Sranan. Cultuur in Suriname

[p. 72]

Eigen verenigingen en integratie

Het stadsbeeld van Paramaribo wordt in belangrijke mate getypeerd door de talrijke Chinese winkelbedrijven die alom aanwezig zijn. Vaak zijn ze gevestigd in opvallende panden op straathoeken. Ze zijn verschillend van aard, van klein tot middelgroot. Ze variëren van eenvoudige kruidenierswinkels en cafetaria's tot grotere restaurants, supermarkets en zaken die gespecialiseerd zijn in diverse produkten. Vaak zijn de gevels van de panden getooid met een naambord in sierlijke Chinese karakters.

De ondernemers in deze bedrijven behoren tot de gestage stroom van vrije immigranten die zich in de loop van de afgelopen decennia met hun gezin in Suriname hebben gevestigd. Ze behoren grotendeels tot de Hakka-sprekers die afkomstig zijn uit de Zuidchinese provincie Guangdong. Spraken de ouderen vroeger uitsluitend hun eigen taal, tegenwoordig blijken de recente nieuwkomers ook het Cantonees en het Mandarijn machtig te zijn.

Het Hakka is van oorsprong een Noordchinese taal die nauw verwant is aan het Mandarijn en in deze vorm nog wordt gebezigd in het noordoostelijke district Meixian van de provincie Guangdong. Meer naar het zuiden heeft de taal zich aangepast aan de verschillende buurtalen waaronder het Cantonees. De Chinese contractarbeiders van de negentiende eeuw behoorden eveneens in grote meerderheid tot de Hakka-groep. Ze zijn inmiddels geheel opgegaan in de andere bevolkingsgroepen van Suriname. Hun nakomelingen zijn vaak in de meer intellectuele beroepen werkzaam. De herinnering aan hen wordt nog slechts levend gehouden door een klein aantal personen met namen als: Jong Baw; Lim A Po; Lijkwan; Ma Ajong; Sjak Shie en Wong Lun Hing. De tegenstellingen tussen de Hakka's en de Cantonezen die in China vroeger in onmin met elkaar hebben geleefd, zijn gaandeweg gesleten. In Suriname zijn voor zover bekend geen problemen geweest tussen deze twee groepen.

Voor emigranten uit Zuid-China is Hongkong, dat vroeger al een belangrijke uitvoerhaven was voor de zogenaamde contractarbeiders, door zijn strategische ligging nog steeds vertrekpunt voor Chinezen uit de

[p. 73]

Begrafenis op de Chinese begraafplaats in Paramaribo. De oudste zoon schrijft de naam van de overledene in het natte cement van de grafsteen.

provincie Guangdong. Vandaar dat men het vaak heeft over Hongkong-Chinezen, een aanduiding die slechts verwarring wekt.

Werk

Chinezen die aankomen in Suriname zoeken bij voorkeur werk in een bedrijf in de ambachtelijke of in de handelssector. Deze migranten zijn harde werkers die niet opzien tegen ongebruikelijk lange werktijden. Overal proberen ze activiteiten te ontplooien. Buiten de hoofdstad zijn ze vooral werkzaam in gebieden waar veel mensen bij elkaar wonen. Dat is het geval in alle andere districten met uitzondering van Sipaliwini, het grote zuidelijke district van het land. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Chinese Surinamers door hun vele werkzaamheden een vaste en vertrouwde verschijning vormen in het dagelijks verkeer.

Chinezen willen een redelijk bestaan voor hun gezin opbouwen en de kinderen een goede opvoeding en

[p. 74]

Het redactielokaal van het Chinese dagblad aan de Keizerstraat.

voortgezette studiemogelijkheden bieden. De tendens om de kinderen voor een opleiding naar Hongkong en ook wel Taiwan te sturen is echter weer voorbij omdat een studie aldaar betrekkelijk weinig perspectieven biedt voor een carrière in Suriname of in het Westen.

De bescheiden familiezaak van omu snesie (ome Chinees) met zijn gemoedelijke sfeer vormt al vanaf vanouds een trefpunt voor buurtbewoners en vrienden. Daar kunnen de laatste nieuwtjes en roddels worden uitgewisseld. In geval van nood is de goedmoedige oosterling vaak bereid om bekende klanten tegemoet te komen, of het nu gaat om een levering op de pof dan wel na sluitingstijd. Met hun spreekwoordelijke geduld en klantvriendelijke service hebben de Chinese winkeliers deze koosnaam dan ook verdiend.

Voor typische produkten uit het Verre Oosten, waaronder China, zorgen ondermeer Soeng Ngie & Co. (levensmiddelen en kruiden) en Kwok Ping en Bros (kunstnijverheid). Een aantal videotheken dat zich heeft toegelegd op de verhuur van Chineestalige banden getuigt van de moderne tijd.

