Seven manieren van minne

Regelnummers proza verbergen

1Die · seste minne.

2A'lse die bruut ons heren vorder es comen· 3ende hoger geclommen in meerren vromen ·^+3. 4'so geuult si noch andre maniere van minnen, in 5naerren wesene ende in hogeren bekinne. 'S⁵ 6geuult dat die minne verwonnen heft al hare 7wedersaken binnen hare· 'ende datsi ghebetert^7. 8heft die gebrekingen ende ghemeestert heft <die 9senne ende gesirt heft die nature ende gemeret

+ W 262^v

3. Vromen: geestelijk heil, geestelijke welvaart, hier wel meer in den subjectieven zin van vroomheid in den hoogeren zin.

5 In naerren wesene: in een nog nader tot God staanden geestelijken toestand. Vgl. I, 28 vv.

7. Datsi: nl. de ziel,

[p. 24]

tekstkritische noten

10⁺ ende gehoeght heft> dat wesen, ende hars selfs^10. 11altemale sonder wederseggen· geweldich es worden·^11. 12'also, datsi therte beseten heeft in sekerheiden, 13ende gebruken mach in rasten, ende ufenen 14moet in vriheiden.^14.

15⁺ Alsi hier in es, soe dunct hare alle dinc wesen 16clene, ende licht te doene ende te latene· 'te dogene 17⁺ ende te verdragene dat behort // ter werdicheit der 18minnen· 'ende so es hare sachte har seluen te 19ufene in der minnen.

20Dan so geuult si ene godeleke mogentheid· 21'ende ene clare purheit· 'ende ene geestelike sutheit, 22ende ene begerlike vriheit· 'ende ene onderscedege 23wijsheit, ende ene sachte effenheit 24<tonsen here ende een nakenisse van> gode.^24.

11 sonder... worden] geweldech es worden sonder enech weder seghen transp. H, id. W, met geworden voor worden 12 beseten] beset H W 13 ende gebruken... vriheiden] ende vffenen mach met vriheide ende gebruken in rasten transp. H W 15 hier in] in dit wesen H W; dunct] duncken H W 17 behort] behorende es H behoerlic is W; werdicheit] waerheit W 18 es] ist W; sachte] ligte H W 20 Dan] daer W; so] om. H W; ene... mogentheit] om. W; mogentheit] innecheit H 21 ene¹] eenre W; ene²] om. H W; sutheit] sutecheit H W 22 ene²] om. H W; onderscedege] onderschedene H W 24 H W te B

+ H 194 b

10. Da. wesen: nl. de aan de Minne gelijkvormiger levensvoering van 5.

11. Sonder wederseggen: absque contradictione, zonder dat de ikzuchtige geneigdheden zich nog merkbaar laten gelden. Vgl. I, 44-51.

14. Vriheiden: het vrij zijn van eigenbaat en gebreken.

+ W 263^r

+ f^o 34^r

24. tonsen here.. van. Deze lezing van HW is wel de oorspronkelijke, voornamelijk daar nakenisse (lees na-kénnisse) bepaald een mystieke uitdrukking is uit de school van Hadewijch, met de beteekenis van een bizonder dichte experimenteele kennis. Maar in den zin van nakinge gelijk Verdam het woord heeft opgevat voldoet het ook. Het is dan de mystieke propinquitas Dei.

[p. 25]

tekstkritische noten

25'Ende dan es si gelijc ere husurouwen die hare^25vv. 26husce wale heeft <berigt>· 'ende wiseleke besceden,^26. 27ende scone gheordineert, ende vorsienlike bescermt, 28ende vroedelike behoedt, ende met onderscede⁺ 29scede werct; 'ende si doet in ende si doet ute, ende^+29. 30si doet 'ende laet na haren wille·; 'also gelijc met 31derre sielen, <si es minne ende minne rengnert in>^31. 32hare geweldelike [regnerende] ende mogendeleke, 33werkende ende rustende, doende ende latende van 34buten ende binnen· // na haren wille.⁺

35'Ende also gelijc als die visch die swimmet in

25 'Ende] 'Siet H W 26 husce] huwessche H ghesijn W; heeft H berecht heeft W heft begert B; besceden] bescheden H besteden W; 28 behoedt] ende behout W 29 si¹] om. H W; si doet] werpt H W 30 si] om. H W; laet] al add. H W. gelyc] est add. H W 31 met derre] mitter W; H W so es die minne binnen B 32 geweldelike] trouwelike W; ende... werkende] werct moghentlike W 33 rustende... binnen] rust ende laet van buten ende van binnen W

25vv. Deze en de volgende vergelijking, hoewel eer burgerlijk van toon, en daarom minder in den geest van Hadewijch, zouden we toch ongaarne missen: zij is inderdaad prachtig.

