De dichtwerken van Bilderdijk. Deel 7
(1857)–Willem Bilderdijk–
Auteursrechtvrij
[pagina 187]
| |
aant.De drie zusterkunsten.Ga naar voetnoot*Facies - - - - - Welaan, nog eens de borst, hoe kwijnende, uitgezet!
Den adem aan den klank der schelle feesttrompet
Gewaagd! Het Tempelchoor ontsluit zich; de achtbre reien
Der Kunsten staan geschaard om palm en myrth te spreien.
Zy tooien 't outer reeds der stomme Poezy,
De Godheid van dit choor. 't Is hemelmelody
Die neêrzijgt; en 't gewelf schakeert zich voor onze oogen
Met duizend glansen van doorvlochten regenbogen
In samenstemming, die onze oogen op den toon
Der Englenharp vergast. Het ongeschapen schoon
Gevoelt zich, dringt door 't hart, verheft de ontroerde zinnen:
De ziel versmelt in weelde, en eerbied, en beminnen,
En schiet zich-zelv gelijk een lichtstraal hemelwaart,
Die spieglend wederkeert en afschijnt over de aard.
Ja, Zang- en Schilderkunst zijn zusters, zijn gespelen,
Gevormd, om op deze aard het menschlijk hart te streelen,
En op te heffen tot dien Oorsprong, die in 't licht
By 't Hallelu-gejuich zijn zetel heeft gesticht;
In 't licht de grondstof wrocht, waar orde, en schoon, en leven,
Die door 't verrukt Heelal met Godlijke almacht zweven,
Uit wierden, als 't den klomp des baaierts, toen 't ontsproot,
Met zelfontwikklingskracht doorstroomde en overgoot.
Ja, licht- en harmonie (de aanbidlijke eerstelingen
| |
[pagina 188]
| |
Der schepping, waar 't Heelal met de uitgestrektste kringen
In wentelt,) zijn van God; Hem-zelven uitgevloeid,
En, boven 't menschlijk hart, aan zintuig vastgeboeid.
Uit Hem is 't, dat ze op ons verkwiklijk nederdalen,
In golving van de lucht, in diamanten stralen
Waarin 't penceel zich doopt en wondren schept, de toon
Zich opheft van omlaag tot d' ongeschapen throon.
Wijkt, Kunsten, zwijgt, verstomt! verheft u, Zanggenooten!
Penceel en melody zijn uit één bron gevloten:
't Is God waarin gy leeft, ô edel Zustrenpaar;
Hy heiligde 't penceel, Hy harp- en cythersnaar.
Maar, waar, waar is de hand, die, zulk eene afkomst waardig,
Haar oefent? - Dat zy naak! - De gloriepalm is vaardig
En gloeit, om 't edel hoofd te omsluiten in haar ring,
Dat zulk een dierbre gift van 's Hemels gunst ontfing! -
Gy wien die hemelkracht, dat voorrecht, mocht gebeuren,
Omgeef u met een gloed van lichaamlooze kleuren,
ô Kunstnaar! - Kunstnaar? Neen; gewijde Hemelgeest,
Wien de outervlam zich buigt op dit geheiligd feest!
De Schoonheid is uw doel, uw voorwerp; - en uw werken
Zijn de afdruk van uw ziel, ontrukt aan 's aardrijks perken.
Wat minnelijk gestarnt' zat by uw vorming voor?
Wat Engel wenkte u toe uit 's hemels hoogste choor?
Wat hupplend Geestenchoor mocht om uw wiegjen wemelen,
En strooide 't met de roos, de leliestruik der hemelen;
Omwalmde u met den waas van hemelsche ambrozijn;
Bestraalde u met het licht van hemelzonneschijn,
En daauwde er zegen op by 't minlijk flonkeroogen
Des Serafs, met het hoofd naar 't mollig dons gebogen,
Waarin 't aanminnig kind zijn leedtjens had gestrekt,
Van de eerbiedvoelende aard met telgjens overdekt?
