Logo DBNL
De borgerlyke tafel, om lang gesond sonder ziekten te leven (1967)

De borgerlyke tafel, om lang gesond sonder ziekten te leven

(1967)–Steven Blankaart–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Waar in van yder spijse in ’t besonder gehandelt werd. Mitsgaders een beknopte manier van de spijsen voor te snijden, en een onderrechting der schikkelijke wijsen, die men aan de tafel moet houden. Nevens De Schola Salernitana


Vorige Volgende

II. Hooftstuk. Van het Brood.

DEwyl het Brood met regt een Koninklijk voedsel is, + sullen wy het d’eer geven om van het in d’eerste rang te plaatsen. hier onder behooren verscheide soorten, als tarwe, rogge, geerst, haver, spelt, rys, geers, boekweit en diergelyken meer; waar van wy elk in ’t besonder sullen handelen. onse meining is hier niet te spreken, hoe het zelve gemalen, gekneed, en gebakken werd, maar alleen des selfs eigenschappen ontrent de gezondheid en siekten aan te wyzen.

Voor-eerst is het een vaste regel, dat alle Brood, wel geresen zynde, gesonder is als ongeresen, om dat door de gest oft suer deesem de hooft-stoffen des Broods beter ontbonden zynde, door onse maag-

sappen ligtelyker tot een gyl gemaakt werden; want op die wyse werden de taye en slymige deeltjes van ’t koorn korter en meer ontbonden, die anders in een geknevelt lagen, en nog van de maag-gest moesten los gemaakt en ontdaan werden: ’t geen dan buiten de maag een soo goeden voorbereiding heeft gehad, eerst door gist, oft deesem daar na door het vuur, behoeft in de maag soo lang niet te leggen, als dat dese voorbereiding niet gehad heeft.

Ten tweeden is alle Brood beter met sijn semelen gegeten dan sonder: om dat het Hemels vuur als een Blixem geduurig door alle lighamen gedreven zijnde, hier meer tegenstand vind, als in Brood sonder semelen, door welke tegenstand gemaakt werd dat desselfs beweginge verdubbelt, even als een bal tegen een harde muur geslagen zynde, niet op het

punt blyft daar hy tegen aan geslagen is, maar weer te rug stuit, en aldus een tweede beweginge maakt; ’t welk ontrent dese semelen op gelyke wyse geschied, want dese subtyle stof botst geduirig van d’eene semel tegen d’ander, waar door de andere deeltjes des te beter bewoogen werden, en tot een gyl veranderen, het tegen-deel siet men, wanneer een bal geslagen werd op een stoffe die sagt is, als pluimen, laken, en diergelyke; dan bevind men, dat des selfs beweging niet of weinig weer steut, om dat de selve alleenig (geen of weinig tegenstand vindende) door de sagte stoffe heenstraalt, waar door by gevolg soo grooten beweging niet veroorsaakt kan worden.

Ten derden; het Brood met harde en verbrande korsten is niet goed, om dat het sijn meeste vlugge deelen quyt is, en de buik stopt.

Ten vierden is het ongare Brood seer schadelijk, voort-brengende een taye gyl en menigte slym en verstoppingen in ’t lighaam. Want dikke en taye deelen konnen door de kleinste pypjes van ons lighaam niet heen passeren; waar door de selve noodsakelijk moeten met slym beset werden.

Ten vijfden is al het brood, uit verdronken, muf, verpiertert en verwormt koren gemaakt ten hoogsten schadelijk: want gelyk een kleermaker geen nieuw kleed kan maken uit een versleten kleed, alsoo kan uit quade spys, geen goed voedsel voor ons lighaam verschaft werden.

Ten sesden is versch Brood beter dan oud-bakken, wijl in het versche alle de deeltjes in een groote volmaaktheid sijn; maar beter is het, dat het eerst bestorven en koud geworden is, als dat men het warm eet. Het oud-bakken Brood krygt

allenxkens een graad van bederving en beschimmeling; en daarom is het zelve soo goet niet.

Ten Sevenden is veel Brood gegeten gesond, dewyl d’andere spysen daar seer door verbetert werden.

Ten agsten is het gesonder syn eigen gekneed oft gebakken Brood te eten, dan dat men van de bakkers koopt; want het gaat met haar als met andere luiden, die alleen uit syn om veel geldts te winnen, en by gevolg bakken zy het Brood soo slegt, dat het maar even aan de man wil, en de proef kan houden: alhoewel sommige, dog weinig, hare ziel met dit tydelijk overloon niet en willen besmetten.

