Seven manieren van minne

Regelnummers proza verbergen

1Die· vij· maniere der minnen.

2N'och heuet die salege ziele ene maniere van 3hoger minnen, die hare niet luttel <wercs> 4⁺ geuet van binnen,· 'dat es, datsi es getrect bouen^4.

+ W 265^v

4. Minnen: God, gelijk blijkt uit 8: in die ewelicheit der minnen.

[p. 29]

tekstkritische noten

5menschelicheit in minnen, ende bouen mensceliken 6sin ende redene, ende bouen alle die werke ons 7herten, 'ende allene es getrect met eweliker minnen 8in die // ewelicheit der minnen· 'ende in die <onbegriplicheit,^+8. 9in die witheit>, ende die <ongerinlike>^9. 10hoecheit· 'ende in die diepe afgronde 11der godheit, die es al in alle dinc· 'ende die⁺ 12onbegripelec bliuet bouen alle dinc· 'ende die 13es onwandelec, al-wesende, al-mogende· al-begripende· 14'ende al-geweldeleke werkende.

15Hier in es <die salighe ziele> so moruleke^15. 16gesonken in minnen, ende so sterkeleke getrect in⁺ 17begerten· 'dat hare herte es sere douende ende 18ongedurich van binnen· 'hare ziele vloiende ende 19doiende van minnen· hare geest uerwoeddelike 20uerhangen van sterker begerten. 'Ende hier toe 21trecken al hare sinne· 'datsi wilt wesen int gebruken^21. 22der minnen. Dit eischet si erensteleke te gode

6 sin] sinnen W 6 ons] hars H W 7 allene... getrect] es getreckt allene transp. H W 8 ewelicheit] ewicheit W; der minnen] om. H W; in²] om. W; H onbegripelike wijsheit B onbegripelicheit 'In die wijsheit W 9 ende] in add. H W; H ongheringhelike W ongeruslike B 11 es... dinc] al in alle denc es H al in allen dinghen is W; die²] om. H W 12 bouen] in H W; die] om. H W 15 W die gude sile H si B 16 gesonken] in ghesonken W; ende] om. H W; getrect] in ghe trect W 17 sere] om. H W douende] douwende W; ende ongedurich] ende ongehermech H om. W. 19 ende doiende] om. W 21 int gebruken] in ghebruuc W 22 der] van H; der minnen] om. W; te] van H W

+ f^o 36^r

8. Onbegriplicheit.. witheit: deze lezing van H voldoet het best.

9. Ongerinlike: waarschijnlijk te verkiezen boven het trouwens in het Mnl. niet opgeteekende ongerusleke van B.

+ H 195 b

15. Die... ziele: duidelijkheidshalve te verkiezen boven het eenvoudige si van B.

+ W 266^r; Kern 597

21. Sinne: inwendige begeerte.

[p. 30]

tekstkritische noten

23⁺ 'ende dit // suct si hertelike van gode· ende dit 24moetsi sere begeren. 'Want minne enlaetse noch 25gecissen noch geresten· noch in vreden wesen.

26'Minne trectse bouen ende si heltse neder, si^26. 27versue<t>se saen ende si queltse weder· 'si geeft^27. 28die doot ende brinct dat leuen· si geeft gesunde· 29ende wont <dan> weder. 'Si maecse dul ende^29. 30⁺ vroet <dan> weder. Aldus trect si <se> in hoger^30.30. 31⁺ wesen· 'aldus es si geclommen met geeste· bouen^31. 32den tijt in die ewelicheit <ende es gehoght bouen^32. 33die gigten van minnen in die ewelicheit> der

23 dit suct si] suket H W; van] in H W; gode] goede W; dit moetsi] mut H moetet W 24 noch] om. H; noch gecissen noch] om. W 25 wesen] om. W 26 si] om. H W; si²... doot om. H W 27 versu se] versuecse B maar de t is in het hs. veelal geschreven als c 29 H W dat B, misschien verkeerd opgelost uit d' voor dan 30 vroet vroet d' B vrut se H vroetse W; add. HW; hoger] hoghen W 31 met... tijt] bouen tijt mitten gheest W 32 add. H id. W met verhoghet voor gehogt en van minnen voor der minnen

+ f^o 36^v

26. Heltse: beneden het ‘gebruken’.

27. Versue<t>se: Uit het verband blijkt dat aldus moet gelezen worden.

29. Dan: is wel de oorspronkelijke lezing. Dat van B kan ontstaan zijn uit de verkeerde oplossing van een afkortingsteeken voor dan.

