|
| |
Bewys
Dat de Geveynstheyt is een grouwel voor Godt en schade voor den mensch.
ONder alle de voor-gaende en duysent andere gebreken, soo is de geveynstheyt vanden mensch een groot quaet, dat de wyste des werelts can bedriegen, want de geveynstheyt heefter menich ter doodt ghebrocht en bedorven, en ghelijck den uytwendighen schyn ghemeynelijck is een voor-beldt vande inweddige daer Aristoteles goede kennisse van had, want | |
| |
uyt het aensicht cost hy iemants natuer kennen, het welck met de geveynstheyt al anders gaet, die een grouwel voor Godts is, en schade voor den mensch, want de gheveynsde menschen het verstandt voor hun eygen hert verborgen hebbende, zyn arger als beesten, om datse vervolgers, bespotters, en verachters vande waerheyt zyn, en d'oorsaeck van verraet, bedeckt met een bedriegelijcke ydelheyt, daer sy d'onnoosele en eenvoudighe door verdrucken, en door eenen schyn van Godtvruchticheyt, getrouwicheyt, beloofde gunst, en schynheylicheyt bedriegen, sy en zyn noch heel goedt noch heel quaet, noch heet noch kout, getrou noch ongetrou, vrindt noch vyandt, en soo vremt dat sy moeten ghehouden worden voor de alder-quaetste en grouwelijckste monsters vande natuer, die Godt verstoot, veracht en niet en mach sien, lyden oft verdragen.
Jae den duyvel selfs schouter van, om dat hy hun gedachten niet en kent oft en can begronden. Al is't saken nochtans dat hy den mensch gedurich sijn becoringen in-blaest, en door-snuffelt een ieders begeerten, altyt luymende om te ondervinden waer toe dat den mensch meest gesint is, houdende veel meer vande openhertige als de geveynsde, die hy altyt soeckt te verleyden, en al is't datmen toestemt dat de menschelijcke kennisse aen de in-beldinge en ghedaenten der dingen zyn hangende, die voor den duyvel niet en zyn verborgen, hy en can even wel niet sien wanneer hy wil, waer mede ons verstandt besich is, hy en can de gepeysen vanden mensch niet | |
| |
achter-halen oft kennen, maer ick geloof dat hy uyt de genegentheyt en beweginge van de natuer iet daer van can weten. Godt alleen en niemant anders kent de herten en door-siet een ieders gedacht en verstandt, 'tis oock de lesse van den H. Vader Augustinus dat niemandt inden Hemel Godts wesen en can begrypen, al is't dat de menschen van dese wereldt soo veel verloren arbeyt doen, om daer van schryvende te willen begrypen, boven dien oock willende weten de cracht en groote van Son, Maen en alle de sterren, de hooghde en breede van den Hemel, de diepte van de helle, en de beroertenissen van de aerde, oft de aerde beruert wordt, en oft wy met de aerde om draeyen, oft dat den Hemel beroert wordt, en is drayende om de aerde Motus caelorum Philosophi eiunt, est propter naturam rationalem ad hominum commoda, ad viventium ortum perpetuandum & copiam suppeditandum. De beroerte des Hemels seggen de Philosophen, compt door de redelijcke natuer voort tot profyt, ende onderhoudt vanden mensch.
De beroertenis daer van wordt soo bematicht dat de volckeren, die de heel werelt door verspreydt sijn (uytgenomen seer weynich die buyten de palen woonen, en daer het een half jaer dach, en een half jaer lanck nacht is, op den tyt van 24. uren den dach en den nacht hebben, ten dienst van hun rust, ende profyt van't werck wie isser grooter slaef als de son alleen, die op desen cleynen tydt, den grooten bol des werelts, door Godts bevel alle dagen om-loopt, en noyt en rust, siet den somer en den winter, de vruchten van de aerde, die alle jaeren worden voort- | |
| |
gebracht voor den mensch, ofter meer mirakelen noodich sijn, den winter door sijn naturelijcke koude, soo veel crachten baert, dat hy den gheest ende de hitte de welcke in allen het saet is, daer-door vercoelt, ende van binnen versterckt en doet groyen, de lenten door haren aengenamen tydt alle bloemen, en ander teer gewas uyt de aerden lockt, die den somer doet rypen, ende den herft alles tempert, ende de aerde wederom tot nieuwe vruchten bereyt maeckt, hier gaen de menschen in verdolen, om alles te begrypen, en te weten de cracht die elck een verborgen heeft, seggende dat de son hondert 66. mael groter is als de aerde, datse op den tydt van 1. ure 10. hondert duysent uren can bevatten, en om-loopen, datter sterren sijn die 50. 70. 90. jae hondert mael grooter wesen als de heel werelt, hoe veer en hoogh de planeten van malcanderen staen, hoe veel hemelen datter sijn, wat inden hemel al gedaen wordt, al oft sy den selven hadden bewandelt sulcken hoogh-vliegende verstanden worden inde werelt bevonden, die meer willen bereycken als sy connen begrypen, die om sulcken grooten wysheyt, al veel eer de sots-cap wordt aengehangen, als eenen boer die lesen noch schryven en can, en beter aen de son sal connen siet wat ure dat is, als sulcken waenwyse willende son-wysers maecken, en wyser sijn als de son selver is. Met sulcken waen-wysheyt worden veel menschen bedrogen, en raecken meestendeel in t'wyfel van hun salicheyt, daer-om antwoorden den H. Bonaventura een geleert Doctoor, wandelende, | |
| |
in den hoff, aen den hoovenier die hem vraeghde, oft hy oock wel sou connen salich worden, terwylen hy soo bot, ongeleert, en slecht van verstandt was, dat hy noch lesen oft schryven en cost, en niet meer en wist als sijn gheloof, ende paternoster, waer-op desen H. Man antwoorde veel beter, en gemackelijcker als eenen Bonaventura, wysende op sijn selven.