26. Berigt: is wel de oorspronkelijke lezing. Begert van B levert moeilijk een goeden zin op.
Besceden: van bescheiden in den zin van besturen, bij Verdam, 8.

+ W 263^v

+ H 194 c

29. Si doet in ende si doet ute: zij laat binnen en zij laat buiten, zet buiten. H en W hebben dit misschien niet te best begrepen en werpt gezet voor het tweede doet.

31. Ende also gelijc...: In de volgende zoo heerlijke vergelijking heeft B eenige woorden en trekken meer dan H en W (zoo: in die wijtheit, niet in W; in die gerumheit, niet in H en W) die toch het beeld zoo veel schooner maken, dat we er moeilijk het werk van een kopiïst in kunnen erkennen; anderzijds ontbreekt in B het mooie kunlike bij die vlieget. Gerumheit schijnt door H en W te zijn vermeden; misschien hebben zij 't niet begrepen; het is ook geen gewone vorm voor het bij Verdam alleen opgeteekende gerume. In de toepassing der vergelijking hebben H en W: witheit, wat niet in B staat; zoo ook verwentheit, waarvoor in B hoecheit ofwel gerumheit. Verwentheit lijkt weinig oorspronkelijk hier, al is het nog zoo mooi: er is daarvan geen spraak geweest in het beeld.

+ f^o 34^v

[p. 26]

tekstkritische noten

36die wijtheit van der vloet· ende rast in die diepheit· 37'ende als die vogel die <kunlike> vlieget 38in die gerumheit ende in die hoegheit van der 39locht· 'also gelijc geuult si haren geest vrieleke 40wandelende in die <witheit ende in die> diepheit, 41⁺ ende in die gerumheit ende in die hoecheit 42der minnen.

43'Die geweldicheit der minnen heeft die ziele 44⁺ ge<t>rect ende geleidt, behuet ende besceremt· 45'ende si heeft hare gegeuen die vroetheit ende die 46wijsheit· 'die suetheit ende die starcheit der minnen. 47Nochtan heftsi hare geweldicheit der zielen^47. 48uerborgen, tote dies male, datsi in meerre hoecheit 49es geclommen, ende datsi altemale hars selfs 50⁺ es worden <vri> · ende dattie minne geweldeleker^50. 51regneert binnen hare.

36 die... vloet] wide zwemt inder vloet W rast] heme add. H hem rust W; die diepheit] dat diepe W 37 add. H W; vlieget] vliet W 38 in die gerumheit ende [om. H W; die] der W 39 also gelijc] gelikerwis H W; geuult] voelt W 40 wandelende] wandelen W; add. H W 41 gerumheit] verwentheit H W. ende... hoecheit] om. H W 43 'Die] om. H W geweldicheit] gewout W 44 gerect] gerect B getrect H W, ende¹] om. W 45 si] om. H W; die vroetheit ende die wijsheit] transp. W. 47 geweldicheit... verborgen] verborgen geweldecheit H W 48 tote dies male] om dat W 49 es geclommen] transp. H clomme W; altemale] om. H W; selfs] geweldech add. H W; es worden] transp. H W 50 het woord werd door den kopiïst geëxpunctueerd en rood doorgehaald; dattie] om. H W; geweldeleker] geweldeglike H weldelike W 51 binnen] in H W

+ W 264^r

+ Kern 578

47. Nochtan heftsi... uerborgen: de lezing van B geeft een goeden tekst voor de onmogelijke lezing van H.

+ H 194 d

50. Vri: Dit is wel de oorspronkelijke lezing, al heeft B het woord doorgehaald. Vri met gen. is een gewone constructie bij Hadewijch (Str. G. XXI, 84; XXIV, 45), en schijnt wel te behooren tot de mystieke terminologie der xiii^e eeuw.