Verdienstlijke, ô treê toe, tot 's Hoogsten roem geboren!
Vertoon u 't menschlijk oog! versier dees tempelchoren!
Op u is 't, dat men wacht! op u, der Volken eer!
Voor u buigt palm en myrth, uit eigen aandrift, neêr. -
Geleerdheid! Wetenschap! wat zijt gy? - IJdle galmen.
't Voegt Scheppers, Goôn op de aard, te pronken met de palmen!
| |
[pagina 189]
| |
Bezielers van het doek, die, zelfs Natuur te groot,
Haar heerlijkst ideaal veredelt en vergoodt;
Op hart en zintuig heerscht! hoe schittert uw viktorie!
Wat is de koningsstaf by uwe of 's Dichters glorie? -
Bezielers van de harp, wat 's uw verdienstlijkheid
By 't flikkren van den throon en al zijn majesteit!
Natuur erkende in u haar meesters, Gods gewijden;
En vormde een lot voor u, dat koningen benijden,
Wier kruin de zwaarte drukt van 't kroongoud dat zy draagt,
En duizelt op de spits, terwijl hen 't hart verlaagt.
Ja, schooner is uw lot! Geen dorens van de zorgen
Zijn in de lauwerkroon, waarmeê gy prijkt, verborgen;
Uw pogen is vermaak, uw arbeid is genot,
Uw zwoegen, wellust; maar! de wellust van een God.
Bewondring zweeft u om; en de eer verzelt uw schreden.
De dorre wetenschap worde op den nek getreden;
Gy treft door oog, door oor, en alles is gedwee
Als, op haars meesters woord, de golven van de zee.
Ook deze murmelt na: Gy kent geen tegenstreven,
Neemt tijd en afstand weg, roept dooden weêr in 't leven,
En stort met d' eersten toon de kalmte in 't stormend hart,
Maakt foltring tot vermaak, herschept de vreugde uit smart.
Wie dan verheft uw lof? wie zal die kunsten roemen,
Die, met een kroon gehuld van goud en lentebloemen,
In harpstift en penceel, in verw en maatgeluid,
Den sleutel voeren die het menschlijk hart ontsluit?
Spreekt, Zang- en Schilderkunst! zal Dichtkunst dit vermogen?
Zy toch heeft nevens u de zelfde borst gezogen,
Den zelfden adem in den boezem, d' eigen gloed
In 't vonklend oog, in 't hart, in 't zelfde Godenbloed.
Zy die 't gelauwerd hoofd, omstraald met zonneglansen,
Met fieren hals verheft door wolk en starrentransen;
Voor 's Allerhoogsten throon der Englen sluier plooit;
En 't aardrijk, langs haar pad, met loovren overstrooit!
Zy snelt de toekomst voor; herroept vervloten stonden,
In de ondoorgrondbre nacht van 't eeuwverloop verslonden
Ontbindt het lotgeheim; en stort orakels uit,
Als opperpriesteres van 's Hoogsten raadsbesluit.
| |
[pagina 190]
| |
De driften buigen voor het machtwoord van haar lippen,
En kussen aan heur voet de purpren mantelslippen,
Waaronder 't blinkend kleed, in schittrende esmerald
Gegespt, langs de elpen heup in zachte golving walt. -
Zy! zou haar Godentaal, haar zuivre Hemeltonen
Waarmeê zy de de Almacht eert, den roem dier Zustren honen,
Die ze in heur armen klemt met zusterlijk gemoed,
En van de zelfde wolk op 't eergestoelte groet?
Neen, ze is u waardig; en de plechtige eerepalmen
Herbloeien als op nieuw en groenen op haar galmen
Met nieuwen luister, door haar ademtocht bezield.
Hy huldigt Poezy, die voor uwe outers knielt.
Welaan dan, Poezy! zit voor in deze choren,
Doe op dit Zustrenfeest uw gouden maatzang hooren;
Wy luistren - En de Roem, de blijde Onsterflijkheid
Daalt neder op uw toon, als door uw hand, geleid.
