Faems weer-galm

Aen-merckinge

Op de voor-schreven Grondt-regelen

'tIs beter door voor-sichticheydt het groot quaet vande vervloeckte ende nydt-barende on-trouw te beletten, als te remedieren oft te

[p. 48]

verbeteren wanneer de selve geschiedt is, want als de menschen met een gemaskert en liefelijck aen-schyn, door verborgen on-getrouwicheyt, hun eyghen profyt ghehaelt hebben uyt ander mans inventie, dan is't te laet om 't selve wederom te cryghen oft te remedieren, daer-om zyn sulcken menschen gelijck vogels die hun eyeren leggen in ander mans nest.

De belydenisse van de deught is soo wel in den mondt van de gene die-se haet, als van den gene die-se bemindt, om dat de waerheyt de selve met gewelt daer uyt-ruckt, en om dat hy (die boos van natuer is) sijn selven daer mede soeckt te vercieren. Ons bedryf is vol on-volmaecktheyt, want d'eer-sucht, ergh-waen, nydt, wraeck, de on-trouw ende waen-gheloof, hebben hun naturelijcke plaets in ons. De gramschap en haet zyn buyten de plicht van gerechticheyt, en schoon dat alle wettige vindingen van haer selven matich zyn, nochtans worden sy somtyts op-roerich en on-wettich, de listicheydt en dobbel-herticheydt van de menschen en is niet te over-weghen, de verraderye besit de grootste heerschappye, daer-men duysent exempelen en historien sou van connen aen-wysen: den wegh van de waerheyt is enckel, ende den wegh van leugen en geveynstheyt is dobbel. Die teghen sijn selven on-trouw is, sal 't selve oock aen een

Qui non est fidus non est tibi verus amicus
Non te fortunam respicit ille tuam,
Odiosi Crves, odiosi Socii, odiosi Cognati, odiosi Conjuges, odiosi Fratres, odiosus demùm Patri & Filio Pater. Petrarcha.

[p. 49]

ander zyn, en die sijn eyghen ziel door sonden van on-rechtveerdicheyt te cort doet, sal sijnen even naesten oock verraden, blameren, ende bedriegen. Veel menschen veynsen hun daer van vry te wesen, ende die hun meest over desen vrydom beroemen, zyn de arghste, sulcken vryheydt ghedydt niet, sy zyn gelijck den Esel van Esopus, den welcken willende sijnen hondt naer apen, met sijn twee voeten sprongh op sijn meesters schouderen, maer in plaets dat den hondt om sulckdanigen manier gestreelt wirdt, soo creegh den esel daer-om veel slagen.

Wat zyn de menschen anders als esels van de fortuyn, de welcke onderworpen zyn alle miserie, lyden en verdriet, en somtyts comende tot geluck en weldigen voorspoet, springen buyten de spore van de reden, hun selven verhooverdigende, ende willende met de fortuyn lachen en jocken, ende over het hooft sien, waer door sy cryghen meer slagen van tegen spoet ende verdruckinge als sy connen draegen.

Bewys.

Veel menschen zyn heel stil, vlytich, deughdelijck en ootmoedich, soo langh sy leven onder de roede van tegen-spoet en verdruckinghe, maer als de roede vanden eers is. soo worden sy luy, vaddigh en quaet, blyvende in sonden liggen sonder op te staen, even als eenen kinder dop die soo langh sal draeyen en over-eynt staen, als hy gesweept en geslagen wordt. Gelijck den wyngaert veel beter en overvloediger vruchten voorts brenght, wanneer hy wel ghe-