[p. 27]

tekstkritische noten

52Dan maectse minne so coene ende so vri, datsi^52. 53en ontsiet noch // menschen noch viant· 'noch⁺ 54ingel noch heilegen· noch gode selue in al haren 55doene ofte latene, in werkene ofte in rastene; 56ende si ghevuelt wale, dattie minne es binnen⁺ 57hare· also wacker, ende also sere werkende in der 58rasten des lichamen alse in vele werken: 'si kent 59wale ende geuult, dattie minne niet engheleget in 60arbeide noch in pinen in die ghene daer si in 61regneert.

62'Maer alle die willen comen ter minnen, si^62. 63moetense sueken met vreesen, ende na-volgen met^63. 64trouwen, ende ufenen met begerten· 'ende si ne 65mogent in sparen in groten arbeide, ende in vele^65. 66pinen ende in onghemake te dogene <in versmaheit 67te lidene>· 'ende alle clene dinc moetensi

52 minne] die sile H W; ende so vri] om. H W 53 en ontsiet... menschen] transp. W: noch¹] om. H; menschen] mensche H mensch W; noch³] om. H 54 heilegen] heilge H heilich W 55 ofte¹] ende H W; in¹] supra lin.; ofte²] ende H W 56 si ghevuelt wale] gevult oec wale H gheuoelt si wel W; dattie] dat H W 57 also] als H om. W; also] als H; sere] om. H W werkende] verweckende W; der] om. H W 58 des] dis H 59 geuult] voelt W; dattie] dat H W; engheleget] en legt H en licht W 69 pinen] pine H W; die ghene) degene H; in] binnen H W 64 ufenen] vffen H; si] om. H; ne mogent in] en mogen hen uit H W; 65 ende] om. H W; vele pinen] veel pine W 66 ende²] om. H W; onghemake] ongemac H W; add. H W

52. Dan maectse minne...: geheel deze passus over de almacht der Liefde is weer gansch in den aard van Hadewijch. Vgl. b.v. Br. XX, 97, vv.

+ f^o 35^r

+ W 264^v

62. Maer alle die willen comen staat tegenover: die ghene daer si in regneert, en dient als een waarschuwing tegen een verkeerde opvatting van de leer die hier gegeven wordt.

63. Na-volgen: najagen, trachten te bereiken, bij Verdam II, 2.

65. Mogent: mogen het, nl. ter minnen comen. Zij kunnen dat niet als zij zich sparen.

[p. 28]

tekstkritische noten

68⁺ achten groet, tote dien male, datsi daer toe comen, 69⁺ dattie minne binnen hare regnere· die geweldelike 70wer<c> der minnen <werct>, ende die alle^70. 71⁺ dinc clene maket ende // alle arbeide sachte· ende 72alle pine versutet· ende alle scout quijt.

73Dit es vriheit der consiencien, ende sutheit des 74herten· ende goetheit der sinne· 'ende edelheit der 75sielen· 'ende hoecheit des geests, ende beginsel 76des eweliken leuens.

77Dit es itoe hier een ingelec leuen· 'ende hier 78na volght dat ewelec leuen· dat god omme sine 79goetheit moete ons allen gheuen.

68 achten] vor add. H W; tote dien male datsi] om dat se W; toe] sin add. H W 69 dattie] dat H W; binnen hare] in hen H W; regnere] regniert W; geweldelike] gheweldighe W 70 wer werke H W wert B, maar in B is meermalen t te lezen als c; weert B werc H om. W; ende] om. W 71 ende alle arbeide] ende arbeit H den arbeit W; sachte] sagt H sacht W; ende] om. H W: 72 alle 1] die W 73 ende] om. H W 74 ende¹] om. H W ende²] om. H 75 ende¹] om. H W; ende] een add. H W; beginsel] begin W 76 eweliken] ewichs W 77 itoe hier] in den vlesche add. H W; hier²] daer W 78 dat ewelec leuen] dewelike H volchtet ewighe leuen W; omme... moete] om. H W 79 gheuen] geue amen H W
1 Om. H W. 2 ene] die seuende H W; add. H W; geuet] en geuet H W 4 getrect] ghetoghen is W; menschelicheit] menscheit W

+ W 265^r

+ H 195 a

70. Wer<c>... werct: de lezing van B levert wel geen zin. Men moet waarschijnlijk lezen als aangegeven. De tegenstelling met clene dinc van 67 wijst er op.

+ f^o 35^v