* * *
Op, Choren, zingt, ô zingt! - en wat, wat zult gy zingen? -
d' Ontzachbren Oorsprong aller dingen,
Die één, die éénig, 't stof uit niet te voorschijn riep,
En de Englen tot Zijn lof, en ons tot Englen, schiep!
d' Almachte, door geen perk, geen ruimte, of tijd omtogen,
Onzichtbaar voor de stoflijke oogen,
Maar voelbaar in 't getroffen hart,
Dat, weggevloeid in 't stroomend galmen
Der Hallels die Zijn grootheid psalmen,
In 't heilgevoel verzwolgen werd. -
Hem, Schepper, door geen lof volzongen
Van myriaden Englentongen,
Door Cherubsharpen ondersteund;
Hem, die in 's warelds morgengloeien,
Zijn geest in d' ether uit deed vloeien,
In licht en toonklank blinkt en dreunt;
Wiens adem 't hart, met heilig beven,
Zich om, en in, en door voelt zweven;
| |
[pagina 191]
| |
Hem zingt ge, ô Poezy, en 't uur waarin ge ontsproot,
Toen 't stoflijke aan de poel der duisternis ontschoot,
En 't heilig jubel, 't eerst, door de Englen aangeheven,
De zaligheid bewees van 't zich bewuste leven.
't Was nacht, een meer dan dood-, - een afschrikvolle nacht,
Oneindig, grondloos diep, eenvormig, ongedacht,
In ondoordringbre stilte, onstoorbaar, onverbroken,
Als in de grafkuil broedt, van lucht en licht verstoken.
Gods Englen stonden stom; hun harp was ongesnaard,
Hun oog gesloten; en geen hemelkreits of aard
Erkenbaar, dan voor Hem die nog den vlerk der winden
Niet aanspande in 't gareel, noch toeliet zich te ontbinden,
Maar, onbeweeglijk in de holte van die vuist
Hield vastgesloten, die der waatren vloed omsluist,
En 't aardrijk als een kern, van lichter schors omgeven,
Ter neêr wierp om het ruim des ethers door te zweven.
Nu rees Gods Almacht op in al heur wonderkracht,
En alles stond bezield met gloeiende uchtendpracht.
Één woord! en 't Licht ontsproot; de stofklomp is doordrongen;
Een tastbaar scheppingsal voor 't geestgevoel ontsprongen.
Één woord! en 't luchtgegolf is door den klomp verspreid;
't Heelal verdubbelt zich in zicht- en hoorbaarheid:
't Kent al zijn plaats, zijn rang, zijn orde, en doelbestemming:
Geen stoornis meer bestaat, weêrstrevigheid, noch stremming:
't Vloeit alles in zijn kring, onwrikbaar uit zijn plicht,
En houdt zich allerzijds in 't zorglijkst evenwicht.
Nu paart zich 't toongeruisch der sfeeren op heur paden
Aan 't kleurschakeersel van der heemlen lichtgewaden:
Nu juicht het schepsel. De aard wordt groeizaam; 't leven spruit
In myriadenvol van veldgewassen uit:
De hemel kleedt zich met de glinstring van zijn vonken,
Op 't vloeiende safier, met waterdamp omklonken:
De zee verzilvert met den voortgebroken stroom,
En lekt met blanke tong het zandgoud van heur zoom.
Ja, 's afgronds roerlooze erts schiet uit zijn duister, stralen
Van blinkend bergkristal en schittring van metalen.
| |
[pagina 192]
| |
't Is alles spiegel van elkandren, van zijn God;
Doorstroomd van eindloosheid, van éénheid, van genot.
Nu, Englen, klonk uw harp - nu tintelden uwe oogen
Van licht, van gloed, van glans, gevoel, en dankvermogen.
Nu smolt ge in wellust, en die lust was melody.
't Onstoflijk schoon huwt thands aan 't zinlijk. - Poëzy,
Gy, alvervuldster, heft, de neevlen doorgebroken,
d' Omstraalden schedel op, en doet de boezems koken.
