Het gulden cabinet van de edel vry schilderconst

[p. 79]

Gilis Mostaert.

OP dat van het vier der aenghename Schilder-const (voortbrenghende soo menichderley soete effectien) mach volherden, ende haer volcommen vlammen vermeerderen in't huys vanden vlijtighen jever, inde saele vande liefde, ende in't Salet vanden Natuer, die haeren levenden geest aen Pictura mede-deelt, als sijnde de rechte voester-vrou vande Edel Pinceel: Soo en cost ick niet voorby gaen in't licht te brenghen de wyt-befaemde Const die aen ons is achter ghelaten door Gilis Mostaert Schilder van Hulst in Vlaenderen, soo seer te prijsen door de volmaeckte ghesteltenis soeten aert en wel gecoloriert wesen van plaisantie als oock door de aerdighe en vremde Boetserijen die den selven Mostaert heeft uyt-ghewerckt. Waer in te speuren is dat hy eenen rechten Aep der natueren is gheweest, om dat hy alle natuerelijcke dinghen vlijtich wist naer te aepen. En soo hy was in het leven soo was hy in sijn sterven. Qualis vita, finis ita, sulcken leven sulcken eynt, ons Godt ghemeynelijck toeseynt. Sijn leven leerden veele onnoselen om sich voor slimme streecken en valse bedrigerijen te hoeden, ende aen de quaetdadighe hun fout te verbeteren. Die alle sijn actien ende vremde manieren naer ghelegentheyt van tijde met goet fatsoen sulcken verf wist te gheven, dat al de wereldt door sijn gheestige slagen hem moest beminnen. Hoe wel dat hy van opgheblasen en staetgirighe menschen dickwils wert veracht, om dat hy de ydelheydt des wereldts verfoeyde, hy werdt vande vrecke girigaerts ghehaet, om dat hy liberael was, vande dobbelhertige Momi vrinden verstooten om dat hy openhertich was: eyndelijck oock vande eersuchtighe gheblammeert om dat hy ootmoedich was. Hy trachte meer naer eenen onsterffelijcken naem als naer verganckelijcken rijckdom. Curtius die sprongh gewapent in den brandenden put op de Roomsche merckt om eenen onsterffelijcken naem achter te laten en seyde: Pro patria mori dulce est. Als den Coninck Porsena de Stadt Roomen belegert hadde, wilden den Cloecken Scevola met dry hondert Jonghmans de selve Stadt ontsetten, ende den voorschreven Coninck om hals brenghen, dan Scevola de selve moort meynende uyt te wercken, ende door eenen misslach doodende den Secretaris in plaets van den Coninck, wert ghevanghen ende ghedoemt, sijn rechte handt met sijn sweert in't vier te laten verbranden, daer hy den Coninck meynde mede te vermoorden: waer op hy met een groote cracht des ghemoets (in't branden van sijn handt) antwoorde: al heeft deze handt ghemist, daer isser noch dry hondert die het connen doen. Waer op Martiales gheleerdelijck spreckt: Si non errasset fecerat ille minus. Had hy niet ghemist hy sou het minst ghedaen hebben. Voorwaer een groote cloeckheyt om eenen onsterffelijcken Naem achter te laeten. Den stouten Erostratus naer 't schrijven van verscheyde Schrijvers stack den tempel van Diana (die een vande Mirakelen des werelts was) in brandt, om als eenen Phoenix uyt de assen vanden selven Tempel op te staen ende onsterffelijck te leven. Eenen Romeyn (sijnde op zee inden zee-slach) hiel met sijn handt des vyants schip teghen het sijn ghedrongen, om dat het volck te wacker soude vechten, en niet tegenstaende sijnen arm wiert af-ghecapt, trock met den anderen het schip naer hem, ende den selven arm oock

[p. 80]

verliesende viel met sijnen mondt ende half lichaem op het schip om sijn volck aen te wackeren tot dat hy 't leven verloor.