Verenigingsleven

Voor de Chinese gemeenschap fungeren vier verenigingen met ruime faciliteiten als centrum voor het nodige sociale verkeer binnen de groep. De oudste vereniging heet Kong Ngie Tong Sang en is in 1880

[p. 75]

opgericht. Toegang tot het complex met een grote binnenplaats wordt verleend door een even indrukwekkende als sierlijke poort. In haar nieuwbouw op een verder gelegen lokatie aan dezelfde straat worden onder meer regelmatig cursussen Chinees en tai-chi georganiseerd. Na een uitbreiding zal daar ook een bibliotheek in worden ondergebracht.

De verenigingen bieden de leden verschillende diensten aan, zoals het schrijven van officiële verzoekschriften en het optreden als bemiddelaar in conflicten. Belangrijk is vooral het organiseren van de zogenaamde kasmoni (kasgeld), een onderlinge kredietassociatie, waarin elke deelnemer het recht heeft om één keer geld te lenen zonder al te veel formaliteiten. Maandelijks vindt er een toewijzing plaats aan het lid dat de hoogste rente heeft geboden. Deze geregelde vorm van geldlening is ook sterk verbreid onder de Chinezen in Zuidoost-Azië. Of dit Chinese instituut model heeft gestaan voor het buiten deze groep in Suriname gangbare spaar- en leensysteem dat eveneens kasmoni wordt genoemd, is niet duidelijk.

De Chinese clubs kennen verder ruime mogelijkheden

Poort van het Chinese verenigingsgebouw Kong Ngie Tong Sang aan de Dr Sophie Redmondstraat.

[p. 76]

voor het beoefenen van verschillende takken van sport, zoals basketbal, badminton en tafeltennis. De bekende gokspelen fan tan en pai kou en het gezelschapsspel matjok (of mahjong) trekken ook vele belangstellenden uit andere bevolkingsgroepen. Aan het vroeger zo populaire gokspel piao is na de Tweede Wereldoorlog door de justitiële autoriteiten een definitief einde gemaakt. Dit is een lottospel met formulieren voorzien van 120 Chinese schrifttekens. Daarvan dient een aantal, naar gelang de inzet, doorgekruist te worden. De hoofdprijs gaat naar degene die het maximum van acht treffers heeft gescoord. Later is het ongrijpbare van het spel nog op geestige wijze bezongen in een bekende compositie met de toepasselijke titel Piao.

De Chinese verenigingen zijn hoofdzakelijk bedoeld als maatschappelijk-culturele belangenorganisaties voor de zogenaamde China-Chinezen, dus voor hen die in China zijn geboren. Slechts bij de organisatie Witte Lotus, die een sportcomplex aan de rand van Paramaribo beheert, spelen vertegenwoordigers van de tweede generatie een rol van belang.

Twee Chineestalige nieuwsbladen zorgen ervoor dat de lezers goed op de hoogte blijven van de actualiteit in binnen- en buitenland. Van de gemeenschappelijke instellingen kunnen verder worden genoemd een tehuis voor ouden van dagen, een zwembad en een begraafplaats.

Op de Chinese hoogtijdagen die in Suriname worden gevierd is het gebruikelijk dat de verenigingen een groot banket aanbieden aan leden en genodigden. Voor het versterken van het feestelijk karakter wordt bij zo'n samenkomst tevens vuurwerk afgestoken en een traditionele leeuwedans opgevoerd.

Religieus leven

Tot ongeveer 1960 hebben veel Chinezen zich aangesloten bij de Rooms-Katholieke Kerk. Hierdoor verkregen de kinderen gemakkelijker toegang tot de scholen van de missie en begeleiding bij verdere studie, vaak tot in Nederland toe. De invloed van deze religieuze gemeenschap is gaandeweg afgenomen door een toenemende secularisatie en de overheersende positie van de overheid in het middelbaar en hoger onderwijs.

Voor hun religieuze leven sluiten de Chinezen zich thans steeds meer aan bij de twee kerkelijke gemeenten op protestants-christelijke grondslag, die elk over een Chinees sprekende voorganger beschikken. De oudste daarvan is de Tshoeng Tjien Kerk aan de Dr Sophie Redmondstraat die deel uitmaakt van de Evangelische Broedergemeente (EBG) en ongeveer 45 jaar bestaat. Binnenkort zal zij een nieuw kerkgebouw in gebruik nemen. De diensten worden ook gehouden in de Nederlandse taal.