Zy vlammen van gevoel, en de uitgestorte galm
Is, golvend naar omhoog, hun eerste wierookwalm.
Zy vloeien weg in 't licht, en menglen straal met stralen,
Doorstralende en doorstraald met de opperste idealen,
In 't stoflijke uitgedrukt, en, als haar bron, volmaakt,
Die, eenig, maatloos, gantsch, in elken stofdrup blaakt!
Dit, Dichtkunst, was uw Rijk. - De Machten, Hierarchyen,
En Thronen, Serafyn, en Cherub, laagre rijen
Van Englen, smolten (als bezwijmende in 't gevoel)
In eenen stroom van dank voor 's Hoogsten wareldstoel.
Van toen, waart ge aan den voet diens zetels neêrgezeten
Op wolken, aan het hoofd van de onafzienbre keten
Die heel 't geschapendom in onverbreekbare echt
Met gouden schakels aan zijn heilgen voetbank hecht,
En stortte orakels af in zuivre hemelpsalmen,
Of hieft 't aâmechtig hart in 't steigren van zijn galmen
Ten hemel, Heraldes door hemel beide en aard,
Die 't scheppend borstmerk droeg, waar 't schepsel blind op staart!
Mijne oogen, duikt, ô duikt! - wat poogt ge u op te heffen
Daar 't bliksemt van een glans, wier aldoorbrijzlend treffen
Heel de aarde in enklen damp deed opgaan, zoo haar hand
Die kracht niet afpuntte op een schild van diamant;
En nevels uit een daauw van vloeibre regenbogen
En bloemgeurwaassems schiep, tot sluiers voor onze oogen!
Ach! ons behoort dat Rijk, dat zalig Rijk, niet meer.
't Verviel. - Wy zonken, ach! en tot wat diepte, neêr!
De mensch, zoo Godlijk, lag, met heel de onzaalge wareld,
Verstoten, en zijn kroon, van heerlijkheid ontpareld,
| |
[pagina 193]
| |
In 't stof getreden. - God, God-zelf verborg zich hem.
De ontzachbre donderknal werd de Almacht tot een stem,
Heur throon, met schrik omwald; en 't hartbeklemmend duister
Omschorschte 't schepsel, niet meer vatbaar voor dien luister.
De logge stofklomp drukte, en de englenwiek der ziel
Verlamde. 't Hart vergat de hoogte die 't ontviel.
Het zintuig werd verdeeld, en 't zinlijk welbehagen,
Weêrstrevig aan zich-zelf, werd angstig boezemjagen,
Der zelfheid pijnlijk, en tot walging van 't gemoed
Voor hooger vatbaarheên gevoelig. De Englenstoet
Deinsde af, en vond den weg naar 't harte toegesloten,
Waar eens hun heiligheid, met d' adem ingegoten,
Aan de onschuld mengelde in een boezem, rein als zy,
En ziel en zintuig stemde in zuivre harmony.
Van toen werd in ons-zelv' 't bewustzijn onderscheiden.
Het oog ging over 't stof, 't gehoor in klanken weiden,
Maar 't was geen Godheid meer, die 't in den galm of 't licht
Gevoelen deed aan 't hart door 't klankvlies of 't gezicht.
Ach, kleuren, vormen; maar beteekninglooze trekken;
Ja, lettren, schoon gewrocht, maar zonder zin te ontdekken!
Geluiden, waar natuur zich-zelve lof in zong;
Maar niet die Godsstem meer, die hart en merg doordrong,
En d' onbesmetten geest, op haren galm verheven,
In 't wolkend luchtgegolf der heemlen om deed zweven,
En tuimlen in den zwaai der Englen van Gods throon!
't Gevoel van 't hart verstompte, en schiep, voor 't Godlijk schoon
Zich-zelv' gedrochten om te troetlen, door een reden
Omdravende in 't gespan der driften, aangebeden,
En waar de wierook voor op 't outer werd geblaakt,
Den God geheiligd, wien een ijdle trots verzaakt.
