Het gulden cabinet van de edel vry schilderconst

[p. 268]

Merckelijcke aenwijsinghe vande excellentie, deughtsaemheydt, ende weerdigheydt van Pictvra.

GHelijck den Dief doodelijcken is haetende het licht, soo benijdt oock de ledicheydt de exercitie, oeffeninghe en den arbeyt. De grootste sonde (daer alle sonden uyt connen spruyten) is de ledicheyt, Otium pulvinar Diaboli, Want de ledicheyt is het oorcussen vanden Duyvel, ende de grootste deught die Godt meest behaeght, is de exercitie oft eerlijcke oeffeninghe die met alle voorsichticheyt ende op sijnen tijt moet ghehanteert ende waerghenomen worden, dat is een bepaelinghe watter ghedaen oft ghelaten moet zijn. Zeno gheboren van Citta helt een weynich naer dit ghevoelen en seyt dat de voorsichticheyt de middelmaet moet wesen van alle dinghen, t'gen' den mensch soeckt uyt te wercken, die een jeder toedeelt dat hem toebehoort, en leert watmen lijden en verdraghen moet, soo dat de voorsichticheyt ende eerlijcke oeffeninghe sijn de crachtighste ghesteltenissen vande voornaemse deelen des ghemoedts, d'welck de reden is als een leydt sterre van 's menschen gheneghentheden om alles wel te doen. Eenen mensch die sy selven oeffent in eenich handtwerck daer hy profijt ende deught can mede doen, moet sy-selven gheluckich achten, aenghesien datter veel menschen met hunnen arbeyt profijt ghenietende disckwils groote sonden verwecken tot quaet exempel van hunnen even naesten ende verdoemenis van hun eyghen selven. Ick lees inde sedighe wercken oft Moralia van Plutarchus, daer hy handelt vande sonde ende deught, datmen niet verwondert en moet sijn over de wercken der Timmerlieden, Landtbouwers, Smeders en dierghelijcke die deughdelijck volmaeckt en onberisbaer sijn, en als sy tot alle plicht en behoorelijckheyt gheschickt ghehouden worden, dat daer mede profijt voor het lichaem en voor de siele te winnen is, en in teghendeel als sy verduystert en vervalscht worden met bedroch (even als een goede vrucht met het byvoeghen van wilt voetsel ontstelt en bedorven wort) soo canmen daer door becomen een tijdelijcke schande voor het lichaem, ende een eeuwighe onrust voor de ziel. Hoe menich Constenaer die ervaren is in't schilderen can door devote afbeldinghe menighe godtvruchtighe siel beweghen tot berouw van sonden en voor sy-selven vercrijghen groote verdiensten tot verlichtinghe sijnder siele, ghelijck hy oock met eenighe lichtveerdigheyt, onnutte wellusten oft naeckte oncuysheyt te schilderen, menigh suyver hert sal becruysen en veel sielen doen vallen, uyt dien de menschen door hunne arme cranckheyt daer door verweckt werden tot sonden (daer den Schilder oorsaeck van is) en sy-selven daer door baent den helschen wegh van eeuwighe verdoemenis, soo dat eenen Schilder met het Pinceel sonde en deught can doen. Ghelijck eenen sekeren Jtaliaen, die ick om reden niet en derf noemen, had in Jtalien gheschildert een schildery van naeckte en oncuysche Mannen en Vrouwen, uytbeldende een onnut Bordeel daer hy soo veel sonden door verweckte aen alle de gene die t'selve quamen te aenschouwen, dat den Paus (sulckx ter ooren ghecomen sijnde) t'selve stuck heeft doen verbranden: als den Schilder ghewaerschout was, ende aenmerc-