+ W 266^v

30. Dan: De verkorting d' van B moet normaal opgelost worden als daer. Vroet daer zou dan misschien nog kunnen uitgelegd worden als phonetisch, op dictaat geschreven voor: vroet haer, wat met vrutse van H, vroetse van W zou overeenkomen. Toch verkiezen we dan te lezen, omdat vroeden, vroed maken, ons in het Mnl. tot nogtoe niet bekend is, en dan juist tevoren in H en W gebruikt zijn op een gelijke plaats.

30. Se: zonder noodig te zijn maakt deze bijvoeging in H en W duidelijker.
In hoger wesen: hooger liefdeleven.

+ H 195 c

31. Met geeste: is hier denkelijk wel tegengesteld aan sin ende redene van 5-6, en gelijkstaand met de zoogenaamde apex mentis, de zetel van het Godschouwende leven.

32. Ende... ewelicheit: is wel oorspronkelijk.

[p. 31]

tekstkritische noten

34minnen die es sonder tijt· 'ende si es herheuen^34. 35bouen menscelike maniere in minnen, ende bouen 36hars selfs nature in begerten daer boven te wesene.^36.

37<Dar> es hare wesen ende <al> har wille·^37. 38'hare begerte ende har minne: in die sekere 39waerheit ende in die pure clarheit, ende in die 40edele hoecheit· 'ende in die verwende scoenheit, 41[ende] in die suete geselscap // van den ouersten⁺ 42geeste, die al vloien van oueruloedeger minnen·⁺ 43'die sijn int clare bekinnen ende int hebben ende 44int gebruken hare minnen.

45'Die wile es daer bouen onder die geeste hare 46begerleke wandelinge, ende meest onder die bernende 47seraphine in die grote· godheit· 'ende in die 48hoge drieuuldicheit es hare liefleke rustinge ende 49hare genuechleke woninge.⁺

50'Si suctene in sire maiesteit· 'si volget heme 51daer ende sieten ane met herten ende met geeste. 52'Si kintene· si mintene· 'si begertene so seere· datsi

34 es sonder tijt] transp. H W; si] om. H W; herheuen] verhauen H W 36 begerten] begheerte W 37 H W 'dat B; add. H W 38 har] al haer W 39 ende²] om. H W 41 [ende] om. H W 42 geeste... vloien] gheest... vloeyt W; oueruloedeger] oueruloeyender W 43 die] ende H; sijn] om. W; bekinnen] is add. W 42 hare] synre W 45 Die wile] har wille H 'Haer W; onder] mitten W; hare] ende har H W 47 in] ende in H W; godheit] goetheit W 48 liefleke] liflicste H liefste W; rustinge] ruste W 49 genuechleke] genuglicste H W 50 sire maiesteit] synre maieste W; volget] vint W 52 seere] om. H W

34. Minnen: God.
Herheuen bouen menschelike maniere: boven de Godskennis die met de gewone genade mogelijk is.

36. Daer boven te wesene: in haar ‘overwezen’ zou Ruusbroeck zeggen, te weten in God.

37. Dar: aldus HW. Maar nog beter zou Dan hier passen. Zou in het oorspronkelijk handschrift het afkortingsteeken d' niet voor dan gestaan hebben? Vgl. 29 en 30.

+ f^o 37^r

+ W 267^r

+ H 195 d

[p. 32]

tekstkritische noten

53necan geachten noch heilegen noch menschen, 54⁺ noch ingle noch creaturen dan met gemeenre^54. 55minnen in heme daer si al mede mint. Ende heme 56allene heft si vercoren in minnen bouen al, ende 57onder al, ende binnen al· 'so datsi met al der begerlic-//heit 58⁺ hars herten· ende met al der cracht hars 59geests, so begertsi heme te siene ende te hebbene· 60ende te gebrukene.