Ach! Waarheid was niet meer; heel 't leven, loutre logen.
Ja, zelfs Gods hoogste gift, 't geheiligd spraakvermogen,
Die 't stofloos zelfgevoel, in vlotte lucht omkleed,
Van de eene in de andre ziel als lichtstraal vloeien deed,
Werd levenloos, en loste, in zijn onzichtbre banden
Het snoer des menschdoms op, gestrikt in de ingewanden;
En laf gemurmel, uit geen boezem meer bezield,
Hoonde in den mond, dien God, van wien hy d' adem hield.
| |
[pagina 194]
| |
Toen scheurde ook de eerdre band dier Zustren, hier op aarde,
Die 't hoogste firmament, tot heur verheemling, baarde,
En 't was als de Oudheid, in haar fabel, 't rijksgezag
Der broedren maalt, gesplitst door 't roekloos vreêverdrag,
Waarby de drietand die de golven klutst der wateren,
Die scepter die de lucht van 't bliksemvuur doet klateren,
En de ijzren gaffelstaf van 's afgronds duistre nacht,
Tot wrakken werden van één Godlijke Oppermacht.
Dat snoer van eenheid scheurde, aan flarden weggevlogen;
Geen schilder meer voor 't oor! geen zanger meer voor de oogen!
De Toonkunst reet zich van de Zangkunst van 't penceel,
En deze ontvlood den prang van 't zusterlijk gareel;
En Dichtkunst, ach! - in 't hart mistroostig neêrgezegen,
Sloeg met de ontploken vlerk geen wapprende Englen tegen,
Maar stond, vereenzaamd in den boezem, scepterstaf,
En toom, en prikkel, aan een nieuwen heerscher af,
Het mijmerend verstand verstiet haar, bond heur wieken
In kluisters, en zy kroop. - Geheiligd Morgenkrieken,
Gy, wieg des menschdoms, die, in koelen palmenwijn
En frissche dadeldruif, by zuivrer zonneschijn,
Nog flaauwen weêrschijn biedt van 't algenoegzaam Eden,
Maar thands door de ijzren zool der woestaardy vertreden!
Gy, Vaderland van 't licht, gy voedsterde in uw schoot
De balling, daar ze, onthuld, naar grot en schuilplaats vlood,
En de aakligheên betreurde eens aanzijns, diep vervallen,
Terwijl de Hoogmoed praalde in opgedolven wallen,
Of week- en weeldrigheid, insluimrende op 't satijn,
't Genot van aardworm koos voor 't heil van Serafijn.
Gy, Dichtkonst, kost dit lot, uw hand die kluisters dragen? -
Neen, 't was uw schijnbeeld slechts, dat sluimrende oogen zagen,
Bedrogen harten zich in bloote mijmery
Verbeeldden. - Dichtkonst, neen, is onbedwingbaar vrij;
Haar woning, by dien throon, waarze aan den voet gebogen,
De Godsbevelen hoort, en met vertrouwende oogen
De toekomst inziet by haar wording, voor 't ontstaan.
Haar slagpen fnuikt geen macht; zy neemt geen ketens aan.
Neen, maar ze ontweek eene aard, den Englen vreemd geworden,
En haatlijk - ach! voor 't minst, onwaardig aan hunne Orden.
| |
[pagina 195]
| |
Zy vlood; maar liet nogthands een flikkring van heur gloed
In 't hart des stervlings, tot vertroosting van 't gemoed:
Een vonk van hemelvuur, gekweekt in de ingewanden
Om steeds voor hemel, deugd, en waarheidszucht te ontbranden;
En dees, dees enkle vonk bleef glorende in die nacht,
En werd de troost en 't licht voor 't lijdende aardgeslacht.
Maar gy, ô Schilderkunst! gy, Toonkunst! wat valleien
Verborgen u? Wat den, by 't kraai- en roerdompschreien?
Of welke klove van een opgespleten rots
Herbergde u in haar kluft voor de ongenâ des lots?