Ende Mostaert en heeft sijn leven oock niet overgebrocht met veel farsen en drollighe hanteringhen uyt te wercken, als allenelijck om eenen onsterffelijcken naem achter te laten, sijn leven is soo wonder gheweest als sijn Const, sijn manieren nochtans waren in de deught ende goedertierentheydt gefondeert, hy was met sijn fortuyn te vreden, ende vyandt van den overvloedighen rijckdom, wel wetende dat den Rijcken altijdt ongherust van gheest is, hy en wilde met Icarus niet te hoogh vlieghen, om ghelijck eenen Dedalus te vallen, hy volghde ⁺ de leere van Socrates die seyt: Eenen Mensch die met weynich te vreden is die gaet eenen lieffelijcken wegh die veel ghemack ende luttel moyt heeft. Ende voorwaer allen het selve wel considererende soo moet men bekennen dat de overvloedicheyt den mensch tot groote slaverny brenght, want den mensch houwt ondertusschen met sijn goeden al qualijck huys en telt en stellet soo aen oft hy eeuwich wilden leven. Sommighe verquisten hun goet met bouwen en timmeren de welcke hun in groote sorgh brenght en niet en peysen dat sy eens moeten verhuysen, en dat die meest bouwt selden sijnen bouw bewoont, een teecken dat Godt sulcken wercken moeten mishaghen. Mathusalem die tot den ouderdom van 969. jaren ghecomen was ⁺ en wilde noyt om soo cleynen tijdt een huys bouwen. Die van het edel gheslacht van Este hadden in Italien voor sijn huys doen stellen in goude letteren: Nulli certa domus, dat niemant hier op dese wereldt een seecker wooninghe is hebbende. Voorwaer een reden die ghebouwt was op groote wijsheydt. Sommighe verquisten hun goed met processen aen te vatten, het welck het alderquaetste leven is, want dat is een leven vol sorgh en onrust. Sommighe ghebruycken hun goet in overdaet en alle schelm-stucken, de welcke het arghste ende perijckeleuste is ter wijlen sy beulen sijn van hun eyghen lichaem het welck sy door overdaet oncuysheyt, vechtery en hondert ongelucken soo raeybraecken datse somwijlen in eenen oogenblick uyt de wereldt gheruckt ende inden afgrond der duysternissen worden gheworpen. Mostaert alle dese perijckelen schouwende, was te vreden met sijn nootelijck behoef, wel wetende dat den overvloedighen rijckdom de bederffenis vande siel is. Want selden rijcken oft hy is al beseten met de giricheyt dat eneen ongeregelden appetijt is die de menschen meest quelt om rijcker te worden ⁺ als sy sijn sonder jemandt van hun goet mede te deylen, peccunia non satiat sed jrritat, & idcirco auarus ipse miseriae suae est causa: Eenen gierigen is selfs de oorsaeck ⁺ van sijn eyghen miserie. Desiderium diuitiarum viuit in infinitum, de begeerte naer het geldt is oneyndelijck. Mostaert wert liever van sijn geldt ghedient als het geldt te dienen, en was met sijnen staet te vreden om dat hy naer een goet gherust ⁺ en salich eyndt hopte. Nemo alius est Deo dignior, quam qui opes contempsit. Quarum possessionem tibi non interdico sed efficere volo vt illas intrepide possideas. Jngentis animi est qui diuitias circumfusas sibi multum diuque miratus, quod ad se venerint, ridet, suasque audit magis esse quam sentit. Niemandt en is aengenamer aen Godt als die de rijckdommen veracht, nochtans en verbiede ick u niet de selve te besitten, maer wil maecken dat ghy die sonder vrees besit. T'is een cloeckmoedich Man den welcken de rijckdommen (rontom hem aengevloyt) veel en langhen tijdt verwonderende, schier laght datse tot hem sijn ghecomen, en

+ Socrates.

+ Gen. 5. cap.

+ Seneca.

+ Aristoteles.

+ Seneca.

[p. 81]