61Hier omme es hare ertrike een groet ellende· 62ende .i. starc geuancnisse ende .i. sware quale. 63'Die werelt uersmaetsi; erderike uerwasset hare, 64ende datten ertrike behort / dat / encan hore noch 65⁺ gesuten noch genughen. 'Ende dat es hare .i. 66grote pine, datsi so verre moet wesen ende so 67⁺ uremde scinen. Hare ellende enmach si niet vergeten· 68'hare begerte enmach niet gestillet werden· 69'hare uerlancnisse queltse iammerlike· 'ende 70hier mede· wertsi gepassijt ende getorment bouen 71mate ende sonder genade.

53 ne can] en can H enghelen noch menschen noch creaturen gheachten can dan transp. W; noch¹] om. H; noch menschen... noch creaturen] noch engle. menschen noch creiaturen H 55 si] sise W 56 in minnen] om. W 57 begerlicheit] begheert W 58 al der cracht] al den craften W 59 so] om. W; begertsi hem] hem begheert W 60 gebrukene] bruken W 61 omme] bi H W; een] om. H 62 .i.¹] om. H W; geuancnisse] vanghenisse W; .i.²] om. H W 63 verwasset] verdriet W 64 datten] dat tot W behort] hoert W; dat] om. H. Het woord staat tusschen twee fijne streepjes. Tot teeken dat het overbodig is? Of ze van den kopiïst zijn of van een lezer is lastig uit te maken; encan hore] en canse H; noch] om. H W 65 ende] ten W; dat] om. H W; .i.] om. W 67 enmach] en can W 70 gepassyt ende] om. W 71 genade] mate H W

+ W 267^v

54. Gemeenre: die zich over alle schepselen uitstrekt omdat ze alle in God en om God bemint, opvatting die bij Ruusbroeck zoo sterk ontwikkeld is. In de xiii^e eeuw vindt men ook het Lat. communis in dezen meer bijopvatting zin.

+ f^o 37^v

+ Kern 580

+ H 196 a; W 268^r

[p. 33]

tekstkritische noten

72Hier omme es si in groet verlancnisse ende // in⁺ 73starke begerte ute desen ellende te werdene uerledecht, 74ende van desen lichame ontbonden te 75sine· ende so segtsie die wile met sereleken herten· 76alse die apostel[en] dede· die seide. 'Cupio 77dissolui et esse cum cristo. 'Dat es· 'Ic begere 78ontbonden te sine· 'ende te wesene met kerste.

79'Also gelijc es die siele in starke begerten ende 80in weeleker ongeduricheit uerledicht te werdene, 81ende met kerste te leuene. 'Niet van uerdriete 82des iegenwordichs tijts, noch van ureesen des⁺ 83toecomens vernoys, maer allene van heileger 84[minnen] ende van eweliker minnen so begertsi^+84. 85niedeleke ende doien<t>leke ende sere verlancleke 86te comene in dat lantscap der ewelicheit· 87'ende in die glorie der gebrukelic-//heit.⁺

88'Die uerlancnisse es in hare groet ende starc· 89'ende hare ongheduren es swaer ende hart· ende 90hare pine es ontelleke groet die si van begerten

72 in groet verlancnisse] in groten verlanc W 73 te werdene verledecht] verledeget te verdene H W 75 so] om. H W; so segtsie] sprict HW; die wile] dec wile (dec waarschijnlijk uit der verbeterd) H dicke W sereleken] serigher W 76 apostel[en] apostel H W; dede] sprac H spreect W; die seide] om. H W Cupio... es] om. W 78 sine] wesen W kersten] cristo W 79 'Also gelijc es die siele] 'Geliker wis esse H 'Des ghelike is si W; ende... ongeduricheit] om. W 81 met... leuene] te leuene met kerste transp. H wesen mit gode W 82 ureesen] anxt W 84 [minnen] om. H W 85 niedeleke] innentlike H inlike W; doien leke] doiencleke B, maar c staat er meermalen voor t; ende... verlancleke] om. W 86 te comen... verlanckleke] om. W; lantschap] lant W 87 in die glorie der] inder glorien W 88 'Die uerlancnisse] 'dat verlanghen W; es in hare groet] in hare es groet transp. H is groet in haer transp. W 88 ongheduren] wesen H W ende³] om. H W 90 ontelleke groet] onseghelike H te zwide W

+ f^o 38^r

+ W 268^v

+ H 196 b

84. [Minnen]: daar dit woord in HW ontbreekt, en overbodig blijkt, is er minder kans dat het oorspronkelijk is.

