De crumen diet volc niet eten en mochte. Nederlandse beschouwingen over vertalen tot 1550

Vertaalhistorie. Deel 6

[p. 25]

Teksten

[p. 27]

1
Hendrik van Veldeke: Sint Servaes legende

Tussen 1170 en 1184 vertaalde de Maaslandse dichter Hendrik van Veldeke (ca. 1140/50-ca. 1210) een Latijnse levensbeschrijving van St. Servatius. Zijn bron was een tussen 1130 en 1170 tot stand gekomen, sterk bekortende bewerking van de Gesta sancti Servatii van omstreeks 1130. De Middelnederlandse vertaling ontstond op verzoek van gravin Agnes van Loon en van een zekere koster Hessel, die naar alle waarschijnlijkheid verbonden was aan het Servaaskapittel te Maastricht (Vgl. Van Leusden 1986 en Jongen en Schotel 1993).
De geciteerde verzen zijn afkomstig uit de epiloog van het tweede boek (uitgegeven in Van Es 1950, II, vs. 2914-2945). Veldeke onderstreept dat hij in zijn vertaling de waarheid op geen enkele wijze geweld aandoet.

Hier mach men doecht in mercken
Van sinte Servaes werken
Ende aen sijn leven, des hij plach,³
(Dat men wel gherne horen mach)
Ende die teyken die God dede
Doer sijnen wille te mengher stede,
Die sijn voele heerlijck.⁷
In Dutschen dichtede dit Heynrijck
Die van Veldeken was geboren.
Hij hadde sinte Servaes verkoren
Te patrone ende te heren.
Des maecte hij hem dit ter eeren
Doer genade ende doer mynne,
Des hoem ouch bat die Gravynne¹⁴
Van Loen, die edel Agnes.
Te bat lustede hoem des¹⁶
Dat hijt te Dutschen keerde,¹⁷

3 aen: van.

7 voele heerlijck: zeer prachtig.

14 hoem: hem.

16 lustede: behaagde.

17 keerde: vertaalde.

[p. 28]

 

Alse hoem die vite leerde¹⁸

 

Daer nae der waerheit in was ghescreven

20

Des heilighen sinte Servaes leven

 

Ende sijne myraculen scone

 

Nae sijnre translacione,²²

 

Die noch sijn voele heersam.²³

 

Als hij die waerheit dae vernam

25

Gherechte ende ontwyvelijck,²⁵

 

All daer nae dichtet Heynrijck

 

Voele recht ende bescheydelijck,

 

Dat hij bedechtelijck²⁸

 

Nye daer aen en mysde noch en loech.²⁹

30

Des bat hem Hessel oich,

 

Des men doch wale vermanen mach,³¹

 

Die doen der costerijen plach.³²

18 hoem: hij.
vite: de Latijnse levensbeschrijving van Servatius, de Gesta sancti Servatii.

22 translacione: opneming in de hemel.

23 heersam: heerlijk, bijzonder; heeft betrekking op de wonderen (vs. 21).

25 ontwyvelijck: betrouwbaar.

28 Dat: zodat.
bedechtelijck: met overleg.

29 mysde: een fout maakte.

31 vermanen: vermelden.

32 Die ... plach: die toen koster was.