eerder van dander hoort datse hem toebehooren als dat hy dit selver is ghevoelende. Eenen Rijcken (die qualijck het eyndt van sijn goedt en weet) is door de vervloeckte begeerlijckheydt altijdt ongherust om meer en meer in sijnen pot te crijghen. Quo plus sunt potae plus sitiuntur aquae. Soo is oock een gierich mensch, hoe satter dat hy is van rijckdom hoe meer hy naer rijckdom dorst heeft. Eyndelijck bevanght dit ghebreck den mensch soo dat hy sijn selven berooft van sijn eyghen liefde. Sinte Augustinus ghelijckt den girigen by de helle, om dat sy nimmermeer ⁺ uyt en spouwt en noyt en seyt datse ghenoch heeft; en waerlijck seyt den Sophist Bion dat de giricheyt het hooft-stuck is van alle boosheden. Heeft den ⁺ girigaert een officie daer hy twee peerden met een Coets can ophouden, hy tracht naer hoogher om vier peerden in sijn Coets te voeren, altijt trachtende naer beter. Sinte Ieronimus seyt dat den girigen soo behoeftich is van 't gene dat hy heeft ⁺ als van 't gene dat hy niet en heeft, ende dat de giricheyt altijdt wast ghelijck het vier onder het droogh hout. De stoische Philosopen seggen dat de behoeftelijckheyt ende nootsaeckelijkheden van armoede niet en comen, maer vande overvloedicheydt, want hoe eenen mensch meer heeft hoe behoeftiger hy is. Besluytende dat het goet is luttel te hebben om niet behoeftich te sijn, waer op Iuvenalis wel ⁺ spreckt: sommighe winnen ende profiteren alleenelijck om het leven te onderhouden, maer ander die leven om te winnen. Altijdt trachtende naer meer en niet en overlegghen dat sy op het lest maer en winnen een handts vol aerde. Weert is te noteren de fabel vanden Esel die t'elckens van Meester veranderde om altijt eenen vetteren stal te hebben. Ende sijnde eerst by eenen Hovenier verdroot hem altijdt ⁺ den mageren cost te eten ende den sueren arbeyt e doen. By den Potbacker wert hy moe altijt cley en steen te draghen. Eyndelijck by den Leertouwer claeghde hy van altijdt te gheladen te gaen met huyden van peerden koeyen en sijn naeste maeschap, vreesende oock op't lest eens sijn huyt te verliesen, somma nooyt gherust om altijdt beter en beter te crijghen, ghelijck de girighe menschen die altijdt naer meer en meer trachten tot op het eyndt des levens als sy wel wenschen te sijn den armsten om altijdt te leven. Hoe seker en handelt den mensch dan niet die met eenen cleynen staet te vreden is met hope van een goet eyndt te hebben, want hy alsdan hem met geen rijckdommen en moet becommeren, daer in tegendeel eenen rijcken in giricheyt sonder hope leeft, want die met de onversadelijcke giricheyt is beseten en heeft geen hope, die hy verliest door de becommernis van rijckdom. Als Alexander den grooten vraeghden aen Diogenes (sittende inde ton) oft hy ⁺ wilde mede gaen naer sijn hoff dat hy hem daer soude gheven al dat hy begeerde, waer op Diogenes uytviel en seyde: wie van ons beyde heeft meer van noode, ick die niet meer en begeer als ick heb, oft ghy die u niet en vernoeght met u Vaders Rijck, maer u leven in ghevaer stelt om de heele werelt te crijgen: daer-en-boven beneempt ghy my dat ghy my niet gheven en condt te weten het licht en schijnsel der Sonnen. Waer op Alexander met een verstelt ghemoet antwoorde, vtinam non essem Alexander, sed vnus Diogenes, och oft ick waer eenen Diogenes in plaets van Alexander. De reden (beminden Leser) was alleen om dat hy wel wist dat Diogenes gherust van geest was, en dat hy in sijn selven vondt eenen cnagenden worm van onrust. T'is waerachtich ende seker dat eenen armen mensch, die met sijn sober fortuyn te vreden is, die geen processen en heeft, oft geen sorgh moet

+ Augustinus

+ Bion.

+ Ieronimus

+ Iuvenalis.

+ Fabel vanden Esel.

+ Antwoort van Diogenes.

[p. 82]

hebben over sijn schatten en rijckdommen als eenen rijcken wreckgirigen mensch die door sijn staetgiricheyt noyt versaeyt en is . die liever de hellicht van sijn middelen om eenen hoogen staet sou verprocederen als te wijcken aen jemandts anders opinie daer ter contrarien eenen armen liever sou gheven sijn rechtveerdich goedt aen eenen ongerusten onrechtveerdighen mensch als daerom te procederen. Nochtans wordt hedendaeghs eenen onrechtveerdighen die rijck is meer geweerdeert, geeert ende verheven, als eenen armen die vol deughden, Consten, ende gheleertheyt is. De armoede is hedendaeghs een alghemeyne verachtinghe, een verstootelingh vande vrintschap, een arm mensch staet van achter, hy eet het laetst, het slimste ende het dierste, sijn reden worden voor sot ghehouden, sijn wijsheydt wordt voor ondeught beschuldight, niemandt en beschermt sijn recht, niemandt bewijst hem gunst, niemandt en troost hem in tegenspoet, en al uyt reden dat hy berooft is van rijckdom. Ende in teghendeel eenen rijcken al waer hy sot, men acht hem wijs, is hy plomp, men hout hem geestich, is hy overdadich, men seyt dat hy liberael is, in fin al had hy al de ghebreken des wereldts inghesogen, soo soumen sijn feyten verbeteren ende hem aenhanghen. Met dese sieckten heeft altijdt de wereldt besmet gheweest, waer door datmen can sien hoe bedrieghelijck ⁺ de vrinden des wereldts zijn. Mundus impostor & falsarius est, omnes siquident decipit, omne hominum genus excaecat & fascinat vbi fugerit, nihil est, cum videtur mera est vmbra cum sustollit se & effert, fumus & mera vanitas. De wereldt is een bedrieghster ende falsaris, want sy bedrieght een jeghelijck, sy betoovert ende strijckt het menschelijck gheslacht uyt, waer sy vlucht oft niet, als sy ghesien wordt, is een waerachtighe schaduwe, als sy haer verheft ende verhooveerdicht, een rechte ydelheydt ende verganckelijcken roock: Al 't gen' de wereldt is en prijst ons vlijtich aen en is maer ydelheydt, en moet als roock vergaen. Die de werelt veracht en verliest niet, maer wint al veel meer als hem de wereldt can gheven. Al heeft Alexander den Grooten de heel wereldt onder sijn macht gehadt, hy en heeft niet ghewonnen als een cleyn leemen huysken, eenen mieren nest in plaets van het Costelijck Paleys des Hemels daer de rijckdommen (die oneyndich sijn) ende de eeuwighe glorie altijt verschijnen naer het seggen vanden Prophet Psal. 3.