+ f^o 38^v

[p. 34]

tekstkritische noten

91doget· nochtan moet si in hopen leuen· ende hope 92doetse haken ende quellen.

93'Ay heilege begerte der minnen· wie staerc es 94uwe cracht in der <minnender> sielen! Het es 95ene salige passie ende .i. scarp torment/· 'ende ene 96⁺ uerlange[n] quale, ende ene mordeleke doet ende^96. 97steruende leuen.

98'Dar bouen encansi noch niet comen · 'hier 99neder enmachsi noch geresten noch geduren, 100ende om heme te pensene encansi van verlancnessen^100. 101niet gedragen· 'ende sijns tonberne gheeft 102hare van begerten die quale. 'Ende aldus so moet 103⁺ si leuen met groten ongemake.

104'Hier omme eist dat si noch enmach noch enwilt 105⁺ getroest // werden· als die prophete seget: 106'Ren[n]uit consolari anima[m] mea[m] et cetera,^106. 107'dat es, mijn ziele ontsegt getroest te sine. 108Also ontsegt si allen troest dicwile van gode selue 109ende van sinen creaturen· 'want alle die rasten die 110hare daer af mogen gescien· dat sterket meer hare

91 hope] die hope W 92 quellen] quelen H 93 Ay] Oy H O W; wie] hoe W 94 H W minnen der B 96 uerlange[n] lange HW; ende] een add. H 98 noch¹] om. H W niet] om. H 99 neder] beneden W; enmachsi] en canse W; noch¹] om. H niet W geresten] rasten H W 100 ende om heme] 'Na heme H W 101 niet] om. H W; gedragen] verdraghen W; tonberne] te deruen W 102 van begerten die] grote W; so] om. H W 104 noch¹] om. H W; enmach] en can W 105 als... also] om. W 106 anima[m] mea[m] De a's dragen, verkeerd, het afkortingsteeken; et cetera] om. H 108 ontsegt si] ontsietse dicke W 109 rasten] troste H W; die... gescien] die har geschin mogen HW 110 dat sterket meer] die sterken H W

+ W 269^r

96. Uerlange<n>: Daar H en W lange hebben, zal hier wel het bnw. verlane bedoeld zijn. De afkortingstreep boven de laatste e staat dan; door onbegrip of onachtzaamheid, te veel.

100. Heme: den Bruidegom.

+ H 196 c

+ f^o 39^r

106. Uit den accusatief in dezen regel blijkt wel dat de kopiïst geen Latijn verstond.

[p. 35]

tekstkritische noten

111minne, ende trecket har begerte in een hoger 112wesen, ende dat uernuwet hare verlancnisse der⁺ 113minnen te plegene· ende int gebruken der minnen⁺ 114te wesene· 'ende sonder genuechte in ellenden te^114. 115leuene. Ende so bliuet si ongesadet ende ongecosteghet 116in allen ghiften, om datsi noch daruen 117moet der iegenwordicheit hare minnen.

118'Dit es .i. harde arbeidelec leuen· want si niet 119getroestet hier enwilt werden· 'si enhebbe vercreghen 120datsi suect 'so ongehermegle-// ke.⁺

121'Minne heftse getrect ende geleidet ende geleret^121. 122hare wege <te gane>· ende <dir> heftsi^+121. 123geuolget getrouwelike. 'Dicwile· in groten arbeit 124ende in vele werken· in groter uerla<nc>nissen^+124. 125ende in starker begerten; in menich ongeduren 126ende in groter ongenuchten; in wee ende in wale·

111 trecket haer begerte] treckense H W; een] om. H W 112 uernuwet] vernoeyt W 113 int gebruken] in tgebrukenisse H in ghebreke W 114 genuechte in] enich W 115 leuene] wesen 'Ende sonder enich ellende te leuen W; Ende so] 'Dus H W; ongecosteghet] ongetrost HW 116 om datsi] disse H des si W 118 arbeidelec] arbeitsam H W; si... enwilt] si hir niet getrost en wilt H W 119 vercreghen] volkreghen W 122 add. HW; H die W daer B 123 geuo'get getrouwelike] transp. H, id. W met truwelike; 'Dicwile] bewilen H W 124 vele] harden H; vele werken in] om. W; groter uerlanissen] naar groten verlancnisse H groten verlanghe W verbeterd uit verlamenissen B 125 menich... in soeken] menighe onghenoechte 'In weelde In we ende in menieh seer 'In soeken W 126 in wee... wale] in wale, in wee transp. H

+ W 269^v

+ Kern 581

114. Genuechte: nam. van troest van Gode selue ende van sinen creaturen, 108, genieting die beneden het hooge gebruken blijft.