Tempels voor eigen religieuze stromingen zijn er niet. Dit neemt niet weg dat de Chinezen nog steeds vasthouden aan gebruiken die aan die tradities verbonden zijn. Een opvallend voorbeeld hiervan is de gemeenschappelijke voorouderverering die hier anders dan elders slechts één keer per jaar plaatsvindt. Bij deze gelegenheid wordt een ceremonieel offer gebracht aan de (voor-)ouders op de Chinese begraafplaats aan de Schietbaanweg. Na deze plechtigheid gaan de Chinezen naar de respectievelijke verenigingsgebouwen voor een gezamenlijke maaltijd.

De Chinese keuken

Behalve het vuurwerk hebben de Chinezen de Zuidchinese kookkunst met succes kunnen populariseren in Suriname. Het aantal door hen opgerichte restaurants neemt nog steeds toe in het land waar de populariteit van de Chinese keuken het grootst is van het hele Caribische gebied. Van de gevestigde zaken die een zekere reputatie genieten kunnen genoemd worden: Fa Tai, Nieuw China, Tai Toong, Iwan en Loondoe.

Verschillende specialiteiten van de Hakka- en de Cantonese keuken zijn vrijwel ongewijzigd geïntroduceerd in de Surinaamse samenleving. Enkele daarvan zijn zodanig geaccepteerd dat ze nu ook als Surinaams bekend staan. Bijzonder geliefd zijn verder een aantal groenten, geconfijte vruchten en ingre-

[p. 77]

diënten die in sommige gevallen getooid zijn met een klinkende Surinaamse naam, bijvoorbeeld ‘bigifutu’ en ‘kakaston’. Chinese invloed op de naamgeving is duidelijk bij ‘amlan’, ‘hamtau’, ‘taute’ en de verschillende koolsoorten die bekend staan als ‘amsoy’, ‘kaisoy’ en ‘paksoy’. Opvallend is in dit verband dat amsoy eigenlijk de Chinese naam is voor de gezoute versie van de groente en niet van de verse vorm.

Verder staan Chinese worstjes uitsluitend bekend als fatjong of fachong, een typische Hakka-benaming die bij andere Chinese groepen niet gangbaar is.

Op hun beurt hebben de Chinezen ook verschillende Surinaamse specialiteiten als ‘boyo’, ‘pom’ en gerechten met zoutvlees en kwie-kwie (een vissoort) overgenomen.

Integratie

Een groot deel van de nieuwkomers blijft voorgoed in Suriname. Ze zijn bereid zich zoveel mogelijk aan te passen aan het leven in Suriname en overwegen niet naar hun land terug te keren. Bij de nakomelingen van deze blijvers kan een vergaande vorm van integratie worden geconstateerd. Over het algemeen hebben zij binnen een generatie hun moedertaal verleerd waardoor de communicatie met de ouders in veel gevallen alleen met behulp van het Sranantongo goed mogelijk is.

Als groep vertonen deze Surinaamse Chinezen weinig animo het familiebedrijf voort te zetten. In het kiezen van een partner uit de eigen groep zien ze geen prioriteit en nog minder een verplichting. Door studie hebben ze meer kansen kunnen scheppen voor een betere bestaansmogelijkheid. Deels zijn zij op verschillende terreinen werkzaam in de particuliere sector, deels vertegenwoordigd bij het openbaar bestuur op de meest uiteenlopende posten.

Over het algemeen hebben de immigranten noch hun nakomelingen ambities op politiek gebied. Een enkele poging een eigen zelfstandige organisatie op te zetten was van het begin af gedoemd te mislukken. Soms worden groepen gevormd die als een afdeling fungeren van een grote politieke partij. Dit neemt niet weg dat in bepaalde gevallen een enkeling op grond van persoonlijke verdiensten een hoge functie krijgt.

De Chinese bevolkingsgroep heeft zich, in vergelijking met andere, het meest geïntegreerd in de Surinaamse samenleving.

Gemengde huwelijken komen bij de groep van de nakomelingen of Surinaamse Chinezen in toenemende mate voor. Bij de China-Chinezen die meer waarde hechten aan bepaalde oude tradities is deze ontwikkeling van het kiezen van een partner uit een andere groep nog bescheiden.

Een klein aantal Chinezen heeft het land verlaten om zich elders te vestigen. Dit vertrek past in de grote uittocht uit Suriname na de Onafhankelijkheid in 1975. Deze emigratiestroom leidde hoofdzakelijk naar Nederland en in mindere mate naar Noord-Amerika. Gezien de gesignaleerde ontwikkelingen zal het voor de Chinezen in Suriname als groep een moeilijke opgave blijven het cultuurgoed der vaderen alsmede de eigen identiteit te bewaren.

William L. Man A Hing