[p. 269]

kende door de beroerte sijnder conscientie dat allen dese sonden hem naermaels souden toe-gerekent worden, heeft wederom een ander gaen schilderen maer, gans verschillende aen het eerst, in welck stuck hy heeft afghebelt een seer devote ende droeve mysterie der Passie Christi, d'welck soo wonderlijck ende uytnemende druckelijck gheschildert was, datter niet een versteent hert in eenen sondighen mensch ghevonden en cost worden oft het moest sich beweghen, soo wanneer jemant t'selve werde verthoont: waermede desen Schilder soo veel deughden verweckte als hy te voren met het eerste had menschen tot sonden verleydt. Sulcken verschil isser te vinden in sulckdanighe hanteringhen der Consten als oock inde beltsnijerije, en sulckdanighe can uytghewerckt worden, daer in het derde deel breeder van ghetracteert wordt. Sekeren Franciscus Cardinael van Veronen, die van een heylich leven was en vyandt van alle quaet, heeft in zijnen tijt een groot Liefhebber gheweest vande edele Pictura, die hy mede hanteerde ende in't Pinceel seer ervaren was, doch en wilde noyt eenighe lichtveerdicheyt, oft wereltlijcke dinghen uytbelden, schoon hy menichmael daer toe van groote Potentaten en wereltsche Heeren is versocht gheweest. Hy hadde eenen Broeder ghenoempt Jeronymus Predicheer oock vervremt van alle aertsche dinghen ende eenvoudigh van leven, die van ghelijcken een vermaert Schilder is gheweest. Eyndelijck en can ick niet voor-by gaen eenen Jnnocentius van Jmola, Joannes Anthonius Sogliani, ende den Eerweerdighen Heere Don Bartholomeus Abt van Sinte Clemens, van Aresso, de welcke waeren van eerlijck ende deughdelijck leven, ende vermaerde Schilders, die noyt eenighe ydelheyt des werelts en hebben gheschildert, maer wel veele beelden van godtvruchticheyt, om daer door den mensch tot Godt te trecken ende in't aensien der selver te doen beweghen ende daer uyt de deught te leeren. Weerdich is te noteren ende neerstich insicht te nemen op de vermaerde ende alderedelste Schilder-const van Petrus Cavallinus Roomschen Schilder die oock van een heylich ende godtvruchtigh ⁺ leven is gheweest, den welcken ghemaeckt heeft het Crucifix in Sinte Paulus Kercke tot Roomen het welck teghen de heylighe Brigitta ghesproken heeft, ghelijck in haer leven is te vinden.

Waer uyt te mercken is dat den Oppersten Heeren Onsen Salighmaecker Jesvs Christus dese Const moet aenghenaem wesen, aenghesien dat sijn Goddelijcke Majesteyt ende Opperste Goedtheyt ghelieft heeft in sulcken Beldt sijn Mirakel te thoonen ende daer door sijnen heylighen Gheest te openbaeren, hoe wel dat de dwalende Ketters sulckdanighe gheschiedenissen niet en ghelooven, laetende hun voorstaen dat wy de Belden aenbidden en alsoo afgodery ghebruycken, d'welck nochtans verre verschilt aen hun obstinate opinie, die vals ende onwaerachtigh is, ghevende te kennen door sulcken verdoemde laetdunckentheyt dat sy onsen Godts dienst met verkeerde en dobbelhertighe Judas ooghen aenschouwen, ende den uyterlijcken noch inwendighen lof ende eer van Godt niet en connen lijden, aenghesien hun met gheen reden van verstant en is wijs te maecken dat wy de selve Belden maer en ghebruycken tot ghedachtenis van Godts Passie ende zijn heylich leven, daer sy hun voorouders Belden en Contrefeytselen nochtans oock tot een memorie voor hunne kinderen in groote weerde sijn houdende, en soo jemant dit verstont teghen te galmen,

+ Nelle vite de Sancti del ordine de Predic. F. Seraf. Razzi.