[p. 50]

sneden en op-geleydt wordt, als dat hy verwildert ende sonder snyden blyft wassen. Soo sal den goeden Heer seer dickwils de menschen die hy bemindt, met het mes van quellinge en tribulatie, cort-vlogelen en besnoyen, sijn tacken van quaede lusten ende ydel begeerten, de welcke de rancken van deughden het sap ende voedsel on-trecken, om dat sy niet en souden verargeren ende vergaen, den ouden Adam van verargernisse blyft de menschen ghedurich by, welcke verargernisse nievers in en bestaet als in de vuylicheyt der sonden en ghebreken daer de menschen mede besmet zyn, want ghelijck hier voor in het cort geseyt is, in het rym-schrift van myn Musa, dat den haet der vyanden veel sekerder en vaster gaet, als de gunst van vrienden. Sal het selve claerder bewysen in de gheveynsde vriendtschap van pluym-stryckery, die niet te vinden en is by vrienden die op-recht zyn, en veel beter als gereet geldt inde borse, maer datter veel vrienden zyn die met vlyen en streelen, u schynen vrienden te wesen, en zyn metter herten ons vyanden ende verraders: daer-om moetmen de vrienden beproeven gelijck de munt eer de noodt (van hun te gebruycken) gecomen is, en niet als den noodt vereyscht, oock en moetmen niet waenen dat al die u prysen oock vleyers zyn, want het prysen betaemt inde vrintschap somtyts niet min als het berispen en lasteren. ⁺ Den Coninck Mithridates beminde seer de genees-const, en dieshalven waren sommige van sijn vrienden die hun leven aen hem over-gaven, en lieten hem daer in snyden, steken, branden,

+ In Mor lib. Plutarchi.

[p. 51]

houwen ende kerven om sijn const te beproeven, ghelijck hy dickwils ghedaen heeft, en de selve weder-om genas, welcke vrindtschap niet en quam uyt een bemaskert vleyen, maer uyt een waere vriendtschap, met geen woorden maer metter daet, de welcke hedendaeghs seer selden in sulcken cracht en deught bevonden wordt. Valsche vlyers zyn gelijck bloode honden die niet en bassen voor dat sy hun meester sien aen tafel sitten, 't zyn tafel gecken ende vervolgers van vry maeltyden, die met niemandt en verkeeren als met de gene in voorspoet leven, weldich en ryck zyn, maer die van de fortuyn met den voet ghetreden wordt sullen sy verlaeten ende schouwen om dat hy niet by te setten en heeft: gelijck de luysen die den levenden by-blyven en den dooden af-vallen, ende daer van vluchten, even gelijck de hout-wormen die in het sachste en soetste houdt altyt eerst comen, soo ontfangen oock d'edele ende eersuchtighe menschen de vlyers, want de arme en behoeven geen vlyers, daerom verkeeren de vleyers in de grootste huysen en staeten. Dus behoorden wy eenen ghetrouwen vriendt te kiesen, die noyt wanckelbaer en is en nimmermeer en buyght in sijn reden, maer die uwen wil volght in't gene dat redelijck is, niet om te behagen, maer om te helpen raeden, en dat on-redelijck is daer af te trecken.

Den wysen Solon van den Coninck Cresus van Lydien ghevraeght zynde, wie hy voor de gheluckichste menschen des werelts hiel, gaf voor antwoordt: en noemde eenen by naem Tellus en twee andere by naem Cleobus en Biton dry ar-

[p. 52]

