Den Neder-landschen herbarius ofte kruid-boek der voornaamste kruiden

IV. Hoofd-stuk. Absinthium vulgare ofte gemeenen Alsem.

AL ist dat'er verscheide soorten van Alsem syn meinen wy alleenig maar de dry gebruikelykste en alhier bekendste te beschryven, en voor eerst van den gemeenen Alsem. Dese wast regt over einde, met veele syd schootjes en takjes, meer dan een halve mans hoogte somtyds: de Stam, als de zelvige bloeyd, werd stokkig ofte houtagtig. Van

[p. 14]

onderen tot boven toe heeft men bladeren en blaadjes vry breed, dog gesnippelt, welke in 't eerst groen zyn maar werden allenxkens witter, voornamelyk van onderen: hebben een soetagtig bitter, dat is, het welke niet wreed is, gelyk dat van de gesegende distel. Aan de bovenste takjes komen de veselagtige kleine knopjes ofte bloemtjes geel van koleur, waarna het Saad volgt, sterk van reuk, dat sig selven said. De wortel is veselagtig, sig tamelyk wyd verspreidende. Het kruid met de wortel blyven de winter gemakkelyk over, en werd van planten gereeds in de Lente of Herfts voort gepoot.

Den Alsem is een knop-dragende plant, welkers bloemtjes naakt syn, de struik onbepaalt wassende, met gryse bladen, en groote bitterheid.

Sy wast veel op dorre, onbeploegde en Heiagtige plaatsen in 't stigt Uitregt en Zeeland, buiten Haarlem en Naarden. Sy staan gaarn in een vrye logt, wel ter Sonne staande. In de Hoven geplant koomt sy weelderiger voort, dan in 't wilde, want sy dan vetter bladeren krygt. Sy bloeyd in de Hoy-maand en Oogst-maand, en geeft veel Saads.

Sy is redelyk verwarmende en doordringende, want de reuk deeltjes van Alsem is den dienstig tot verscheide innerlyke gebreken, voornamelyk die uit te veel slym ontstaan; en daarom gebruikt men die veel in koude en slymige magen, en in luiden die te weinige en te dikker gal hebben: dat is voor luiden, welke van te veel gal klagen, en egter te weinig gal hebben, siet hier van in myn Institutie. De selvige maakt ook eenigsins den buik week, en daarom dienstig voor hard-lyvige. Alsoo dit kruid door syn bitterheid de deeltjes des bloeds op een gants andere wyse verstelt en verplaats, is de selvige ten hoogsten nut in alle gaande en komende koorsen, die door dit kruid, als mede door de gesegen

[p. 15]

de distel, duisend gulden-kruid, slangen-hout enz. sekerlyk werden genesen. Sy helpt mede die geene welke geduirig genegen syn tot braken: het dood mede alle wormen, somwylen ingenomen.

Den Alsem werd om van binnen te gebruiken op verscheide wysen toe bereid. Men kan dan deselvige groen of gedroogt, op de wyse der Kruid-bereiders, alleen ofte met anderen kruiden koken, door gieten, en de sieken tot de vorige gebreken laten gebruiken. Ik agt het wel soo goed en voor al der best van alle de bereidselen dat men die trekt gelyk de Thee, en des ogtens nugteren drinke. In den Apotheek maakt men daar een Conserf af van een deel der groen bladeren, en dry deelen suiker; als mede een Syroop, maar alsoo dit beide suiker-bereidsels syn, die somwylen meer nadeel dan voordeel by brengen, myde ik die soo veel het mogelyk is. Daar werd mede een sap uit geperst, 't welke men in een water-bad sagjes kan laten uit-dampen tot de dikte dat men daar pilletjes kan van laten maken, waar van men dagelyks een ofte meer, tot de voorschreven gebreken des ogtens nutteren kan gebruiken, drinkende daar dan heete Coffeè ofte Theè op, om des te beter te doen smelten. Nog maakt men daar een Tinctuur van ofte Extract, wanneer men daar een fles mede vult, en men daar goede Brandewyn op doet; het welke na eenige dagen gestaan te hebben, men afgiet. Dese Tinctuur kan men des ogtens tot een lepel vol innemen. Ook kan men in een roemer goede Wyn soo veel van dese Tinctuur doen, tot men oordeelt bitter genoeg te syn, en dan heeft men Alsem Wyn. Ook kan men een pond of anderhalf gedroogde Alsem op een Anker Wyn doen, soo behoeft men de Extract niet. Wanneer men deselvige groen heeft kan men eenige blaadjes in een mortier stooten met

