Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden. Deel 4

[p. 211]

Verhalend proza
door Prof. Dr G.A. van Es

Vertaalde romantiek

OOK IN DE NEDERLANDEN BEVREDIGEN AAN HET einde der zestiende en in de zeventiende eeuw veelsoortige prozaverhalen, grootendeels afkomstig uit het Zuiden van Europa, de blijkbaar algemeene behoefte aan romantiek.

Wie meent, dat de Nederlander van deze periode afdoende gekarakteriseerd is door zin voor realiteit, wordt hier weersproken. Naast vertalingen der fantastische Amadis- en Palmarincyclussen zijn bij vele lezers de idyllische pastorales in trek, en de avontuurlijke Grieksche liefde-verhalen, waaruit ook de hoofsch-galante romans der precieuzen opbloeien; ook al mengt zich door dien hang naar het sentimenteele en die bewondering voor het ongewone, exotische en bovenwezenlijke, de humor van de Don-Quichot-parodie of de spot met ‘Den buitensporigen Herder.’ Achter de satiren op politieke gebeurtenissen en maatschappelijke toestanden, vermomd vaak in antieke of Oostersche verhalen, leeft toch het verlangen naar den droom van Utopia, en zelfs in den vaak cynisch-realistischen schelmen-roman, viert zich de zucht uit naar het grillige, ongebonden leven buiten de maatschappelijke normen en naar het avontuur⁽¹⁾.

Verreweg het grootste deel van deze literatuur is vertaald werk van de groote schrijvers uit het buitenland, de Italiaansche, vooral de Spaansche en Fransche, en sommige Engelsche. In deel III dezer Literatuur-Geschiedenis werden daarvan reeds, door dr. G.J. Geers, overzichten gegeven, zoodat we hier kunnen volstaan met de vermelding van de voornaamste vertalers⁽²⁾.

Verschillende werken, vooral de populaire, verschenen zonder aanduiding van de vertalers, zooals de Spaansche ridderverhalen van Amadis en Palmarijn, die via Frankrijk binnen kwamen; maar ook de latere vertalingen van de Astrée van Honoré d'Urfé (1644-1671); of die van Mateo Alemans' leven van ‘Guzman de Alfarache’, een vertaling in uitstekend Nederlandsch proza; en het ook zeer populaire boek van ‘'t Kluchtige Leven van vrolyke Fransje’ (de Francion van Charles de Sorel 1622-33). Van andere werken behoorden de vertalers tot de kringen van geleerden en aanzienlijken. Johan van Heemskerck introduceerde met enkele fragmenten

(1) Zie over dergelijke proza-romans Dr. J. ten Brink, Romans in proza (onvoltooid), Leiden z.j.

(2) Deel III, blz. 519, vlgg. Van waarde blijft ook Te Winkel's uitvoerig overzicht in den Ontwikkelingsgang der Nedl. Lettk. IV, 290 vlg.

[p. 212]

uit Sydney's boek den herdersroman, waarna Felix de Sambix het geheele werk vertaalde: D'Engelsche Arcadia van de Gravinne van Pembrock. (1639-40). Dezelfde Delftsche boekhandelaar bracht later ook de vertalingen van de omvangrijke romanseries van Gauthier de Costes, seigneur de la Calprenède, uit de school der Fransche precieuzen: Cassander en Cleopatre. Adriaan Nispen (1633-1694) gaf in ‘De Grieksche Venus’ de ‘beroemde vryagiën van Klitophon en Leucippe, van Simenias en Ismene, van Leander en Hero’. Hij is ook de vertaler van Montemayor's pastorale ‘Diana enamorado’ naar een uitbreiding van Gil Polo. De gekunstelde roman van Lyly ‘Eupheus’ vond zijn vertolker in J.H. Glazemaker, die ook den oorspronkelijk in het Latijn geschreven satirischen roman van John Barclay vertaalde, eerst uit een Fransche vertaling (1643), daarna uit het Latijn (1680). Lambert van den Bos, conrector te Dordrecht, die door het schrijven en vertalen van verschillende tooneelstukken, lofdichten en historische geschriften een zekere bekendheid geniet, gaf ook een goeden en veelgelezen Don Quichot (1657), maar interesseerde zich evenzeer voor den schelmenroman, blijkens zijn vertaling van Paul Scarron, Le Roman comique (1662). Vertolkers van Spaansche schelmenromans zijn J. de Lange (Quevedo's Don Pablos), die ook ‘Den kreupelen Duyvel’ van Velez de Guevara bewerkte, en G. de Bay (Solorzana) en later Nicolaas Heinsius. In de tweede helft der 17de eeuw volgen dan ook meer Fransche precieuze romans zooals ‘Zayde’, van gravin de Lafayette, vertaald door G. van Broeckhuizen 1679, of Italiaansche in soortgelijk genre door Jan Zoet en Simon de Vries overgezet. In dien tijd volgen ook pas de vertalingen van Rabelais' ‘geestige werken’ (1682).