me en slechte borgers van Athenen, soo Plutarchus schryft, om dat sy geen vlyers noodich en hadden en oprecht waren handelende, en niemandt en spaerden om hun gebreck te seggen. De vleyers seggen dat de Coninghen ryck ende aen-sienelijcke persoonen, niet alleen salich en geluckich en zyn, maer getuygen hun oock te zyn de voor-naemste der weredt, in wysheyt, wetenschap, en deught. De vleyers maecken de rycke kinderen altyt groote Poeten, wyse Philosophen en universeel in alle wetenschappen, schoon dat sy dickwils van naturen bot ende plomp zyn, men maecktse de eerste van de scholen, even gelijck Crisso van Himeria als hy teghen Alexander liep, liet Alexander voor loopen ende den prys winnen, ende in't worstelen liet Alexander boven op hem vallen, om dat hy den winner soude wesen, schoon Crisso selver de winst in de handt hadde ende den prys cost betaelen. Daer-om moet-men de vlyers veel onrechtveerdiger achten als de beesten, want het peert wordende bereden van eenen Coninck oft groot Edelman, werpt te neder, en is on-gehoorsaem aen die niet wel sitten en connen, sonder ghemerck te nemen oft het bereden wordt van eenen rycken oft armen mensch. Soo ick een acker, seyt Bion, door veel prysen, goet, vet, en vruchtbaer maken conde, ick sou die liever meer prysen, als myn lichaem met arbyden, bouwen en ploegen te vermoeyen. Die iemandt pryst en sondicht niet, seyt Plutarchus, soo hy hem door sijn prysen nut en vruchtbaer voor den pryser maeckt, maer die iemandt valschelijck en boven

[p. 53]

verdiensten pryst, sal hem met ydelheyt vervullen, en is oorsaeck van sijn verderf: daer de aerde door prysen oft lasteren arger noch beter en wordt. Voorts soo heb ick (om van de vlyers een eynde te maecken) hier voor oock geseyt, hoe dat eenen vyandt die niet en beschadicht als hy mach, veel beter is, als eenen vriendt die niet en helpt als hy can en behoort te helpen, want den genen die 't selve wygert, is sonder medelyden, en deernis, ende 't is Godt bekent oft iemandt in sijnen noodt, met hem sal medelyden hebben, en over-sulcx is het beter te woonen neven sijnen vyandt, ende den nydt voor sijnen gebuerman te hebben, als het menschelijck medelyden, ter wylen dat nievers geen medelyden by menschen meer te vinden en is. De deernisse woont neffens de dore van de allende, d'allende wordt beclaeght, maer niemant en isser die haer wat draeght. Den noodt ende de giericheydt doen den mensch het veerste reysen, den noodt is den wet-steen van het verstant, ende den toetsteen van getrouwe vrienden. Ende wat aengaet de on-danckbaerheydt, daer veel menschen mede besmet zyn, gelijck hier voor breeder geseyt is, het selve is een quaet dat aen geen boosheyt te vergelijcken en is, het welck schuylt in de gedachten der on-danckbaer menschen, die de genoten gunst niet en er-kennen, en zyn arger als beesten. De Sperwer is een grypvogel, den welcken als wanneer hy verkout is, maeckt een mussche te vangen, die hy levendig teghen zyn borst houdt, om haer natuerlijcke hitte, soo lanck tot dat hy sijn selven door dese

[p. 54]

middel genesen vindt, en latende de selve musche als-dan weder-om vlieghen, en vliegende naer den oosten, sal den Sperwer vlieghen naer het westen, emmers altyt contrarie aen de musche, om de selve niet meer tegen te vliegen, ende alsoo on-wetende tot sijn proye te vanghen, tot een teecken van danckbaerheyt om sijn beternisse vande voor-gaende verkoutheydt. Den Leeuw om dat hem den dorn in't wilt en woest belommert wout, van iemandt uyt den gequetsten voet was getrocken, ende daer naer ghevangen zynde, ende gestelt in den leeuwen-put tot Roomen, heeft sijnen helper lange jaeren daer naer (tot den selven put gedoemt zynde, om vande leeuwen verscheurt te worden) ende gedenckende het voor-seyt wel-daet, van de doodt bevrydt ende teghen de andere Leeuwen beschermt.