Datter veel menschen noch lesen noch schryven en costen, sy souden met hun schryven, en onredelijck grosseren, soo licht hun conscientie niet beswaren, ende de siel verdoomen, in't uytspreken van soo veel lichtveerdige vonnissen, en met giften en gaven laten om-coopen, den eenen uyt passie te helpen verdrucken, en den anderen om faveur en voordeel te verheffen. Die geen schelm-stucken ontsien, om de onnoosele te verjagen, die liever ontfangende en nemende, om noot wederom te geven, als recht te doen sonder te ontfangen, niet eens bemerckende dat allen het gene qualijck becomen is, met sijnen meester te niet gaet, alsmen den rechter voor Oom, den Secretaris voor Compeer, en den Schouteth voor vrindt heeft, dan vreestmen niet te connen gestraft worden, om sijn onrechveerdicheyt, de conscientie wordt inde kist gesloten, en bewaert tot dat de doots klep slaet, en hoogh tydt is om die te suyveren, maer dan isse dicwils soo beschimmelt en vervuylt, datse niet meer schoon en is te crygen, die nievers meer door vervuylt en besmet en wordt, als door de onrechtveerdicheyt, leugentael en bedroch, de waerheyt compt overal van achter aen, diemen | |
| |
noodt en kent als op het eynde, sy loopt altyt naeckt, want niemant haer een cleedt toe en werpt, maer de logen die de princersse is vande werelt, niet anders vercoopende als roock en windt, is soo opgepronckt, en costelijck gheciert, dat allen haer knechten, en camenieren, die haer daeghelijcx palleren, de selve niet en kennen. De ledicheyt, de pluymstryckerye, het gebreck, t'bedroch, geveynstheyt, en giricheyt, sijn de besonderste ondersaten die haer dienen, ende de heel werelt door met de loghen hunnen meester verspreydt syn, die om het gelt en baetsucht soo veel verdraeyde rechter, meyneedige Greffiers, valse Advocaten, ende onrecht-veerdige Procureurs maecken, die een proces met hun Noodeloose leur-termynen soo weten uyt te recken, en te verlenghen (ghelijck den seel-draeyer het kemp om langhe coorden te maecken) datter seer dicwils veel valse en quade vonnissen, daer-door comen uyt te vallen, om dat door de onervaren practyck de wetten worden verdonckert, en van wit wordt swert ghemaeckt, jae de saeck seer dicwils thien-mael, in een rechts pleytinghe ghetransformeert, en versuymt, datse den Advocaet en Procureur selfs ten lesten niet meer en kennen, oft en verstaen, die de handt niet gedurich inde bors en heeft, en daer-by draeght eenen hop-sack vol van patientie, en oytmoedicheyt wordt nergens niet ghehoort, moet met Beiren en Leeuwen stryden, want de pennen der Greffiers, en den boeck vande Rechters, moeten soo schoon vergult sijn, dat ghy noch Advocaet, noch Pro- | |
| |
cureur noodich en hebt, om u saecke te vervoorderen, sy hebben hun officien al te dier gecocht, en daer-om souden sy daer geren seer goeden interest van trecken, die sommige handen genoch can vullen, heeft syn proces gewonnen, als hy can vullen, heeft syn proces gewonnen, als hy can swygen, en dencken sonder luy te schreeuwen, dan word-ter licht een twyfelachtich vonnis, tot u voordeel uytgesproken, en om het gelt eenen quaden dienst gedaen, anders (al waert gy een man van respect en van edel qualiteyt) soo en sulde op seven reysen uwen Procureur qualijck eens connen spreken, hy sal uyt syn, al waert gelogen, hy sal aen de tafel sitten, belet sijn, oft slapen, jae soo ghy hem noch Monsieur oft Seignor in plaets van myn Heer noempt, hy sal u een wambas van spytige woorden geven, en u met den hoet inde handt laten staen, met gedeckten hoofde aenspreken, sulcken volck ismen noch alle teeckenen van onderdanicheyt schuldich, en die moetmen de hooghste handt geven wilde wel gedient sijn, sy en trecken hun niet eens aen, oft ghy door hunnen ongetrouwen dienst, oft onervaren verstandt u proces verliest, jae gebannen en gebrantmerckt wordt, sy moeten en willen betaelt sijn, hun libel van costen, dat qualijck dry articulen, seven regulen en thien woorden op een bladt is behelsende, jae sou op thien bladers connen ghestelt worden daer sy vyftich bladers van weten te maecken, moet getaxeert syn. Daer-om wie het is oft niet, mach hem daer van wachten, soo seer als het mogelijck is, en by tydt en stondt met syn partye vrede maecken, en het ongelijck dat u van een alleen | |