⁺ Quit prodest homini si vniuersum mundum lucretur,
animae vero suae detrimentum patiatur.

dat is

Wat helpt den mensch de heel wereldt ghewonnen te hebben,
ist dat hy sijn siele verliest.

Wonder is te aenmercken dit volghende Lijck-dicht op de doodt vanden voorschreven Alexander den Grooten, het welck naer mijn duncken voor sijn graf-schrift niet qualijck en sou passen.

Die heden door syn Macht d' Heel werelt had ghewonnen
En paelde daer de Aert verliest het licht der Sonnen,
Die d' aerde scheen te cleyn, en was daer by seer droef
Dat hy geen werelt meer en vondt tot syn behoef.

+ Petrus Bessaeas.

+ Matth. 16.

[p. 83]

 

Die leydt hier in een graf by vuyl en naeckte wormen

 

Die 's werelts dwingher nv tot in't ghebeent bestormen

 

Een graf van cleyn begryp besluyt syn hooch ghemoet

 

Daer d' aerd' syn roem verslyt en 't Lichaem d' aerde voet.

Om dan in dese Materie niet te verwerren ende vast te gheraecken, soo wil ick (om tot ons voorstel te comen) hier by voeghen dat het verachten des wereldts op verscheyden sin moet verstaen worden: dat is, verachten de wereldt om deught te winnen oft om tot sijn eyghen ghemack de sinnelijckheydt te volghen. Want sommighe versmaden de wereldt en haeten den rijckdom, om daer door niet te comen tot hooverdy ende andere wellusten. Andere verfoyen de staetgiericheyt, en verstooten de ydel glorie om hun gelt-sucht sonder belet van een ander beter uyt te wercken, uyt wat reden den Constrijcken Gilis Mostaert de wereldt als eenen Democritus bespotte ende haer ydel pracht verstiet en staet my niet toe te ondersoecken, doch canmen uyt sijn belaggelijcke aventuren en geestighe snaeckerijen wel merckelijck sien dat hy al menichmael den grondt des wereldts wanckelbaerheydt heeft doen blijcken. Hy was een Man seer uytnemende fraey en versierlijck van belden en historien in't cleyn te schilderen, namentlijck in devotie oft de geschiedenissen van het oudt en nieuw Testament seer aerdich uyt te belden, met sulcken lossen aert en goede Teeckeningh dat niemandt in ons eeuw den natuer van perfectie soo naer en compt, emmers die hem overtreft. Dat hy seer vermaeckelijck in manieren ende spraeck was, canmen bewijsen uyt een vremde actie die hy ghespelt hadde aen seker Edelman die van Mostaert was uytgheschildert seer constich en wel ghedaen dat de spraeck en leven in't Conterfeytsel maer en ontbraken. Dan den Edelman door hooverdy ontsteken sijnde, was de Const verachtende, en seyde dat hy in't pourtret niet en gheleek, dat het te bruyn was, en soo Mostaert 't selve niet en wilde verbeteren, dreyghde hem 't selve aende handt te laten. Desen Mostaert dit liedeken niet geren hoorende ter wijlen hy ghewoon was naer het werck gelt te ontfangen om de weerdinne den penninck te gunnen, en cost in het stuck niet vinden als een volle perfectie, en denckende datter veele Menschen waeren die soecken gheflateert ende ghepluymstrijckt te worden, heeft ghelooft de Troni te veranderen, hoe wel hy daer aen niet en toetste, maer wist om het hooft een geestighe Sots-cap met water verf te schilderen, settende alsoo het stuck dagelijcks voor sijn deure: ende alsoo den Edelman inde stadt ghenoech bekent was, waren alle de passanten seer verwondert siende sulcken treffelijck Man met een Sots-cap, ende 't selve aen hem ghewaerschouwt zijnde, is met grammen moede naer het huys vanden Schilder gecomen om oock sijn eygen af-beltsel inde fugure van eenen Sot te sien, en 't selve siende wert in sulcken colair ontsteken dat (by soo verre Mostaert hadde onder sijn ooghen gheweest) hy den selven sou 't leven ghenomen hebben, ende naer den selven vragende, wert gheroepen, den welcken terstont sonder eenighe ontsteltenis ende met een ongeployt aenschijn (siende den Edelman) wist sonder vraghen wat hy begeerde, ende daer by comende vraeghde den Edelman uyt wat reden hy hem ghelijck eenen Sot hadde gheschildert, ende alsoo ghelijck eenen Sot noch voor sijn deur op straet ten thoon stelde, sulcks dat hem alle de wereldt kende: heeft Mostaert terstont daer op met een statich wesen