Vorders is alle Brood van groote en volle koornen gebakken beter, als van kleine en versengd koorn, derhalven is de Goese tarwe de beste, en die daar aen volgt.

dit zy niet alleen gesegt van de tarw maar van allerley graan.

Tarwen Brood is ligter te verteeren, als roggen-brood, en geeft een goed voedsel: die grooten honger hebben, en geduirig hongerig zyn, zullen beter doen dat ze roggen-brood eeten, als tarwen brood.

Tarwen-brood met sijn semelen, + als ook gebuilt, is niet vreemt, en is beter dan Witte-brood, + oft daar het meel voor het meerder gedeelte uit gesift is. Want veel Witte-brood maakt veel verstoptheid in onse lighamen: daarom hebben de Wittebroods kinders zulk een witte doodelyke troynie. Het veroorsaakt ook harde buiken, wormen &c. dog matig gebruikt, is het geen quaad voedsel. Brood, dat sijn semelen ontnomen is, geeft weinig voedsel, en maakt een harde afgang.

Mistelluin, + oft gemengt Brood,

uit half tarwe, half rogge, mag van alle menschen genuttigt werden; ’t werd ook soo ligt niet droog als het tarwe, en is mede soo vast niet als het rogge.

Twee-bak oft beschuit is seer goed gegeten, + voornamelyk de Wormer-bischuit, die om eenige kleine redenen alhier zoodanig niet gebakken kan werden; sy is ook gesonder in soete melk gekookt, dan witte brood.

Kruid-koekjes en Kruid-beschuit sijn beter als sonder kruiden. +

Krent-koekjes sijn gesonder dan Witte-broods koekjes. +

Wafelen, + wijl die met gest geresen werden, sijn gesonder dan panne koeken. + dog in alles moet men de middel-maat houden; want alle gebak, als wafels, panne koeken, susters, + broeders, +, poffen, +, timpjes, +, witte-brood, + engelse kaeks, +, pudding, + en diergelyke van die soort, sijn bequaam om verstoptheden te ma-

ken: de kinderen, die veel van desen spyzen eten, krygen wormen en harde buiken.

Bloem-pap, + en voorts allerlei lepelkost, met meel toebereid is, veel gebruikt, is ongesond, makende verstoppinge; dog niet te veel gegeten, sal soo veel schade niet bybrengen. De water-pap oft water-bry is al van de selfde wyse. + Rys-pap, middel-matig gegeten, is niet quaad: Spaanse-pap sal men weinig eeten. + Eyer-brood, + panne-brood oft gewend brood, is niet ongesond.

Rogge-brood geeft ons een goed voedsel; + wanneer het uit meel gebakken werd, soo als het van de molen komt; want te veel semelen daar by geeft weinig voedsel, en te veel meels, maakt verstoppingen en wormen, daarom is het klein-rogge ongesond, + wyl het te swaar is, Roggen-brood is beter voor werk-luiden dan die studeren

en ’t lighaam weinig oeffenen.

Amsterdammer-koek, + matig gegeten, is goed; want anders baard die siektens; aldus spreek ik ook van de Deventer-koek, + en alle andere die met honig en specerien gebakken werden. Rogge-beschuit, + scheeps-beschuit oft rotjes sijn seer goed gegeten.

Rogge pap is niet quaad voor luiden die werken; + anders sullen die gene, welke weinig werks doen, siek werden.

De gerst, + ’t sy brood daar afgebakken, ’t sy dat die gepelt is en in melk gekookt, geeft weinig, dog geen quaad voedsel, maar is in soete-melk beter dan in kerremelks pap. uit gerste meel gemaakt, kan ik niet gansch voor goed houden.

Haver is mede niet ongesond, + wanneer die tot gort gemaakt werd en in spysen gekookt, dog moet niet te veel gegeten werden.

Pot-marg oft Potje-beuling met

rasynen is niet ongesond, + maar te veel syroop daar in is schadelijk.

Boek-weit is mede niet quaad, + dog soo goed niet als de tarw oft rogge; boek-weiten-bry is goed, middel-matig gegeten. Het Brood dat’er van gebakken werd, is seer swaar in ’t lighaam, dog met krenten gebakken, is beter dan sonder: aldus spreek ik mede van de boek-weite koeken.

Geers, + manna, + en diergelyke in melk gekookt, is gesonder dan rys, en mag dikwyls gegeten werden. Men mag hier ook wel meel van maken, en koeken af bakken.


Vorige Volgende