Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

[p. 713]

S. Andries-Schanse by sijn Excellentie beleghert/ ende in-ghenomen den VI. Mey, Anno 1600.

[1600.] HEt Spaensche Legher van voor Bommel ghedreven zijnde / ginck ligghen ontrent Rossum / op het uyterste van het Eylandt/ alwaer het op den vijfden Iunij begonnen heeft een gheweldighe Schanse te maecken/ boven de Lorre-gracht ofte Creke / daer het Landt een enghte heeft/ welcke de Schanse met haer Bollewercken conde bereycken / ende met haer Gheschut beschieten ende onvry houden: Houdende hier mede in gheduyrighen alarm ende onruste de Betau / ende onvry houdende de vaert soo wel van de Waele/ als van de Mase. Dese Schanse wierdt groot van begrijp ghemaeckt / met vijf uyt-stekende punten ofte flanckerende Bolle-wercken/ twee siende ende schietende op de Waele/ twee op de Mase/ ende het vijfde nae Herwarden toe. De contra-scherpe buyten was seer groot ende dicke / als eenen dijck/ om te weder-staen de op-wateren ende het over-loopen der Rivieren op sekere tijden des jaers. Dese Schanse wierdt meest beneersticht ende ghemaeckt door het aen-drijven van den Vorstelijcken Cardinael Andreas van Oostenrijck, die oock een cleyn Capelleken daer binnen stichtte/ d'welck hy wyede/ ende noemde S. Andries, ghelijck oock de gheheele Schanse is ghenoemt gheworden. De vijf Bolle-wercken deser Schanse wierden genoemt Austria, Borgou, Sassen, Arragon, ende Velasco. Jn dese Schanse en zijn niet alleen huysen en hutten voor de Soldaten ghetimmert/ maer oock brouwerien/ water-meulens/ ende alles watmen vermoedde noodtwendich te wesen / om alle ghewelt af te wachten ende af te keeren. Jn het maecken deser Schanse heeft Andreas den gheheelen Somer / ende een groot deel van den Winter Anno 1599. het gheheele Legher des Conincx ghebruyckt. Sijn Excellentie en conde sijnen vyandt des maels [1600.] het maken deser Schanse niet beletten/ om datse begrepen was op een plaetse die gheenen toe-ganck en hadde / dan alleen van Bommel/ lancx een stuck dijcks / daer voor ende daer op het gheheele Legher des vyandts lach: Of men moeste van over de Riviere comen/ ende dese Schanse met Schepen/ als een Eylandt bespringhen / d'welck swaerlijck om doen was. Eenighe by den vyandt noemden dit Fort/ den Sleutel van Hollandt; Andere den Bril van Hollandt: Maer een Paeps-gheestelijck Man aen het Hof van den Admirant schreef aen een van sijne goede vrienden / Dat dit Fort was een VVilt-braet met coeghelen ghespeckt, (want daer waren veel hondert scheuten op de arbeyders gheschoten) met menschen bloedt over-goten, ende van binnen vol roof ende godtloosheyt.

Den Winter die nae het maecken deser Schanse volchde/ was strenghe/ alsoo datmen met Waghenen ende Peerden alle Rivieren passeren conde/ waer over de benaebuyrde Landen van Veelau/Betau/ Vtrecht/ &c. in groote benautheyt waeren/ vreesende dat die van S. Andries in het Landt vallen/ ende eenen roofdaer uyt halen souden/ bedrijvende moordt en Vrouwen cracht / nae den ghewoonlijcken aert der Spaensche: Maer Godt de Heere heeftse ghetoomt/ het zy dat sy vreesden van sijner Excellentie Crijchs-volck gheslaghen of onder-schupt te worden: Ofte/ d'welck gheloovelijcker is/ door de mutinatie ende scheuringhe die tusschen haer gheresen is / want op den xv. Februarij begosten de Soldaten des vyants/ so elders/ als binnen dese Schanse/te mutmeren/dewijle eenighe in dertich/andere in twintich maenden niet betaelt en waren/ sy namen

[p. 714]