[p. 84]

⁺gheantwoort: verwondert te sijn dat hy sijn selven nu was kennende ter wijlen hy de Sots-cap aen hadde, en hy sijn selven niet en kende als hy ghelijck een wijs Man gheschildert was. Voorwaer een oprecht voorbeldt aen veele menschen die staetgirich en wellustich van leven sijn, en hun selven niet eer en kennen voor dat de fortuyn hun den rugh keert. Hoe veel sijnder inde wereldt die in voorspoet soo opgheblasen en hooveerdich sijn datse hun naeste vrienden (die wat minder van staet sijnde, qualijck aenden cost connen gheraken) niet en willen kennen. En comende tot de nederlaegh van armoede, als sy door hun bancqetteren, de mode te volghen, en al te hoogh willende vlieghen, ten lesten vande Crediteurs overvallen, en in't opbreken vande merckt worden ghekent, ende tot spot des wereldts gheraecken, dan kentmen eerst sijn selven.

Op eenen anderen tijdt ist ghebeurt dat jemandt van sijn naeste vrinden stont op het houwelijck, ende vreesende datmen hem niet te gast-mael en sou roepen uyt dien hy sich vande wereldt seer vervremt ende eenich hiel, meer beminnende een slecht gheselschap van goede Cnuysen om met de selve in een cleyn pistaverne vrolijck te zijn, als d'opgheblasentheyt van staet, oock om dat hy niet naer de mode en pracht in't habijt en was d'welck hem de bier-can meer belette als de Edel Const daer hy den rijckdom hadde door connen winnen. Soo heeft hy nochtans (om de wereldt eens te proeven) een opset ghenomen sijnen tijdt beter waer te nemen ende naer een goede winst sijn selven in een eerlijck habijt te stellen, ghelijck hy heeft ghedaen. Sijn vrinden siende dat Mostaert begost wereldts te worden, dat Mostaert de mode ginck volghen, peysden by hun selven dat hy door sijn groote Const ende rijcke winst hun eenen schat sou achterghelaten hebben, en die Mostaert te voren niet en hadden willen besien oft kennis draghen, begosten Mostaert nu te caraseren, en een jeder was jalours om hem het meest te behaghen. Het gheschiet dat Mostaert met sijn cleeren van pan ghenoot wert, en sittende inde volle Bruyloft van sijn Nichte oft Neve, sach voor hem eenen malschen vetten Capoen op de tafel staen, die daer in't schotel in sijn vet lach met een aenghenaem behaghen van alle de ghenoode. Mostaert desen ghebraden Capoen uyt schotel nemende, streeck den selven tegen sijn nieuw pannen cleedt, sulcks dat 't selve gans bedorven was, ende d'andere vrinden hem soeckende 't selve te beletten, meynende ⁺ dat hy dwaes ende sot wert, sprack den selven Mostaert, en seyde: Hola vrinden ick en ben niet dom van sinnen , ick wete seer wel wat ick doen, waert dat ick dit pannen cleedt niet aen en hadde gehadt, men sou Mostaert niet ghenoot hebben, oversulcks ist reden dat het pannen cleedt mede eet, ter wijlen dat het cleedt maer niet den Meester van het cleedt althier te Bruyloft gheroepen is: waer mede Mostaert alle de gasten den mont in't slot sloegh, en ginck naermaels sijn oude ganghen. Dit wel gheconsidereert sijnde, sal een jeghelijck moeten bekennen dat hedendaeghs met de menschen noch al veel argher gaet: want men siet daer duysentderley exempelen af, daer het gene voorschreven is een vande minste is. De wereldt is hedendaeghs soo dobbel ende vals, soo prachtich en hooveerdich, soo dwaes en sot, datse nerghens als by een recht dulhuys moet gheleken worden: datse dobbel en vals is blijckt by duysent exempelen die wy daer daghelijcks af sien, hoe den eenen mensch besich is, om den anderen te bedrieghen en uyt te strijcken, ende datse prachtich en hooveerdich is blijckt oock uyt de daghelijckxse