[p. 16]

een weinig Wyns; soo heeft men een Alsem Wyn voor de vuist. Van de Tinctuur ofte Extract kan men een goede Maag Elixer maken, wanneer men by een half pint doet Aloë, Myrrhe en Saffraan, van elx een lood, het welke men op een warme plaatse laat staan, om uit te trekken, waar van men het klare afgiet, en somwylen des ogtens, middags ofte s'avonds tot twintig ofte dertig droppelen in neemt. Men distilleert daar mede een Water af, dog van weinig nuttigheid, alsoo het bitter, op de gemeene wyse gedistilleert, niet overgaat. Hier van kan men kooksels maken, om van onderen in de darmen te schieten, tegens allerlei soort van wormen in de dikke darmen, en sweeringen in deselvige, als mede tegens de hardlyvigheid.

Van den Alsem werd tweederlei sout gemaakt: Het eerste noemen sy Essentieel, ofte wesentlyk sout; dit maakt men uit het uitgedrukte sap, ofte doorgevrongen kooksel, het welke van syn grond sop en dikke drabbigheid gesuivert synde, langsaam gekookt werd, tot daar een vlies op komt, 't welk men dan in een koele drooge kelder te Crystallizeren set. Het tweede is een vast sout ofte sa fixum, dit verkrygt men, wanneer men de drooge Alsem tot witte Assche verbrand, op welke Assche men heeft regen-Water giet, 't welk gesonken synde, laat men dese loog door een ongelymt papier loopen; het door geloopene werd dan in een nieuwe verglaasde panne uitgedampt, tot het droog is, soo heeft men een bruin sout; het welke men, met wederom in 't vuur te gloeyen, met Water tot een loog te maken, door papier te laten loopen, en uit te dampen tot een witter sout kan brengen, dog is veel kragtelooser. Daarom houde ik meerder van het bruine. Dese beide souten mag men tot tien grein en meerder innemen. En matigt niet allee

[p. 17]

nig het suur, maar by eenige sweet-middelen gemengt, doet sweeten in alle gelegentheden daar het sweeten noodig is.

Den Alsem heeft mede syn uiterlyke gebruiken, als in Pappen, wanneer men daar by doet de Water-look enz. soo plaats men die op het en Heet en koud-vuur, om het doode van het levendige te scheiden. Gekookt met Vygen, kaasjes bladen, Wollekruid enz. doet de geswellen rypen, en verhoed alle bedervinge. Het sap ofte kooksel in eenige sweeren gedaan of in pyp-sweeren gespeut, suivert deselvige.

Door weikinge maakt men daar olie uit: wanneer men in dry pond onrype olie van Oliven, een half pond groene klein gekneusde Alsem met haar topjes doet, en men laat die veertien dagen of dry weken in de Sonne of op een andere warme plaatse staan: die men dan doorgiet en uitperst en daar weder tot dry ofte vier reisen nieuwen Alsem op set, en weder doorvringt, en by dese doorgevronge olie een pinte saps doet, en in het Waterbad, om niet te branden, sagjes uitdampt, en weder doorgiet, soo bekoomt men een goede olie. Warm op de maag gestreken, stilt het braken en walgen. Men bestrykt de buik der Kinderen daar mede als sy met wormen gequollen syn.

Wanneer men een goede menigte van desen Alsem met Water overhaalt, bekoomt men een duistere groene olie, die seer doordringend is, welke by de vorige, met eenige droppelen gemengt, die des te sterker aanset, en doordringelyker maakt.

Den Alsem werd mede gedaan onder de Kruiden, welke men gebruikt om de doode lighamen van binnen te balsemen; alsoo deselvige sterk opdroogt, en door syn bitterheid de bedervinge afweert.