Waar bleef uw voorwerp, waar de schoonheid, heel uw wezen!
Of, leerde uw teedre hand gevloekte distels lezen
Voor bloemen uit den hof van 't hemelparadijs;
En schonkt ge uw zuiverheid aan vuige lust ten prijz'?
Ja, 't was dat oog der ziel, dat geestgevoel, niet langer,
Dat tevens Schilder schept, Poëet, en Harpsnaarzanger;
Den Maler in de vorm 't onvormlijk schoon ontbloot,
Den geest in 't stofbeeld maalt, en 't leven in de dood.
Ja, 't was die trilling niet van ziel en zenuwsnaren
Waardoor we 't heilig Al in 't golvend hart ontwaren,
Die (als op de elpen luit de snaar- met snaartoon klingt)
Van heemlen melody, in 's boezems wand ontspringt.
't Was droombedrog voor 't oog, en kitt'linglust voor de ooren,
Waar zede- en zelfgenot bedwelmende in versmooren.
't Vermaagschapt Englendom beschouwde 't, maar van verr',
En week; - en de afgrond loeg met schaatrend tandgekner.
Maar eindlijk (stervling, juich!) een nieuw verschiet gaat open.
Dees kleiklomp heeft weldra zijn dwaalkring afgeloopen;
De hemel neigt weêr tot hereeniging met de aard,
En schiet zich lachende uit door 't neevlig wolkgevaart'.
De morgen naakt: de Zon der ongeschapen waarheid
Breekt door, en 't wijd Heelal doorschemert van heur klaarheid.
't Godslasterlijk gewormt' dat in zijn drekhoop wroet,
Verbergt het hoofd vergeefs by de aanbraak van dien gloed.
Hy naakt, de Godmensch naakt, in 't Godlijk Alvermogen
Dat de aarde krimpen doet voor d' opslag van zijne oogen,
Daar de adem van zijn borst gebergte en rots versmelt,
| |
[pagina 196]
| |
En met de bliksemkracht heel 't aardrijk oversnelt.
Hy naakt, de Goël naakt, de hoop waarop wy staren!
Om 't broedrendom op nieuw aan 't broedrendom te paren,
(Het afgevallen, aan het heiliger geslacht)
Dat, brandende van liefde, op hun omarming wacht!
De Choren reiken reeds van uit den scheur der wolken
Hun jubelharpen toe aan de opgetogen volken,
En de invloed toont zich weêr van waarheên, lang verzaakt,
Wier lichtstraal 't hart verwarmt, voorlang reeds uitgeblaakt.
Schiet, stralen, ô schiet uit! en, Heiland, laat het dagen!
Reeds hebben we in dit juk ons-zelv' te niet gedragen.
En Dichtkunst, gy die 't hart aan Jezus voetbank voert,
Gy, aan uw Zustren eens zoo teder vastgesnoerd!
Hervlecht dien zuivren band: laat spraak, en verw, en zangen,
Uit de eigen borst bezield, gelijke kroon ontfangen;
En vliet', by 't zelfde licht als aller wieg bescheen,
Penceel en harp met u door 't zielsgevoel tot een!
Ja, 'k zie die morgenstond in d' arbeid der geboorte!
Waai aan, ô balsemlucht uit Edens palmloofpoorte,
Ontlast van wachter en heropend! Waai ons aan!
Dring reine boezems door, die voor hun oorsprong slaan,
Wier golving 't zuivre hart in heemlenweelde wiegelt,
En waar Gods heiligheid, Zijn godlijk beeld, in spiegelt!
Wek daar 't verduisterd schoon, 't onwraakbare ideaal
Der Waarheid, uit den band van 't zielenkluistrend staal
Waar in 't versluimert, op! Zij hart, en oor, en oogen,
En zin- en spraaktuig één, één strekking, één vermogen!
Één wederschijn, één stem, één adem, één gevoel,
In voorwerp onverdeeld, en onverdeeld in doel!
1818.
|
|