het van de Kindertjes gesogen is. | |||||||||
IX.De tweede deser uiterlyke Oorsaken, is de Melk die men de Kinderen geeft, want alse van geen gesonde beesten is, kanse veel doen om in het lighaam haast te vergoren. Item als de melk te oud is en te lange gestaan heeft, so werd die mede suur, 't welk dikwyls uit suinigheid der Moeders geschied, denkende daar is t'avond of morgen noch Pap genoeg, geen achterdocht hebbende datse goor werd, dat voornamelyk in de heete somers geschied. | |||||||||
X.De Derde Oorsaak is, dat de Moeders of andere diese suigen, veel koude hebben geleden, waar op de Kinderen komen te suigen, en dat versuurde Sog indrinken. Ook konnen de Bor- | |||||||||
[pagina 74]
| |||||||||
sten gansch ontstelt zyn, met sweringen, knobbels, &c. Waar door het Kind geen goed Sog krijgt. | |||||||||
XI.Men moet met dese Buik-pyne niet lange sammelen, maar terstond goede Middelen in't Werk stellen, want het is hier geen gekscheren, dewijl daar verscheide toevallen uit konnen ontstaan, als trekkingen oft stuipen, want de zenuwen in de darmen geprikkelt zynde, konnen oorsaak zyn tot een wanorder in het gansche zenuwgestel. Koors kan daar mede by komen, en is daar veeltyds by, want dit menigvuldige suur maakt het bloed dik, waar door oorsaken geboren werden, om broeyingen en hitte in het bloed te verwekken. Dese pyn is oorsaak mede dat de Kinderen grootelyks vermageren en by gevolg van Krachten verswakken, want daar pyn is, daar is wan-order, en daar wan-order is, daar kan de voedinge niet regulier gaan. Ten anderen is het voedsel geduirig suur en bedorven, So dat het onbequaam is, om het lichaam te voeden en krachten aan te brengen. | |||||||||
XII.De Genesinge dan bestaat eendeels in de Moeders oft Soogsters, anderdeels in de Kinderen selfs. Want de Moeders moeten voorsien dat de Kinderen goed voedsel krygen, en sig onthouden van die dingen welke het sog bederven. | |||||||||
[pagina 75]
| |||||||||
De melk diese gebruiken moet van gesonde beesten zyn, want anders is het de Kinderen schadelyk. | |||||||||
XIII.Terwyl onderwylen de Kinderen in groote pyne en ellende leggen, wil men die geduirig met zuigen stillen, zo zullen de Moeders oft Soogster een weinig Anys-brandewyn drinken, en des avonds soete melk eten met Saffraan daar in: Of se konnen iets lepelwys door den dag gebruiken: Als
Hier van kan men om het uir twee of drie een lepel vol van gebruiken. Waar door de goorigheid van het Sog in de borsten ganschelyk over gaan zal, en het Kind zuigende zal daar bate by vinden. | |||||||||
XIV.Wat nu het Kindjen selfs aangaat, dat dient mede al wat te gebruiken, voornamelyk om de slym en het overvloedige zuur te temperen en weg te nemen. Sommige hebben de gewoonte dese schreeuwende Kindertjes een lepeltjen of twee sout water in te geven, en dan seggen zy dat de pyne dikwyls overgaat. Dit geschied, | |||||||||
[pagina 76]
| |||||||||
schijnt wel, even als men siet in het maken van de geest van Sal. Armoniak; want het Sal. Armoniacum bestaat uit een vlug alcali en eenige suure deeltjes, wanneer daar nu sal tartari oft calx viva op gegoten werd, zal het zuur van de sal armoniak in de sal tartari ofte calx gevoert werden door middel van water bevogtigd zijnde, want onder het distilleren zal het vlugge sout alles overvliegen, zijnde van de suure banden, daar het aan vast ley ontslagen. Aldus dunkt my dat het by na uit dit soute water in dese kinder Lighaamtjes moet toe gaan; want het zuur in menigte in hare darmtjes logerende, werd mede van het alcali des zouts opgeslookt, verlatende zijn eigen suur, dat zoo scherp niet schijnt te zijn, als het gene in de darmen was. | |||||||||
XV.Ten anderen, moeten de deeltjes van dit soute water niet alleen de maag, maar selfs de darmen prikkelen, waar door afgang verwekt, en by gevolg al dat schadelyke suur uitgeloost werd, zoo dat het dan een verlichtinge voor de Kinderen geeft. Derhalven kan ik niet oordeelen dat sodanigen sout water schadelyk kan zijn. Maar noch beter is het, dat men een droppel of twee spiritus salis volatilis oleosus onder de Pap mengt. | |||||||||
XVI.Ook mag men een weinig Anys-brandewyn | |||||||||
[pagina 77]
| |||||||||
onder de Pap mengen, of wat geest van Munt, anders kan men het volgende Lepel-wys gebruiken.
