Een nette verhandeling van de leger-ziekten, als mede van de scheeps-ziekten

Het VIII. Hoofd-Stuk. Van Kolijk en Buik-pijnen, op Schepen en in de Legers ontstaande.

ZOo te land als te water werd men wel met een Scheurbuikige Kolijk aangetroffen, zijnde een overmatige scherpe en steekende pijne in de vliezen der gedarmten ofte des Darm-scheils, waar by veeltijds braken en trekkingen vervoegd zijn.

Veeltijds blijft die op eene plaatse vast sitten, en dikwijls schijnd die van plaats te veranderen, en gelijk als een vliegende pijne te wezen. Die vast sit is niet van eenderlei plaats, want hy is of boven of onder de Navel; of aan d’eene of d’ andere zijde, of zelfs op de plaats des Navels.

d’ Oorzaak hier van is koude en ongemak;

[p. 43]

waar door de gijl in ons Bloed komt te vergooren, te verzuuren en scherp te werden, welker sap in de Darmen sijperende, de zelvige prikkelt, steekt, en groote pijne verwekt, welke op d’ eene ofte d’ andere plaats vast blijft zitten, zoo daar taaije slijm, gelijk het veeltijds gebeurt, by vermengt is; maar zoo de stoffe dun is, en voort kan glyden, zoo verwekt die hier en daar, gelijk als vliegende pijnen, na dat de darmen hier en daar van haare gewoonlijke slijm, daar zy in de gezonde staat meede bekleed zijn, ontbloot zijn, waar uit krampen, trekkingen, en bygevolg pijnen veroorzaakt moeten werden. Ook kan men een oorzaak vinden in het al te zuuren sap van het Pancreas, en dan blijft de pijne meest zitten: want gelijk onze Maag-sappen somtijds zoo zuur werden als een Azijn ofte Sterk-water, alzoo kan mede het sap dat door de Buik van het Pancreas in de nugte Darm vloeid mede zo scherp zijn, en een onlijdelijke vast-zittende pijn veroorzaken: ook kan de pijn in de Klieren van het Darm-scheil gevonden werden, waar door de gyl, door de gylvaten, uit de darmen moet passeeren, welke vergoorende, aldaar verkaast, scherp werd, en de vliezen met de zenuwen prikkelt, waar uit een langduurige en vast-zittende pijne kan veroorzaakt werden: en deze kan maanden duuren.

De toevallen hier by komende, zijn win-

[p. 44]

den van onder en boven, Walgen, Braken, Flauwten, Koors, Lamheid der Darm-zenuwen, doorboringe der Darmen, verstervinge, en de dood. De slijm opgeblazen werdende, veroorzaakt een uitzettinge zoo der Darmen als der Maag, welke blazen brekende, of van onderen of van boven geloost werden, het welk dan een verligtinge schijnt te veroorzaaken: zoo de zenuwen der Darmen, gevoegt zijn met die der Nieren, en gevolgelijk die der Nieren met de Maag, ontstaan daar trekkingen der Maag, en alzoo walgen en braken met onlust tot eeten: en, alwaar groote pijnen in een Lighaam zijn, daar heeft men Koors; die oorzaak geeft tot een dik en lijmig speeksel, hier uit ontstaat dorst en trek tot veel te drinken. De pijne somtijds schielijk ophoudende is een teyken dat ’er of lamheid is, of verstervinge der gedarmten.

Het swaarste weegt hier het swaarste, namelijk de onlijdelijke pijn, daarom moet men die zoeken te stillen, zoo ras het mogelijk is: hier toe ordonneert men aanstonds Klysteren, welke vry warm moeten gezet werden, op dat door het verwekken van afgang, ook de winden, die veel spanningen maken, mogen geloost werden: deeze maakt men van versch Bier, Melk, Vleis-sap, sout-water, Pis, &c. Waar onder men wat Brandewijn mengt, Sout, Seep, Terpentijn, Olie, &c. alles na

[p. 45]

vereisch van zaken. De Melk maakt, dat het bytende zuur bematigt werd, om dat die met de Melk vereenigt, en de zelvige tot een Runsel doen stremmen. Hier om is 't dat ik veeltijds heel veel warme zoete Melk, met eenige Doiren van Eijeren, en een grein of twee Laudamum Opiatum, laat drinken, dat de pijne stilt, en het zuur, door het schiften des Melks gebroken werd, waar door dan de heele quale ophoud; welke tot stilte gebragt sijnde, drijft men voorts de vuiligheden door een laxerend middel of, als met wat Elixis salutis Purgans, Elixis Proprietatis, Manna, Pruimen &c.

Zoo de winden benauwingen van boven maken neemt men wat Brandewijn in; zijnde nog beter wanneer daar Orangie-schillen op gestaan hebben: item Anijs, Brandewijn, Karwe, Lavas, &c. Ik maak een Wind-water van alderley Wind-drijvende middelen, Spiritus Carminativus genaamd, dat in zoodanigen gelegendheid van groote dienst is, het welk ik veeltijds na de Legers en op de Schepen geleverd heb. Zoo de pijn nog al volhard, geeft men een drachme Theriakel ofte Philonium Romanum in, dat men onder eenig Wind-water kan mengen.

Men moet ook niet vergeten de Buik van buiten te verwarmen, door een zak met warm zand daar op te leggen, ofte wat Scheeps-werk met heete Brandewijn vervogtigd en daar opgelegt; welke dingen, door haare doordrin-

[p. 46]

gendheid, in de gedarmten beweeginge maken, waar door afgang en winden bevorderd werden.

Zoo de zelvige nog verdraaglijk is, en continueerd: mag men dagelijks een kooksel van Sassafras, China, Salsa Parilla, &c. drinken: en leggen een verwarmende Pleister over den geheelen Buik van Oxycroceum, vermengd met Gummi Caranna in olie van Terpentijn gesmolten.

Buiten den overval, moet men alle versche spijzen nuttigen, zoo veel het doenlijk is, en wagten zig van alle scherpe dingen: zoo men een gloeijende Wijn kan hebben, ofte Secq is somtijds niet vreemd.