| |
wordt aengedaen, liever verdragen als van veele die u quaeden dienst doen, en boven dyen die de wyste willen wesen schouwen als de idioten, oft bot-muylen te employeren, want een wys man can u door syn argheyt bedrieghen, en eenen Idioot door sijn botticheyt u recht versuymen, die u soo neerstich de waentrou sonder schyn van versekeringh, tot u eygen ondergang en bederff aenraden, hoe veel en sijnder soo niet in hun gheluck verhindert, hoe grooter wysheyt hoe meerder gevoelen van swackheyt, al het gene dat de wysheyt vermach is geringh, en hoe sy scherpsinniger en verstandiger schynt hoe meer swackheyt onderworpen is, en haer selven meer wantrouwt, die procedeert can seer qualijck sijn selven bevryden van sonden, want de meeste hooftsonden uyt de processen haer voetsel haelen en door de processen worden geplogen, want die syn proces windt is hooveerdich en glorieus dat hy synen vyandt vernedert en verdruckt heeft, en procederende en wilt hy niet accorderen, om dat hy meer wilt hebben als hem wordt ghepresenteert, wesende syn giricheyt die het al begeert, daer nochtans beter is een quaet accordt als een goedt proces, procederende draeght eenen inwendighen haet en nydt teghen syn partye, en verliesende sijn proces, wordt verweckt tot onlydelijcke gramschap en gewelt om syn partye te dempen jae dicwils te vermooren, die in twyfel is van den cortsten wegh in te gaen moet den rechten wegh houden, 'tis veel beter en edelmoediger voor de gene die het onrecht geleden hebben (seydt den wysen man) t'selve te verge- | |
| |
ven dan te straffen, want daer en wordt niet dat edel is sonder gevaer uyt gerecht, de wyse mannen worden in hun beradingen door onverwachte blyschap, en ongehoorde raserny dicwils gedreven, als den hondt van hun conscientie begint te bassen, veel oude groote hooftlieden hebben dieshalven om hun roekeloose raeden in achtinge te brengen, altyt meer geraden tot accord als tot proces, siende dat sy door veel voorteeckenen daer toe genoodicht waren, de torcken en andere barbarisse menschen, die nochtans van een wreede en ongeregelde natuer syn, en lyden geen Advocaten, procureurs, oft andere rechtsgeleerde, maer beminnende seer het cort recht, doen partyen by een roepen en elck in besonder by verstandige mannen (daertoe ghestelt) ghehoort wesende, worden daer van vrindelijck ghescheyden sonder daer van naermaels eenige nieuwe crakeelen te moghen verwecken, tot groote penen daer op gheset, ende alsoo een eyndt maeckende van de processen en averechtsen handel van diese regeren (hoe wel ick niet en segge datse altemael soo danich sijn, anders sou myn selven moeten beschuldighen, latende een ieghelijck sorghen voor syn selven) hadt goedt gedocht, de cracht vande hatelijcke jelosie, oft erghwaen daer ick hier voor noch van heb geschreven, tot vervolgh van myn voorbelden by desen te heirvatten, en daer af te seggen dat de jelosie een bederff lijcke wonde, en moyelijck om te genesen is, want die daervan wordt overvallen, is veel arger dan oft hy met den duyvel beseten waer, diemen sou con- | |
| |
nen uyt manen, en de erghwaen oft jelosy is seer selden te helpen, want-men soeckt dat-men niet en begeert te vinden, hy vreest altyt dat hem sijn bedgenoot afgecust sal worden, hem inbeldende dat al de gene die haer maer eens en besien, oft aenspreken, haere pols syn sonder iet te weten vande waerheyt die hy niet en begeert te weten, ergo soeckt altyt dat hy niet en wilt vinden.