+ f^o 39^v

121. Minne heftse getrect: nu volgen voornamelijk rijmen of loutere assonantiën, veel meer in den trant van Ruusbroec dan van Hadewijch.

+ H 196 d

121. Dir: wel te verkiezen boven daer van B.

+ W 270^r

124. Uerla<nc>nisse: verlamenisse staat niet opgeteekend bij Verdam, en zou verlamming moeten beteekenen, wat hier weinig past. Het zal wel fout zijn.

[p. 36]

tekstkritische noten

127ende in meneghe quale; in sukene ende in eischene, 128ende in deruene ende in hebbene; in climmene 129ende in hangene, in volgene ende in nalangene;^129. 130in node ende in commere <in anxte ende 131in sorgen>· in doiene ende in uerderuene, 'in 132grote trouwe ende in vele ontrouwen; in lief ende^132. 133in leet· so es si in dogene gereet. 'In doet ende in 134leuen· wilt si der minnen plegen· 'ende int gevoelen 135hars herten· 'dogetsi meneghe smerte· ende om 136⁺ der minnen wille so be-//gertsi dat lantscap te^136. 137gewinne.

138'Ende alsi hare al in dit elende heft besocht· so^138. 139⁺ es in glorien al hare toe-ulocht. 'Want da<t> es^139. 140⁺ recht der minnen werc· 'datsi dat naeste wesen^140.

127 meneghe quale] menech seer H 128 ende¹] om. H; 129 ende¹] om. W; in²] om. W 130 add. H In anxt in sorghen add. W 131 doiene] o uit e corr.; ende] om. W 133 so] om. H W; si] om. W; in] te H W; ende] om. HW 134 int gevoelen] int gheduelen W wel verkeerd gelezen uit ghevuelen in het voorbeeld 135 meneghe smerte] grote smerten H W 136 so] om. H W; dat] lantscap] dlantscap H W 137 gewinne] winne H W 138 al in transp. H W; elende] om. H W 139 es] si add. W; al] als W, daes] dats H W dar es B 140 recht] trecht W; werc] om. W

129. Hangene: vgl. V, 59, 72.

132. Trouw: vertrouwen, o.a. dat zij ter liefde zal geraken, maar verder heel de rijke beteekenis van trouw in het mystieke liefdeleven, met transpositie uit het ridderlijk profane.
Ontrouwen: een begrip dat ook bij Hadewijch voorkomt, en waarvan de zin niet zeer vast staat. Bij Hadewijch is ontrouwe hooger dan trouwe, een hoogste vorm van trouw. Zie b.v. Vis. XIII. 46, en Lijst der Volm., 54.

+ f^o 40^r

136. Lantschap: in den zin van vaderland, hier het hemelsch vaderland.

138. Alsi hare... besocht: als zij alles beproefd heeft wat zij is en kan om aan de Minne voldoening te schenken.

+ W 270^v

139. Da<t>: voldoet beter dan dar van B.

+ H 197 a

140. Naeste wesen: de hoogste liefdevorm.
Lande-wert: land gelijk lantscap van 135: het hemelsch vaderland.

[p. 37]

tekstkritische noten

141begert· ende datsi meest uolcht den naesten wesene·^141. 142'daer si der minnen meest in mach plegen.

143Hier omme wiltsi altoes der minnen uolghen· 144'minne bekinnen ende minne gebruken· ende dat 145enmach hare in dit ellende niet gescien. Daer 146omme wiltsi te lande-wert tiden· 'daer si har^146. 147woninge in heft gesticht <ende al har begerde^147. 148gericht> 'ende daer si met minnen [ende met begerten]^148. 149in rest. <Want si kint wale>: 'daer wert^149. 150alre lettenisse af-gedaen· ende si wert daer liefleke^+150. 151van lieue ontfaen.