Wat belanght de Eygen-sinnicheyt daer oock veel menschen, meer uyt hooverdy als oprechte kennisse van de ghegronde wetenschap, mede beseten zyn, de selve is grootelijcx te verfoyen, om reden dat de eygen-sinnicheyt in't regeren van een Stadt, de risp is, van haer bederffenisse, ende den onder-ganck van haer wel-vaert, want wyse Regeringe is het ciersel van een Stadt, jae van het heel Landt, daer in tegen-deel de quade regeringe alle landen en steden brenght in slaverny en allende, spruytende meest uyt de Eygen-sinnicheyt gefondeert op de eygen baet, dat is te seggen, die hun eyghen sinnen tochten den vollen toom geven, ende niet en luysteren naer den goeden raedt, die tot het ghemeyn

[p. 55]

voor-deel ten hooghsten dienstich is. Den wysen Pericles brandt-merckt levendich sulcken Tegen-strevers. Die on-gheleert is en daer by eygen-sinnich bethoont sich als verwaent, die de gaef van wysheyt en kennisse mis-bruyckt, en sich verongelijckt acht als-men sijn gevoelen aen hem niet toe en stemt. Weder-om in tegen-deel is't een hatelijck ghebreck voor menschen die begaeft zyn met een oprecht goet oordeel, wysheyt en kennis, en de selve in haer verstant, memorie, ende vyf sinnen besloten houden, sonder een ander daer van mede te deylen om daer uyt te leeren wat goet en quaet is, wat-men moet vluchten, en wat-men moet beminnen en om-helsen. Waer-op Cicero seer fraey spreeckt in dese woorden, Scire tuum nihil est, nise te scire hoc sciat alter: V wetenschap en is niet, ten zy dat u weten aen een ander oock wordt bekent gemaeckt, want u ontdeckte wetenschap can een ander leeren t'gene hy niet en wist. al de gene die een saeck wel begrypt en verstaet, ende niet opentlijck en bewyst, ende seght wat hy daer af weet en verstaet, is al oft hy daer van niet en wist, jae thoont dat hy de wel-standt van het ghemeyn best niet en bemindt, die hem in sulcken manier (om wetenschap te vercrygen) seer moe maeckt, jae crenckt sijn eyghen lichaem, om somtyts de hersenen verswackt, sonder dat hy naemaels daer

Reputante Tiberio publicum sibi odium extremam aetatem magisque famâ quam vistare res suas. Tacit. lib. 6. ann.
Neque alienis consiliis tegi neque sua expedire. Tacit. lib. 3. hist.

[p. 56]

eenich profyt mede doet tot behulp van sijnen even-naesten, die is even gelijck een kindt dat sijn selven vermoeyt met naer te loopen eenen ronden Cuypers reep, die hy gedurich houdt drayen met den selven te slaen en te smyten met stocken, daer geen profyt af en comt als arbyt en vermoeytheyt. Waer-op Plinius antwoordt en seyt: prestat otiosum esse quam nihil agere. Beter is't stil te staen en ledich te zyn, als sich moe te maecken met eenich werck daer geen profyt af en comt. Den Raedt die 't gemeyne nut betreft, en daer door dempt alle on-eenicheyt is te prysen, waer-op de voor-treffelijck en const-minnende Maria Heyns in haer Blom-hof der doorluchtige voor-beelden (uyt andere schriften vertaelt) seer fraey te pas brenght dese dry geleerde veersen

O Consultores, recto assumite mores
Publica privatis proponite commoda gratis
Ne damnet vestras animas Divina potestas.

het gene naer het uyt-legh van mijn Poësie op gelijcken sin te seggen is,

RAedts-heeren gaet toch recht in allen uwe saecken
Soo cont gy hert en sin seer onbecommert maecken,
En stellen in veel rust, als gy eens scheyden moet,
Want rechten handel op het eynd' de ziele voedt,
Stelt d'al-gemeyn profyt veer boven d'eygen baeten,
Soo mindt-men uwen Raedt in plaets van te behaeten
Het geen' soo wesen moet, wilt gy hoogh zyn geacht,
Oft 't cost v lyf en ziel, door Goddelijcke macht.