+ Aerdige antwoort

+ Cluchtighe antwoort.

[p. 85]

experientie. Eyndelijck datse dwaes en sot is en ontallijcke meer ghebreken is hebbende, canmen bewijsen uyt de nieuwe moden die inde Cleedinghen der Mans en Vrouwen alle daghen opstaen, jae al waert dat een Sots-cap met bellen te draghen de mode waer, het sou ghevolght worden, hoe wel dat de sotte maeckselen der Cleederen al veel argher als Sots-cappen sijn, want eenen dwasen diemen met een Sots-cap can payen die houdt sijn mode, dat is altijdt een maniere van Sots-cap. Al hadden de Cleermakers hedendaeghs (in plaets van vijf) hondert sinnen om alle daghen wat nieuws te practiseren noch en souden sy de hooveerdighe menschen niet contenteeren, welcke hooveerdigheyt (het ghene het arghste is) by de slechtste menschen ende vande vernedertste qualiteyt, jae by arm handtwerckers die qualijck sout en broot en winnen om daeghs te verteren, meest is te vinden ende in alles den Rijcken in sijn mode willen naerboetsten en geenen cost en sparen om oock te dragen dat een Edelman draeght, en het grootste ghebreck dat de menschen nu hebben dat is dat sy hun beter en schoonder willen maecken als Godt hun heeft gheschapen, en niet en dencken dat sy naeckt op de wereldt sijn ghecomen en daer naeckt sullen afgaen, sietmen niet dat het hayr ghepoyert, het aenschijn gheblancket, ende met swerte plaesters beplackt is, jae in plaets van menschen hun selven als monsters maecken, en schoon dat het Godt mishaeght en qualijck staet en voor de wereldt stinckt, soo moet het ghevolght worden om dat de mode leert.

De sotte en hooveerdighe statue van Nabuchodonosor (die in Babilonien opgherecht ⁺ was) hadde het hooft van goudt, de armen van silver, het hart van coper, ende de voeten van slijck oft leem, het welck is een waerachtich af-beldt vande sotte wereldt: want het gouden hooft ende silvere armen, dat is het ciersel en blancketsel van een ghepaleert hooft ende een lichaem naer de mode des wereldts ghecleet, maer het coperen hert wilt aenwijsen het boos en quaedt leven dat den mensch daer door overbrenght, ende de voeten van slijck oft leem, wijsen aen de ydelheydt en dwase sotticheydt die den mensch door sijn modich en hoveerdich leven aennempt, ende dat allen het selve maer en is ydelheydt en vuylicheydt. Als een Pauw op haer voeten siet dan wortse bedroeft, meynende de schoonste te sijn, en siende op haer voeten (die de slimste deelen van't Pauwen lichaem sijn) kent haer selven. Och oft de menschen somtijts eens overpeysden wat den mensch is, niet anders als een riet dat in slijckachtighe en vuyl plaetsen op wast, schijnende schoon inde ooghen, sterck en hert van buyten, en van binnen maer ydel vuylicheydt, niet meer als eenen droom die vergaet ende vergeten wordt. Als jemandt in het bed der wellusten leyt en slaept, hy droomt dat hy rijck, gheluckich ende den salichsten des wereldts is, en wacker wordende bevint dat den droom vals is, dat al het gene hy meynden te besitten, maer ydel droomen en sijn gheweest. Siet dat ghy dwase menschen die ghedurich leeft inde droomen van wellust en rijckdom, dat ghy daer in niet en verstickt oft en blijft hanghen, maer keert u hert tot Godt die oneyndich en seker is, ende de rijckdommen verganckelijk en onseker. En droomt niet ghelijck den coninck Sisara die ⁺ van Jabel met eenen naghel wert door t'hooft ghesmeten en in sijnen droom ghestorven is. Holophernes Prince van den crijgh van Assyrien, zijnde in sijnen droom ⁺ en droncken van alle wellust des wereldts, wert van Judith onthalst. Siet dan

+ Dan. 2.

