Logo DBNL
De borgerlyke tafel, om lang gesond sonder ziekten te leven (1967)

De borgerlyke tafel, om lang gesond sonder ziekten te leven

(1967)–Steven Blankaart–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Waar in van yder spijse in ’t besonder gehandelt werd. Mitsgaders een beknopte manier van de spijsen voor te snijden, en een onderrechting der schikkelijke wijsen, die men aan de tafel moet houden. Nevens De Schola Salernitana


Vorige Volgende

XI. Hooft-stuk. Van sommige toespysen en nageregten.

ONder de toespysen en nageregten behooren de rasynen, krenten, pruimen, vygen, dadels, olyven, pistasjes, amandelen, pingelen, kappers, agurkjes, acia, kaviaart, ansiovis, soucise de boloinge, champioens, soutenelle, krabbe quaad, ingeleide spaanse peper, mostert.

De Rasynen, + soo lange als ronde, sijn beide gesond gegeten met amandelen of wel sonder, maar houd in alle ding een maat, By

eenig vleis of andere kost gestooft of gekookt, zijn ze niet vreemd, dewijl ze die spysen in ons lighaam wel voortsetten, want sy doen eenigsins laxeren, voornamelijk de soete en versche: d’oude zyn soo goed niet te gebruiken als de nieuwe, want de oude krygen een quaad sap in sig, vermits al de vlugge deeltjes, die de grootste werkbaas zyn, vervliegen.

Na de rasynen volgen de korinthen oft krenten, + waar van de meesten sonder steenen of korlen sijn, andere met steentjes en grooter; sy zijn alle seer gesond uit de hand gegeten of in de kost gebruikt. doen de hartlyvige laxeren des ogtens gebruikt met een beschuit.

De Pruimen sijn van verscheide soorten als ronde en lange, + katryne pruimen, prumellen, of prumiolen, dese sijn alle uit de hand gegeten of in de kost gekookt en gebruikt niet seer onge-

sond, want sy maken den buik week, voornamelyk de katrine pruimen, die men in sommige gevallen voor een purgatie soude konnen gebruiken, dog dit moet met eerst met een wys doctor (maar met geen Apotheker) overleggen: want men door blindelings te purgeren, ligtelijk groote siekten op den hals behaalt, dat ligtelyk van een waan-wysen apotheker gedaan werd: daarom borgers en goede vrienden, wagt uw van dit volk: ik heb mede apotheker geweest, en weet by gevolg daar best van te oordeelen: gaat dan, die sijn gesondheid lief heeft by een goed Christen doctor, diens ampt is het, als zijnde Heer en Meester van de gansche geneeskunde (daar d’apotheker by toelating, maar de kok van is) die sal uw beter onderrigten.

Vygen, + matig gebruikt, voeden wel, maar te veel gebruikt,

maken, gelyk alle soete dingen, te veel slym en verstoppingen: sy sijn alle best met amandelen gegeten.

Dadels, + somwijle gegeten, konnen niet veel schade bybrengen: sommige natien leven alleen by na van de dadels en amandelen: dog veel gegeten zijn se schadelyk.

Pistasjes, amandelen, pingelen, + sijn goed gegeten, voornamelijk met vygen of rasynen, anders konnen sy ligtelijk verstoppingen maken, voornamelijk de amandelen met schillen.

Olyven, + weinig gegeten, zijn niet heel schadelijk, en bequaam om een romer wijn daar op te drinken; sy doen ook de spys wel teren. de kleinen agt ik beter als de grooten.

Van de Kappers, agurkjes, champioens, soutenelle, krabbequaad en diergelyke ingeleide dingen, + moet men niet te veel nuttigen, maar

een weinig doet de spyse teren. de Champioens sijn best gelaten, want sy menig om hals gebragt hebben: sy geven ook aan ons lighaam weinig nut. De Soutenelle nog krabbequaad (die in Zeeland veel gebruikt werden) konnen mede niet heel veel goeds doen.

Acia is een indiaanse compositie, + bestaande uit verscheide dingen, waar van de voornaamste rieten oft bamboesen sijn. Dit bereidsel matig gebruikt is in ons lighaam seer goed en nut, voor luiden die seer koud zijn. is veel nutter by eenig gebraad gegeten als de agurkjes of kappers, die soo werm niet en sijn als dese acia; na dese volgt de.

Spaanse ingeleide peper, + wanneer men die gebruikt als sommige luiden, die een pisvaatje van haar lighaam maken, is seer schadelijk: wyl men die veeltijds set tot een nagerigt om wel te konnen suipen.

Maar als men’er een weinig van nuttigt tot sijn gesondheid, is ’t een van de alderbeste naspysen: want de spysen werd daar door verteert, en de vogten worden’er in ons lighaam vloeybaar door gemaakt.

Kaviaart, + zynde de kuit van steur, misschien (dat uit de smaak blykt) met sout gemengt, is om sijn traan en sout ons lighaam seer schadelijk; weshalven menze niet veel gebruiken moet, ten sy met edik uitgetrokken, en met orego en goede olie daar over: dog alles in matigheid. ’K zou die wel t’eenemaal verbieden, maar wijl ik de delicate luiden niet geheelijk wil van haar lekkernyen aftrekken, soo is ’t dat ik van alles de middelmaat toesta.

Hier na voegt de Ansiovis, + welkers voedsel weinig is en schadelyk; waarom het beter is die te laten of matiglyk te gebruiken.

Soucise de Boulognie, + somtyds gebruikt, niet vreemt, want de spyse werd daar door verteert, en verwarmt: item al wat op die wyse van vleis gemaakt werd, kan niet schadelijk zyn.

Mostaart is mede een van de beste toespysen en speceryen, + die wy in ons land hebben, want sy doet de spyse seer wel teren; waarom menze in alle spysen, daar de selve plaats heeft, wel veilighlyk gebruiken mag.


Vorige Volgende