De hut van oom Tom

[p. 1]

Hoofdstuk I.
Eerste avond met Oom Tom.

‘Kom, Kate en Annie, zijn jullie haast klaar met die vervelende Fransche thema's?’ riep George uit bij het openen van de deur der kamer, waar zijn zusters druk bezig waren met haar schoolwerk voor den volgenden dag.

‘Ja, George, dadelijk,’ antwoordde Kate. ‘Daar, ik ben al klaar,’ vervolgde zij, na eenige oogenblikken van haar stoel opspringende, ‘zeg eens, wat je komt doen?’

‘Ik kwam je zeggen,’ hernam George, ‘dat tante Marie van plan is ons de beloofde geschiedenis voor te lezen, heel gauw al.’

‘Wat?’ riepen de beide meisjes als in één adem uit, ‘de geschiedenis van Oom Toms Hut? Hoe lief van d'r, dat zij daar al zoo gauw mee beginnen wil!’

‘Ja,’ vervolgde George, ‘en daarom stuurde zij mij hierheen, om te vragen of je met je werk klaar bent; ik zal het ze dadelijk gaan zeggen, als je zoover bent. Haast je dus, Annie, want ik brand van ongeduld en had mijn werk al vóór een uur af.’

‘Ik zal de boeken wegbergen,’ zei Kate, ‘en ons breiwerk halen. En jij, George, maak een lekker vuurtje aan en zet den armstoel voor tante daarbij.’

‘En ik ben ook dadelijk klaar,’ voegde Annie er bij.

De toebereidselen waren spoedig gemaakt, en weldra verscheen tante Marie.

‘Wel, lieve kinderen,’ zei zij bij het binnenkomen, ‘ik heb, zooals ik je beloofde, “Oom Tom” meegebracht. Veel,’ vervolgde zij, terwijl zij in den voor haar gereed gezetten stoel plaats nam, ‘heb ik je van hem te vertellen, dat je bedroeven zal. Maar veel belangrijks is er voor ons in het verhaal van de wijze, waarop hij al zijn beproevingen en al zijn lijden droeg en ik hoop, dat zijn voorbeeld jullie en mij leert, lieve kinderen, onze vijanden lief te hebben en wel te doen degenen die ons haten, en evenals hij te allen tijde troost uit dezelfde bron, die van den godsdienst, te putten. Je herinnert je, dat wij te Londen met je moeder het panorama van den Mississippi gingen be-

[p. 2]

kijken - en ik geloof, dat jullie er veel van wist te vertellen, waarover wij nu niet zullen spreken; maar je moet je dat tafereel voor den geest trachten te halen, omdat op die rivier ons verhaal begint. Een groote menigte stoombooten vaart er voortdurend heen en weer, beladen met passagiers en koopmansgoederen naar en van New-Orleans en andere naburige plaatsen. Wij hebben echter alleen met een dier schepen te maken en ik wil er je, voor dat wij verder gaan, eene korte beschrijving van geven. Het schip gelijkt meer op een bewegend huis, dan op wat het werkelijk is. Het heeft twee dekken, het een boven het andere, die allebei zijn gevuld met menschen, die zich vermaken met rooken, wandelen, lanterfanten en wat dies meer zij. Een groot deel van de boot is beladen met koopwaren, die hoofdzakelijk in balen katoen bestaan. De dekken zijn door een zonnetent overdekt, de kerk is tusschenbeide; de kajuiten aan beide zijden van de kerk komen uit op een gang tusschendeks, zoowel als in de kerk, waarvan een deel is afgezonderd voor damessalon. De stoomboot, waarvan ik spreek, is ‘La Belle Rivière’. Zij is voor een groot deel wit en zwart geschilderd en heeft twee groote schoorsteenen, en daar het donker is, kunnen wij den vlammengloed zien opstijgen, die, een dubbelen stroom van schitterende vonken achterlatend, met de flauwe, hier en daar aan den oever schijnende lichten, een zonderling contrast opleveren met het heldere stargeflonker aan den hemel. Er bevindt zich een groot aantal reizigers aan boord; sommigen voor plezier, anderen voor zaken. Twee uren geleden vertoonden zich op het bovendek tusschen de katoenbalen een troep vroolijke kinderen, die krijgertje speelden en door hun vroolijk, schuldeloos spel den meer bejaarden veel stof tot lachen gaven; maar zij waren nu naar beneden gegaan en hadden zich voor een groot deel ter ruste gelegd. Ook de luchtig gekleede dames, die voor een uur op het dek wandelden, hebben zich voor den nacht naar hun hutten begeven. Zou niet één van die allen denken aan de levende koopwaren, welke zich aan boord bevinden? De ‘levende koopwaren!’ roept gij misschien uit? Ja, kinderen! Gaat voor een oogenblik met mij naar een duisteren en verlaten hoek van het schip, verlaten door allen, behalve door de donker gekleurde bewoners, voor wie hij bestemd is! Zie je daar ginds op die katoenbaai niet een arme vrouw met saamgevouwen handen zitten, wier donker gelaat door angst en kommer, verwrongen is? Luistert naar haar, terwijl zij bij zichzelf zucht: ‘O, Albert, mijn zoon, ik kan zonder jou niet leven! Zij hebben mij mijn laatsten schat ontnomen! Konden zij mij er dan niet één laten, niet hem, mijn laatste kind? Massa zeide altijd, dat ik er één zou behouden; maar nu is hij ook weg!’ Een weinig verder staart een