+ Iudic. 4.

+ Iudith. 13.

[p. 86]

dat ghy in wellust des wereldts verdroncken zijnde, niet en vergeet op te staen en die te verlaten: want sy en connen u niet gheven als een quaet eyndt tot bederffenis vande siel, hebt Godt dan lief en haet de wereldt, de wereldt en can u geen vrintschap thoonen inwendich voor de siel, maer wel uytwendich voor het lichaem. Mostaert die naer den voorseyden treck die hy sijn vrinden hadde ghespelt, wilde thoonen en leeren dat eenen vrindt aenden anderen geen eer en moet bewijsen oft eenighe liefde draghen, ter oorsaecken dat hy daer voordeel ende profijt of sou comen te ghenieten, maer dat hy hem moet beminnen liefhebben ghelijck sijn eyghen selven, dat hy soo seer naer sijn welvaert moet verlanghen als naer sijn eyghen, dat is oprechte vrintschap, want de vrintschap en moet niet uytwendich, ⁺ maer inwendich toe ghedraghen worden. Daerom seyt Lilius Giraldus in sijn Histori der Goden seer wel, dat de Romeynen eertijts de vrindtschap bloots heefts en jongh van ghedaente hebben afghebeldt, ende voorts ghelijck u Poesis hier sal aenwijsen:

HOort wat Giraldus seyt in sijn beschrijf der Goden
In Belgica verbreyt, jae 't blijckt by d'Antipoden.

Hoe vrintschaps eygendom wert eertijdts afghebeldt

En by 't Romeynsche Volck aen jeder voorghestelt

Voor een Geestrijcke Maeght, blijhertich in haer wesen
Maer armelijck ghecleet, waer op dat stont te lesen

Veer ende By altijdt, op't hert leven en doodt

Een spin-rock inde handt, naeckt voets en cael van hoot

Waer 't dobbel wijs vernuft een weynich op moet spelen
Eer dat de helle tongh hier af den sin can quelen,

Waer van Pitagoras een claerder uytlegh heeft

En Lilius daer af het redens oordeel gheeft,

Die van dit diep begrijp ontschakelt dese reden
Met wel beleydt verstant vol wijsheydts goede seden

En uytghemunte prael; hy seyt dat t'jongh ghelaet

Beteeckent vrintschaps cracht die nimmer en vergaet.

Als hy in 's menschen sin can vast ghestadich blijven
Soo sal sy't spoockich quaet van haet en nijdt verdrijven

Die boven dien verhaelt en brenght ons in het licht

Dat d'ongheveynsde hert bestaet in het ghesicht.

+ Lilius Giraldus

[p. 87]

 

Door 't schrift: veer ende by wilt ons oock claer bethooghen

 

Dat vrintschap niet alleen moet schijnen voor de ooghen

 

Maer in afwesentheyt oock haere cracht verweckt

 

En naer den trouwen vrindt sonder gheveynstheyt treckt.

 

Naeckt voets en cael van hooft, vervrempt van dobbel sinnen

 

Ontmaskert, onbecleet, onramstochtich van binnen.

 

De liefde sonder feyl, in't leven totter doodt

 

Bepeylt die even sterck, en altijdt meer vergroot:

 

Noch nijdt noch tegenspoet en connen haer verarghen

 

Haer rouw habijt weerstaet het nortsich afgunsts terghen.

 

Hoe Constich dat Natuer haer gaven ons bediet

 

Nochtans men hedendaeghs die qualijck volghen siet

 

De wereldt is seer dom, en can seer qualijck rusten

 

Voor dat den duyvel wieght en boet haer geyle lusten,

 

Haer vals vermomde gunst die is vol loos beleyt

 

Gheanckert op bedroch, ghehecht aen dobbelheyt,

 

Ghelijck den traghen kreft gaet by de oester slapen

 

En vleyt haer als een vrindt tot dat hy haer siet gapen

 

Daer hy behendich dan een cleyne key in worpt

 

En sonder vrees den vis soo in sijn maeghe slorpt,

 

Het gaet soo hedendaeghs in Dorpen en in Steden

 

By al het wereldts volck, het sijn hun oude seden,

 

Die vrindtschap loopt soo dweers die by de menschen is

 

Dat die ghy liefde thoont, soeckt u bederffenis.