[p. 57]

De wetenschap ende const comen niet alleen te pas tot welvaert van het lichaem maer oock voor de ziel, het lichaem worter door ghevoedt en beheerlijckt, ende de ziel compt daer door tot salicheyt als wanneer de selve in de deught gheoefent wordt de const en verlaet syn meester noodt, maer blyft u altyt by en is veul ghetrouwer als den ryckdom diemen licht verliest. Eenen man vallende in het water en is in peryckel om te verdrincken heeft inden noodt des doodts tot behulp sijn const van swemmen die hem daer uyt helpt, maer die hem op een ander betrouwen wilt stelt syn selven in groot gevaer en peryckel, gelijck eenen jonghen die hem betrouwt op twee ydel blasen vol windt om daerdoor te leeren swemmen, en daer mede van synen grondt gaende licht can versuypen, Al het gene sonder raedt en bedacht oordeel wordt aengevanghen eyndicht veel-tydts met berouw en allende, daer-om die seker en vast wilt gaen, moet hem eerst oefenen eer hy begint ghelijck eenen die op strick-schoenen leert op het yse slibberen, die aen t'dick-wils vallen onderworpen is: Alsoo sijn de regeerders, die sonder voorsichticheyt en voor-gaende oefeningh in goeden raedt te geven, de gemeynte willen over-springen en verdrucken het ghemeyn best om hun eygen baet-soeckery, trachtende inde troubele wateren altyt te visschen en hun eygen profyt daer uyt te haelen worden nochtans somtyts al met loote voeten gevolght en achterhaelt om alsdan te verraden, ende voor den duyvel te helpen, te ruineren ende te verdelgen want die sich vyandt

[p. 58]

maeckt teghen de ghemeynte heeft grooten arbeydt om sijn selven van ongheval te bewaren, ende niet te vallen.

Die eenen goeden naem heeft en can behouden sonder te laeten verargheren door onrechtveerdicheyt, en andere sonden, is gheluckich, Omnia si perdas, famam servate Memento, quâ semel amistâ postea nullus eris, siet seyt den wysen man dat ghy eenen goeden naem neerstich bewaert als ghy allen u goet verloren hebt want het goet canmen veel lichter wederom cryghen als den goeden naem, en die verloren hebbende en sulde noot meer syn als te voren, en daerom en isser niet treffelijcker op dese werelt als eenen goeden naem achter te laten, niet schadelijcker als dat hy gequetst wordt, jae niet hatelijcker als de gene die hem quetsen en ont-eeren, al is't dat faem-schenders en eer-roovers min gestraft worden als huys-brekers en nacht-dieven, daerom en heeft den mensch gheen schadelijcker litmaet als de tongh, geenen doodelijckeren vyant van de siel als de tonghe, waerop wel passen dese volgende veersen, ende eyndende seggen:

DE tongh is als het monster Sphynx
In haeren handel rechts en slincx
Verandert in een herte Rots
Om dat het was te boos, te trots
Te spytich, en te hels van aert
Als oynt een monster is ghebaert.
Een quade tongh is oock soo spits
Om dat sy d'eer snydt overmidts,
Als sy van iemandt laster spreckt

[p. 59]

 

En met haer scherpe tonghe steckt,

 

Een ongetemde tongh is quaet

 

Een ongheruste is vol haet,

 

Een clappende is redeloos

 

En een licht-veerdighe soo boos,

 

Als een vol leughens, ongetrou,

 

Ick vraegh wie haer niet vluchten sou.

 

Een vleyende als eenen hondt

 

Die om wat broodt lackt uwe wondt

 

Niet soo soet, en niet soo wreet

 

Als eene tongh want sy doet leet.

 

Wreedt van clauwen soet van schyn

 

Al de vleyers tonghen sijn

 

Een dobbel tongh is als een slangh

 

Die tongen haten, leven langh.

Moribus antiquis praesentibus utere verbis.

Animus est clavis linguae, cogitandum enim prius quid loquaris, ne lingua mente velocissima sit velocior.