[p. 3]

moeder in stommen angst op het kind, dat op haar schoot sluimert; wat doet ze huiveren en het kind met zoo'n wild wanhopigen blik aanzien? Zij voelt, dat het morgen van haar afgescheurd zal worden, zonder dat zij weet waarheen men het zenden zal, en terwijl zij het aanziet, welt er een traan in haar oog, die op het slapende kind neervalt. Haar stille angst is nog roerender en spreekt nog luider tot het hart dan de smart van gindsche vrouw en zegt ons, dat de liefde van een Afrikaansche moeder even sterk is als die van elke andere. Daar zijn nog vele anderen, mannen, vrouwen en kinderen, in dien akeligen hoek van het vaartuig, die allen bij hunne aankomst te New-Orleans verkocht zullen worden. O, konden zij, die op de andere zijde van de boot vertoeven, al deze ellende eens gevoelen en jullie, mijn kinderen, gelooven jullie, dat de liefde van je moeder voor jullie iets sterker is dan die, welke de arme Afrikaansche voor haar kroost gevoelt? Neen, de moederliefde is overal dezelfde, en zooals een dichter zegt:

Ofschoon de kleur verschillen moog,
Is liefde één, bij zwarten en bij blanken.

Hebt dan medelijden met den armen, vernederden, zoo slecht behandelden en zoo ongelukkigen slaaf! Gelooft hem niet, die zegt dat de Afrikaan tot slavernij is geboren en daarom slaaf moet blijven, en onderworpen aan al de ellende van dat schandelijk stelsel. Luistert niet naar hen, die de Schrift naar willekeur verdraaien en zeggen: ‘Vervloekt zij Kanaän; een dienstknecht der dienstknechten zal hij zijn,’ maar daarbij vergeten: ‘Zoo wat gij wilt, dat u de menschen doen, doe hen ook alzoo.’ Lezen wij niet in de Schrift van Ezau en Jacob: ‘De oudste zal den jongste dienen,’ maar zegende God Jacob dáárom toch niet, in weerwil dat hij zijns, broeders voorrechten zich had toegeëigend? Ja, maar hij was tot straf genoodzaakt, zijns vaders huis te verlaten en zich van zijn goede moeder te verwijderen.

Maar ik zou van mijn geschiedenis afdwalen, kinderen. Komt, gaat dan met mij naar een ander gedeelte van het schip op het bovendek. Daar zien wij, te midden van de overal verspreide balen katoen, in een kleinen hoek een rijzig, breed geschouderd, krachtig gebouwd man van een diep zwarte kleur en een gelaat met echt Afrikaansche trekken, een bestendigen ernst en gezond verstand. Er ligt in geheel zijn voorkomen iets edels, een zeker bewustzijn van eigenwaarde, vereenigd met een gulhartige, nederige eenvoudigheid. Hij schijnt zich door zijn uiterlijk in alles boven zijn klasse te verheffen.

[p. 4]

Maar, vraag je me, waarom bevindt hij zich niet bij de andere slaven? Gedeeltelijk om het getuigenis, dat zijn laatste meester hem gegeven heeft, gedeeltelijk door zijn rustig en kalm karakter heeft hij zich den weg tot het vertrouwen van zijn tegenwoordige bezitter weten te banen, die hem eerst overdag nauwkeurig gadesloeg en hem des nachts nooit zonder boeien liet slapen. Maar het stille geduld en de schijnbare tevredenheid van Tom deden hem langzamerhand van deze maatregelen afzien, en gedurende eenigen tijd smaakte Tom het voorrecht op zijn woord overal aan boord te mogen komen en gaan waar hij verkoos.

