Verzamelde opstellen. Deel 2: Los in de ruimte 1966-1970

Een eisenprogramma van malcontenten.

K&C-agenda, 21 mei 1969.

Met een stijgende verbazing heb ik het eisenprogramma van de Belgische kunstenaars, uitgegeven door de Nationale Raad van Plastische Kunsten v.z.w.d., sectie van de plastische kunsten van de Belgische Nationale Commissie van U.N.E.S.C.O. gelezen. Toegegeven, ik ben geen kunstenaar en weet ook niet zoveel af van de officiële Belgische kunstwereld. Als ik het echter goed begrepen heb, willen deze Belgische kunstenaars - wie zijn dit? - zich tot gewone mensen richten, en meer nog, ze willen zichzelf als gewone mensen beschouwd zien.

Vanuit mijn standpunt van gewoon individu bekeken heb ik zelden een tekst van zo'n ontstellende naïviteit doorgemaakt, en naïviteit is eigenlijk een te vleiende term. Het lijkt gewoon een pamflet van malcontenten, wat helemaal niet hetzelfde is als revolutionairen. Precies het revolutionaire aspect dat de hedendaagse kunst zo boeiend maakt, ontbreekt hier ten enenmale. Als gevolg van de protest-beweging van juni laatstleden betekent het een mager resultaat en bevestigt het de indruk dat het protest meer ingegeven is door persoonlijke onmacht en rancune dan door de inzet voor een zaak.

[p. 338]

Heel het eisenprogramma staat tegen een achtergrond van een zuiver academische kunstopvatting: kunst (het gaat om plastische kunst) is een welomlijnde waarde die moet bijdragen tot de harmonische vorming van de jeugd en daarenboven een evenwichtbrengende activiteit die als tegengif moet functioneren voor een mechanische dagtaak. Kunst is dan ook een vak dat kan onderwezen worden, dat met min of meer talent kan beoefend worden, waarin men een diploma (weliswaar na strenge schifting) kan behalen. En ga zo maar door. Ik citeer nog één paragraaf: ‘De beoefening van kunst is moeilijk. De inlijving van de kunstenaars in de maatschappij stelt ernstige problemen, en ook mag men slechts aan de meest begaafden toelaten dat ze zich in een avontuur werpen waarvan de uitweg onzeker is en die er verbitterde en onaangepaste elementen van zou kunnen maken.’

Als ik het allemaal goed bekijk, krijg ik de indruk dat hier niets anders geformuleerd wordt dan een gelaïciseerd ideaal van de St.-Lucasscholen, die hun eeuwfeest al achter de rug hebben; of om iets recenters te citeren, het ideaal van het door de staat opgelegde en gecontroleerde socialistisch realisme dat, meende ik, ook als voorbijgestreefd mocht beschouwd worden; of om nog dichter bij huis en bij vandaag te blijven, kan verwezen worden naar de oprichting van de Orde van Architecten, die helemaal niet de bedoeling heeft de architectuur te bevorderen - het tegendeel is waar - maar om diegenen die een architectendiploma op zak hebben hun boterham te helpen verzekeren. Sociale voorzorgen zijn één zaak, creativiteit is iets anders en misschien iets waar we de dag van vandaag meer behoefte aan hebben. Het is het drama én de ondergang van onze zogenoemde democratische instellingen dat ze de weg niet vinden om die creativiteit, op welk vlak dan ook, te stimuleren en alleen in staat blijken te zijn om ze af te vlakken. Met hun eisenprogramma zetten de Belgische kunstenaars een flinke stap naar de verdere consecratie van de middelmaat en remmen ze het laatste restje oorspronkelijkheid in onze wereld af □