152'Daer salsi niedeleke anesien datsi so morwelike^152. 153heft gemint· 'ende si salne hebben te haren^153. 154euweliken // vromen· diensi so getrouwelike heft⁺ 155gedient: ende si sal sijns gebruken met volre

141 datsi] om. H W; naesten] hoegsten H W 142 meest] nast H W 144 'minne] 'Meer te W; minne] meer te W; dat enmach] dan mach H 146 omme] bi H W 147 in] om. W; gerigt add. H, id. W met berecht voor gerigt 148 ende] om. W; daer si] om. H W; [ende met begerten] om. H W; 149 add. H, id. W, met dat voor dar; wert alre] wert har al H haer daer alle W 150 lettenisse] leet W; af gedaen] of wert gedaen W: si] om. H W 152 'Daer] Want dar H W niedeleke] begerlike H W 153 si] om. H 154 vromen vroem W; getrouwelike] truwelic W 155 si sal] om. H W

141. Uolcht: tegengesteld aan begert.

146. Tiden: is wel bedoeld als rijm met sien, en dus wel oorspronkelijk geschreven tien, hoewel geen der hss. dit heeft.

147. Ende... gericht van H is in B klaarblijkelijk weggevallen, als uit het rijm blijkt.

148. Ende met begerten: past minder in de herstelde lezing, al levert het ook daar nog een goeden zin.

149. Want... wale: deze bijvoeging van H en W past goed in het verband.

+ W 271^r

150. Lieue: Christus, de Bruidegom.

152. Niedeleke: vurig. Verdam kent alleen nidelike van nide, een slechts zelden voorkomende bij· vorm van nijt. Niedeleke hoort bij niet, dat ook nied geschreven wordt en de beteekenis heeft van begeerte.

153. Salue: zal Hem.

+ f^o 40^v

[p. 38]

tekstkritische noten

156⁺ genuchten dien si dicke in hare siele met minnen 157heft behelset. Ende daer sal si gaen in die bliscap 158hars heren· 'also als sinte · 'Augustijn seget: 'Qui 159in te intrat, <intrat> in gaudium domini sui 160et cetera, 'dat es o here die in-gheet in di 161hi geet in die bliscap sijns heren ende hine sal 162⁺ heme niet ontsien, 'maer hi sal hem hebben alre^162. 163best in den alre besten.

164⁺ 'Daer wert die siele geenicht met haren brudegome, 165ende wert al een geest met heme in 166onscedeliker trouwen ende in eweliker minnen.

167'Ende die hem geufent heft in den tijt der 168gracien, die sal sijns gebruken in eweliker glorien, 169daermen niet anders en sal plegen dan louen ende

156 in hare siele met minne] transp. H W 157 behelset] ghehelst; Ende] om. H W 158 also] om. H W; seget] sprict H W Qui... here om. H W 159 bij te voegen 161 hine] hi en W 163 besten] lesten W 164 geenicht] vereneget H W 165 al] om. H W 166 trouwen] minnen H W; minnen] trouwen H W 168 die] 'Hi H W; in] inder W 169 daermen] 'Dar mi H; niets anders] transp. W; en sal plegen] transp. W; na plegen heeft B daer in lit. en geëxpunctueerd; louen] lof W;

+ Kern 582

+ H 197 b

162. Niet ontsien: non timebit.
Het Latijn is hier veel beknopter en algemeener gehouden. De geheele Manier wordt gegeven niet zoozeer als betoog dan als ervaring van Beatrijs. Van de schildering van het eeuwige leven blijft er weinig over; integendeel wordt uitgebreid hoe de ziel in haar opstijging tot God alle lagere geesten achter zich laat om alleen met den Beminde te zijn, ongeveer als in het leven van Maria van Oignies. Vgl. Inleiding op de Visioenen van Hadewijch, blz. 144. Van de in het Dietsch aangehaalde Schriftuurteksten komt alleen voor het Cupio dissolvi; maar een andere passus wordt daarbij te pas gebracht: Heu mihi quia incolatus meus prolongatus est die niet in het Dietsch staat. De biograaf eindigt met de verklaring dat hij niet alles heeft kunnen meedeelen, dat hij een keus heeft moeten treffen, om voor den gewonen lezer niet te langdradig te worden, terwijl de in het hoogere leven ervaren personen toch beter alles uit het eigen beleven zullen verstaan.

+ W 271^v

[p. 39]

tekstkritische noten

170minnen. Daer moete god ons allen toe bringhen· 171'amen.

170 minnen] minne W; moete... bringhen] ons allen got hastelic tu bringe H W