 

De vrindtschap is bestroyt met suycker als de pillen

 

Die schoon sijn voor de oogh maer doen den buyck licht swillen

 

De vrindtschap laght u aen, en schijnt in d'ooghen soet

 

Maer 't hert tracht naer u dood, naer deylingh van u goet.

 

'T schijnt dat de vrindtschap voor u waghen sal haer leven

 

En dickwils in haer hert u vonnis staet gheschreven.

 

Dat is des wereldts loop, soo datmen selden siet

 

Dat jemandt slaet sijn oogh op d'uytlegh en bediet

[p. 88]

 

Het gen' de vrintschap thoont, die ons den wegh can leeren

 

Hoe datmen op des' aert met vrinden moet verkeeren,

 

Hoe dat de vrintschap staegh moet wesen ongheveyst

 

Ghelijck den mont bemint dat soo het herte peyst.

 

Soo sal Aragne noyt u vanghen in haer webben

 

Die by Erebi vliet haer swerte wooningh hebben

 

En vroeten met den nijdt in't phlegetonse bron

 

By Cocitum den Stix, ontrent den Acheron.

Soo en was het niet te verwonderen dat Gillis Mostaert (misschien sijn ooghmerck slaende op de bedrieghelijckheyt des wereldts) somtijts de vrinden eens proefde om daer door sijn speculatien voetsel te gheven, ende meest om eenen onsterffelijcken naem achter te laten. Noch een gedenckweerdige Comedie heeft hy ghespelt aen eenen Portugies die hem had doen schilderen een Avontmael ghelijck hy oock met goet verstant ende naer de Const had uytghewerckt seer devoot ende bewegelijk om sien. Dan alsoo den Portugies hem 't selve scheen aende handt te laten midts hy niet om en sagh, was Mostaert seer ghestoort die liever het geldt van sijn Const sach in sijn borsse als het werck in huys te houden. Heeft oversulcks met lijmverf dit Avontmael overschildert, waer op hy maeckte daer de Apostels samen met de caert spelden, en onder malcanderen vechten, slaende ons Heer ten huysen uyt seer schandeleus en tot spot vande HH. Apostelen, het welck niet en betaemde, ondertusschen den Portugies comende om sijn stuck te haelen, en siende sulcken spectaeckel wert seer toornich, en Mostaert niet vindende (die hem had doen looghenen t' huys te wesen) heeft 't selve stuck van achter met een merckelijck teecken gheteeckent, ende is soo datelijck by den Marckgrave Pastoor vande Parochie ende andere Officieren ghegaen hun biddende met hem te comen ten huyse van Gilis Mostaert om te sien het spectakel dat den selven tot spot ende schandael vande H. Kerck, aldaer had gheschildert ende hun den inhouden verclaert hebbende sijn mede gegaen, Mostaert door de venster siende den Marckgrave dito Portugies ende Pastoor met meer andere Officiren naer sijn huys comen, heeft het stuck (dat hy alreede met eenen natten doeck had uytghewist) met den rugghe vanden muer gheset, en is sonder achterdencken en gherustelijck aen sijnen Esel ghevallen, om sijn ander werck (dat hy by de handt hadde) te vervoorderen. De Persoonen ghelijck voorschreuen is boven comende, en vragende aen Mostaert waer dat alsulcken stuck was als hy voor den Portugies hadde gheschildert, heeft het aenghewesen, den Portugies seer jeverich siende naer sijn ghemaeckt teecken d'welck hy daer op noch vondt, heeft het stuck omghekeert, en daer niet anders als een devote Avontmael op vindende, meynde 't selve enckel toovery te wesen, waer door den Portugies beschaempt stont, en Mostaert protesteerde van injurie, soo dat den Portugies het meeste onghelijck ende schaempte was halende die ghenoech te doen hadde om Mostaert te stillen ende volle satisfactie te gheven. Meer vremde boerticheden heeft hy uytghe-

[p. 89]

werckt te lanck om hier te verhalen, hy hadde oock eens gheschildert een Oordeel daer hy sijn selven inde helle brocht, en met sijn Cameraden sat en tick-tackte. In sijn sterven liet hy aen sijn kinders achter de heele wereldt, segghende dat sy daer in ghenoech souden vinden, maer moesten het sien te winnen. Hy is ghestorven in goeden ouderdom in't jaer 1601. Sijn Wercken sijn by de Const-minnende Gheesten veel te sien, en worden by de Lief-hebbers in groote weerden ghehouden.