De menschelijcke nieusgiricheyt bedacht eertydts seer vremde hulp middelen om de jelosy oft erghwaen te verdelgen en wegh te nemen, als wanneer de vrouwen ten versoeck van hun mans, moesten gaen bloot-voets over-gloyende colen, draghende in hun bloote handen brandende vier, en die daer van beschadicht was, wert beschuldicht van Overspel, oock moesten sommige hun handen steken in siedende water, olie oft vreede monsters muylen, en die de selve daer uyt costen trecken waren onnoosel, ende in geen jelosy oft overspel plichtich, met meer andere vremde redeloose en onmenschelijcke sotternyen die voortyts tegen natuer geplogen werden, om de jelosy te verdryven, waermede sluytende sullen tot meerder verwonderingh dienen dese volgende veersen.
DIe noyt jelours en is bevrydt word van veel schrick,
En vlucht meer raesgecal op eenen oogenblick
Als anders op een maendt, want die heel bellegh suchtich
En vol waen trouwen steckt, is van sijn selven vluchtich,
Verroeckeloost sijn rust, verquackelt sijne eer
En diese vluchten wilt verwecktse noch veel meer,
| |
| |
Hy brandt-merckt syne trou, en kiest voor bakermoeder
Een vals geloof van quaet, den twist voor synen broeder,
En voor sijn galgen troost de wanhop', die van lit
Tot lit de leden breckt, jae braed' syn hert aen t'spit
Van een gedurich spyt, t'gen' hem soo wet te redden
Dat hy sijn egemael al dicwils jaeght uyt bedde.
En wat meer ongeval, ramp, oneer, druck, en pyn
De belleghsuchtighe seer onderworpen syn
Wyst ons de fabel aen van Cephalus den jagher
Hoe dat den Jeversucht (als grootsten houw'lijcx plagher)
In syne gemalin de schoone Procris sloop
Wanneer sy achter 't hech van eenen boscant croop
Om te bespieden oft daer nergers in het jaeghen
Een ander was bestemt, die hy had toegedraghen
Meer liefde als aen haer, en heeft syn Procris soo
Door-schoten met een schicht, vermeynende een proo
Van eenich wild' te sien, dat sich daer had verborghen
Waer-door dat Cephalus verviel in duysent sorghen:
Soo als Lauconia sich sterck had ingebelt
Dat Cyanappus haer gemael oock was gequelt
Met ongetrouwicheyt, en iemand' meer beminde
Als haer, siet wat een vond' sy tot haer leet versinde,
Te cruypen in een haegh van doornen, om te sien
Wanneer hy gingh ter jacht oft daer iet sou geschien:
Maer laes het is gebeurt, dat sy van d'eygen honden
Werdt jammerlijck verscheurt en voor een wilt verslonden.
De schoon Justina is door-steken met den dagh
Van haer dulkoppich man, om dat hy maer eens sach
Haer schoonen hals ontbloot, midts hy hier door recht menden
Dat was een locksel voor een ander, die sou schenden
Haer cuyse eerbaerheyt, soo heerst dit helse quaet
In veel gesinnen, daer de liefd' door keert in haet
| |
| |
Den grooten Puna, die van d'indiaense rycken
Den eersten Coninck was ghebruyckten des' practycken,
Dat hy uyt jelosy noch niet en was te vrëen
Wanneer het mannelijcke lit werd af gesnëen
Van al de Slaven die sijn Concubins bewaerden,
Maer heeftse meer mismaeckt, want neus noch ooren spaerden
Die hy corten liet, om monsters te doen sijn
En evenwel was hy voor d'ontrou noch in pyn
De Torcken houden oock hun seven bed'genoten
Op't lichaem heel bedeckt en neerstich opgesloten
Om datter niemant sou begeerte van geniet
Af crygen, reden dat hun selden iemand siet,
Den Duyts in tegendeel en acht de sotternyen
Van d'yversuchten niet, want hy wel can gelyen
Jae houdt voor groote eer dat samen mans en wyfs
Naeckt inde badstoof gaen, hy maeckt niet veel gekyfs
Dat hy oock somtyts siet sijn wyf met mannen mengen
Hy can sulcx sonder argh van sond' oock wel gehengen
Als t'buyten geene spoor en loopt van faem en eer,
Dat over al soo gingh men vond geen arghwaen meer.
|
|
Auteursrechtvrij