Doet daar zo veel spiritus salis armoniaci by tot al het suur uit de Wijn is, en genoegsaam kan gedronken werden, adde
De buik kan men met het volgende smeeren.
Dese sweeringe is seer doordringende, en verwarmende, so dat die fijne deeltjes in het bloed komen, om de suire deeltjes slingeren, en een andere doorblixeminge der subtyle materie veroorsaken, so dat het zuur zo veel schade niet meer doen kan als voor desen. De sappen nu die door de Darm-kliertjes syperen met dese fijne deeltjes vervult zynde, en door de subtyle Materie meer beweeglyker zijnde, doet ook de taye slymige deeltjes meerder bewegen en tot blasen opblasen, welke geduirig berstende, winden en poepen, als men segt, veroorsaakt | |||||||||
[pagina 78]
| |||||||||
werden. Onderwylen het suur dat in de darmen is, van dese fijne deeltjes mede deelachtig werdende, steekt en prikkelt mede zo seer niet als voor desen, want door de omslingeringe van die takachtige Oli-deeltjes, kan het suur niet steken, noch snyden, niet meer als een mes dat in de scheede gesteken is. Hierom geven de Vrouwen de Kindertjes van boven wel een weinig Raap-olie, waar door op die selfde wyse het suur omslingert, en zyn snydende kracht benomen werd: Waar door de pyne gemeenlyk komt op te houden. Dese Olie nu, wylse niet een gansch suivere Olie is, en eenige prikkelende deeltjes by sig heeft, maar in de darmen dat 'er een grooter beweginge komt, en by gevolg al het suur uitgeloost werd, 't welke soo grooten pyne veroorsaakten. | |||||||||
XVII.Het is mede niet vreemt, dat men geduirig warme doeken op de buik legt, want de warmte door dringende, maakt een beweginge in de slymigheit, so dat daar door, als gesegt is, Winde werden gemaakt en geloost. Ten anderen werd daar door in de Darm-kliertjes en veselen der darmen een veel grooter beweginge veroorsaakt, waar door al het suur dat in de selve, soo wel als in het bloed is, uitgeloost werd. | |||||||||
XVIII.Veele hebben terstond een klysteer gereed, | |||||||||
[pagina 79]
| |||||||||
welke indiense van warm sout water, met een weinig Brandewyn geset werd, dikwyls goede effecten doet sien. Of
Of
Dese Klysteer kan men vergrooten en verkleinen, na dat de Kinderen jong of oud zijn. Ook dienen zy so warm geset, als zy het verdragen konnen. | |||||||||
XIX.Soo nu alles te vergeefs is, zo moet men zijn toevlugt nemen tot de Diascordium, waar van een weinig ingegeven, wel haast de pyne zal doen stillen, en by aldien binnen een half uure tyds geen veranderinge komt, kan men een weinig meer geven. Of
Hiervan mag men somtyds een Lepeltje vol | |||||||||
[pagina 80]
| |||||||||
af geven; of zo de Kinderen wat ouder zijn een weinig meer. Of
Hier van kan men een halve lepel ingeven, of een heele, of meer na de ouderdom der Kinderen. | |||||||||
XX.Soo het nu gebeurt dat'er eenige toevallen by zijn, moetmen de Middelen die men ingeeft daar na reguleren, en daar by doen, 't gene strekt om die toevallen weg te nemen. Na dat de pyne over is, mag men wel een grein twee of drie Diagridii onder de pap roeren, om wat Afgang te maken, waar door veel suur uitgeloost werd. Ook mach men wel een weinig fijn gestooten Kreefts-oogen onder de pap roeren, met wat Saffraan, zijnde beide tegens het suur en de slym. Voorts moeter so van de Suigster als van het Kind een goede dieet gehouden werden, en beide van te veel koude wachten, welke wel waar genomen zijnde, zekerlyk niet alleen een goede Genesinge moet volgen, maar selfs dat dese plaag niet weder kome. |
|