Altijd bedaard en gedienstig en gereed de hand uit te steken, waar zich daartoe te midden der werklieden eenige gelegenheid aanbood, had hij zich aller gunst verworven en bracht hij, al helpende, menig uur in hun midden door met even goeden wil als hij ooit op een hoeve in Kentucky had getoond.

Wanneer er niets voor hem te doen scheen te zijn, dan was hij gewoon zich in een hoek tusschen de balen katoen op het bovendek te verbergen en zich daar met het lezen van zijn bijbel bezig te houden, en zóó is het, dat wij hem daar ook nu weder bezig zien.

Over een lengte van meer dan honderd mijlen boven New-Orleans is de rivier hooger dan de omliggende landstreek en stuwt ze haar bruischende wateren tusschen zware dijken van twintig voet hoog. De reiziger kan van het dek der stoomboot de geheele streek mijlen ver in 't rond overzien. Zoo lag er dan als het ware in plantage bij plantage voor Oom Toms oogen een tafereel uitgespreid van het leven dat hem wachtte.

Hij zag de slaven op eenigen afstand aan hun werk; hij zag in de verte hun dorpen van hutten zich in lange rijen uitstrekken, op menige plantage ver van 's meesters woning en lusthoven; en terwijl het beweeglijke tafereel hem voorbijtrok, dwaalde zijn treurig hart terug naar de hoeve in Kentucky met haar oude, schaduwrijke beuken, naar des meesters huis met zijn koele, ruime gangen en portalen, in de nabijheid van zijn eigen kleine hut, met milliflora en mignonia bedekt. Daar meende hij de zoo welbekende aangezichten der makkers te zien, met wien hij van kindsbeen af was opgegroeid; hij zag daar zijn werkzame vrouw, ijverig bezig met het bereiden van zijn avondeten; hij hoorde het vroolijk gelach van zijn knapen bij hun spelen en het kraaien van de jongste kleine op zijn knieën. En dan weer was alles opeens verdwenen; en opnieuw zag hij de rietbosschen en de cypressen der hem voorbijzwevende plantages, en hoorde hij weer het kraken en dreunen van de machine, dat hem maar al te zeker zei, dat zijn vroeger leven voor altijd voorbij was.

[p. 5]

Zou iemand het dan vreemd vinden, dat er tranen vallen op de bladen van den Bijbel, terwijl hij dien op een der balen katoen neerlegt en met geduldigen vinger langzaam van woord tot woord de daarin vervatte beloften nagaat? Eerst op later leeftijd onderwijs genoten hebbende, was hij geen al te vlugge lezer, en niet dan met moeite kon hij het eene vers na het andere ontcijferen. Gelukkig voor hem was het een boek, waarbij langzaam lezen geen schade doet, ja, waarin de woorden menigmaal elk afzonderlijke overweging behoeven, zal de ziel de onschatbare waarde er van beseffen. Laat ons hem een oogenblik volgen, terwijl hij woord voor woord, alles half hardop leest: ‘Uw hart worde niet ontroerd. In mijns Vaders huis zijn vele woningen, en ik ga heen om u plaats te bereiden.’

Ofschoon Oom Toms bijbel geen aanteekeningen en ophelderingen van geleerde schriftverklaarders in den tekst bevatte, was hij toch voorzien van merkteekens en uitleggingen van zijn eigen vinding, die hem veel meer dienst bewezen, dan de geleerdsten doen konden. Hij was gewoon geweest zich den bijbel door zijns meesters kinderen en vooral door den jongeheer George te doen voorlezen, en terwijl hij las, kenmerkte hij door forsche teekens en streepen met pen en inkt die zinsneden, die het meest zijn aandacht trokken of zijn hart roerden. Zijn bijbel was dan ook van het begin tot het einde met een menigte teekens van allerlei vorm voorzien, en daardoor kon hij in een oogwenk zijn geliefkoosde plaatsen opslaan, zonder zich de moeite te moeten getroosten eerst de verzen te spellen, die daar tusschen in stonden; en terwijl het gewijde boek daar nu geopend voor hem lag, scheen iedere bladzijde hem aan een dierbaar huiselijk tooneel te herinneren en een vroeger genot voor zijn geest terug te roepen. Zijn bijbel scheen hem toe alles te bevatten, wat hem van dit leven was overgebleven zoowel als wat hij van een toekomstig hoopte.

En nu zullen wij Oom Tom een poos ongestoord laten nadenken over het vers, dat wij hem hoorden lezen; opdat jullie zooveel te gemakkelijker zullen begrijpen hoe hij hier kwam, en eenigszins met zijn vroegere omstandigheden bekend worden, zullen wij morgen een blik in zijn hut werpen, eenige avonden vroeger dan die, waarop onze geschiedenis een aanvang neemt.’