[p. 270]

en t'selve ghelijck voorszeit is, niet en gheloofde, blijvende even hertneckich in sijn opinie,die moet nootsaeckelijck bekennen dat hy dwaelt buyten alle reden en door sijn crancksinnicheyt behoorde ghestelt te worden in een dulhys. Wilt jemant oock niet ghelooven datter door de Belden Mirakelen connen gheschieden, die moet notoirlijck niet weten dat Godt almachtigh is, uyt reden dat hy is teghensprekende den eersten articule van sijn gheloof. Aenghemerckt dan dat mijn werck niet en is in dese materie te verwerren en naerder solutie daer van te gheven ghelijck ontallijcke exempelen en bewijsinghen tot confusie der Ketters, van t'ghene voorszeit is, door verscheyde schriftgheleerde Mannen is ghedaen, soo dient dese materie voor-by te gaen ende te daelen op het vervolgh van onse vry Schilder-const, die oock wonderlijck uytnemende gheoeffent heeft den Godt-minnenden Broeder Ioannes Fiesole Enghelijcken Vader, den welcken, eer hy begost te schilderen, altijdt eerst sijn ghebedt storte, en noyt en maeckte eenich devoot Crucifix oft andere Mysterie vande heylighe Passie ons Salighmaeckers, oft hy bedouwde sijn wanghen met overvloet der traenen. ⁺ Voorders eenen Broeder Bartholomeus gheboren van Florentien niet min van een soo heyligh leven als den voorschreven Ioannes Fiesole, is gheweest een vermaert Schilder vande oorden der Eerwaerden Paters Predicheeren, van ghelijcken Laurentius Lotto van Venetien, die excellent Schilder was in devotie, daer hy veel deughden mede heeft ghesaeyt onder de menschen die de Const besaghen, den welcken oock in't eynde van sijn leven sich teenemael Godt toe-eyghende ende is inden Heere saligh ghestorven. Waer mede ick wil bewijsen, dat dese Const bestaet in dry qualiteyten van Edeldom, dat is politicq, naturelijck, ende gheestelijck, ghelijck meerder in het eerste deel bewesen is, als willende met de voorsz. leste qualiteyt oock bethoonen dat de selve Const van gheestelijcke ende heylighe Persoonen is ghehanteert, soo ende ghelijck de selve oock van Edel-lieden ende wijse Philosophen eertijts gheoeffent werdt. Ende comende voorders naer onse eeuw soo heeft mijn Musa my aengheport om hier te beschrijven de weert befaemde Const die David Bally Schilder van Leyden daeghelijcks is uytwerckende in het conterfeyten seer aenghenaem ende wonder om sien, soo seer te weerderen door den cloecken aert en suyvere ghesteltenis, als de nettigheyt die naer het leven daer inne verborghen is en voor het leven menighmael worden aenghesien, waerom ick wel magh segghen:

Ist wonder dat den mensch sijn wesen af doet belden
Om lanck naer sijne doodt van sijn gheslacht te melden,

Soo alsmen inde Const van David Bally vint

Die door den levens aert de hooghste eer verdient,

Midts hy den mensch soo naer het leven doet ghelijcken,
Dat wie het staegh bemerckt, voor t'leven sou bekijcken.

Het wesen vanden mensch gheschildert op panneel

Is een memori-stuck en loffelijck juweel,

+ Georgio Vassari nelle vite Ioro.

[p. 271]

DAVID BALLII At eu son origine a Leyden ou il tient encor sa residence, il est un fort bon peintre en pourtraicts, et en vie coye: estant fort en la desseinne a la plume etc.
David Bally pinxit. Coenr. Waumans sculp. Io. Meyssens exc.

[p. 272]

 

Het gen' men laeten can aen sijn Erffghenaemen

 

Om noch naer hondert jaer hun leven te befaemen,

 

Wat cander fraeyder sijn tot een ghedachtenis

 

Als daer een rijck salet seer schoon behanghen is

 

Met alderhande soort van eel tapisserijen

 

En conterfeytsels in verheven schilderijen?

 

Waer uyt een teere kindt onnnoosel speuren can

 

Wie sijn voor-Vader was, en thoont een schets daer van

 

Die t'wesen en ghedaent can kennen van sijn vrinden

 

Dat lanck, naer hunne doodt is in schild'ry te vinden,

 

Als David Bally can bethoonen inde Const

 

Die om haer edelheyt ghesocht wort en bejonst.