[1600.] ghevanghen al hare Capiteyns ende Bevel-hebbers/ ende plunderdē des Gouverneurs ende anderer huysen. Den xvi. Februarij sonden sy al hare Officiers/ met veel Vrouwen ende Kinderen nae den Bos. Het garnisoen bestont uyt Waelen ende Duytschen: Sy speeldender om/ wie haren Eletto ofte Voor-stander soude wesen/ende het viel op de Waelen. De Staten der Vereenichde Provincien / ende sijn Excellentie hebben goet ghevonden dese occasie waer te nemen/ ende sijn Excellentie heeft teghen den xix. ende xx. Martij voor Dordrecht te comen verschreven tachtentich Vaendelen Voet-volcx/ ende hy is daer mede de Mase op-ghevaren/ nae de Schanse van Creveceur, d'welc hem op den xxiii. Martij in sijne handen overgaf. Den xxvi. Martij quam sijn Excellentie met sijn Legher te Alem logieren/ daer het naest-voor-ledene jaer den Admirant met sijnen Legher gheleghen hadde. Hier ligghende sneet sijn Excellentie de Schanse van S. Andries van Brabant af. Oock liet sijn Excellentie stracx met sijn aen-comste de dicken boven groot Lit door-steken/ om den Brabantschen cant nae Ossen/ Geffen/ Nieulandt/ ende tot voor den Bos te onder water te setten/op dat den vyandt geenen wech hebben en souden/om de Schanse te ontsetten/dan langhst den dijck/dien hy met Schansen ende trencheen wel versorchde/leggende op alle advenues Schansen ende Forten. Jn het beginsel van den Aprilliepen de Rivieren soo hooge op/datmen uyt noch in de Schanse comen en conde / dan met Schuyten. Sijner Excellentie volck lach meest op de Schepen/ die daer in grooten ghetale waren/ oock logeerden sommighe in de Schansen/ Reduyten/ ende op den dijck. Tot Maren op den Brabantschen cant liet sijn Excellentie xii. stucken Gheschut planten/ met de welcke hy de Schanse van S. Andries heel black conde beschieten/ alsoo dat die van binnen alle de huysen in de Schanse moesten ondecken / om van de pannen ende stucken der daken niet gequetst te worden. Oock [1600.] wierter insonderheyt gheschoten op de meulens/ ende op de brouwerien ende backerien/ om alsoo de belegherde ten lesten tot aermoede ende ghebreck te brenghen. Daer waren in de Schanse over de twee duysent Mannen/die haer dapperlijck gheweert hebben/ menighen scheut doende op de uyt-leggers/schietende ysers van veertich en̄ vijf en veertich ponden swaer/ doch sy deden de Schepen weynich schade/overmits sy verre aflaghen. Sijn Excellentie heeft se doen opheysschen/nae dat hyse eenige dagen lanck met schieten seer ghequelt ende benaut hadde/maer sy en wilden daer niet nae luysteren/al hoe wel sy saghen/dat het als een vlacke Zee rontom haer was/ ende niet moghelijck haer te ontsetten. Die van 'sHertoghen-Bos deden al wat sy conden/ om de belegherde couragie te geven / met beloften van secours, met vuyren en teeckenen/met schieten/oock daer binnen sendende eenighe Boden met veel beloften/ maer daer en volchde niet veel nae. Alleen heeftmen op den x. Aprilis eens ghetrachtt over 'tverdroncken Landt eenige plat-bodem Schuyten by nachte in de Schanse te brenghen / met eenich gelt ende anderen noodruft: Maer dese tot achter Maren ghecomen zijnde/werden ondeckt ende te rugghe gedreven. Ontrent Diest vergaderden oock eenige Ruyteren ende Voet-knechten/ die onder het beleyt van Don Loys de Velasco ende La-Barlotte tot Os ghecomen zijn: Maer vindende het Landt over al onder water/ende de dijcken over al met Schansen ende trencheen soo versien/ dat sy gheen middel en saghen om door te gheraken/soo keerden sy te rugghe.

Voorder soo dede Prince Maurits het Casteel van Batenborgh/tusschen Lit ende den Grave in Mase-en-Wael ghelegen/beschieten ende innemen/d'welck mede eenen pas was van daer den belegherden het ontsett comen conde.

[p. 715]

(241)

Hoc munimentum non fausto sijdere struxit
ANDRAEAS ille Austriaco de sanguine natus,
Terrorem Batavis incussit gentibus, at mox
Milite quem SACER ORDO dedit superatur ubique,

[p. 716]

[1600.] Als in't laetste van den April de wateren seer ghevallen waren / soo heeft sijn Excellentie die Schanse van alle canten met sijn Gheschutt ghenadert/ ende beschoten/soo dat sy van alle canten besprongen ende benaut waren. Jae sijn Excellentie quam met sijn approchen tot op de grachten van hare conter-scherpen. Daer was oock een Brugghe gheleyt van Alem tot aen den Rossemschen dijck streckende/ wel drie hondert en sestich passen lanck. Die van binnen dus omcinghelt ende benaut zijnde van haren vyandt/ende binnen gebreck hebbende van gelt/cleederen/brant om te backen ende brouwen/ alreets verbrandt hebbende de wilghe-boomen daer mede de straten ghemaeckt ende gheplaveyt waren: Oock seer groot gebreck hebbende van medicine/ salve en plaesteren/ voor de crancke/ende ghequetste: Ende siende dat het onmoghelijck was haer te ontsetten/soo hebben sy de gravers ende mineurs toe-gheroepen/dat sy begeerden te parlamenteren. De Papen die by haer waren beloofden haer/soo sy het tot den laetsten toe vromelijck hielden/dat sy den Hemel verdienen souden/&c. Maer op dese conditien en wilden de Soldaten haer leven niet langher waghen. Sy zijn met sijn Excellentie verdraghen/ dat sy de Schanse in sijne handen souden over-leveren/ des souden de Staten haer betalen hondert duysent ende vijf en twintich duysent guldens/beloopende yeder Soldaet ontrent hondert ende ses guldens/de Officiers nae advenant/de Weduwen oock het hare. Daer waren binnen elf hondert ende twee en veertich participanten. D'welck de Staten ende sijn Excellentie liever deden/dan dat sy het Legher met groote oncosten langher daer voor ende 'tCrijchs-vole met stormen avontureren souden/ vreesende/ dat het water eenen nieuwen wasdom crijghen mocht/ghelijck oock gheschiedt is/ende datmen dan met groote moeyte ende oncosten het Gheschut ende alle oorlochs-ghereetschap soude moeten van daer voeren/ende de trencheen verlaten. Alle die [1600.] de Staten wilden dienen/souden getracteert worden als andere Soldaten. Aller over-loopers misdaet souden vergheven worden. Alle die nae huys trecken wouden/ soudemen paspoort gheven/ &c. Alle dese/ ende andere conditien by Meteren i. petit, ende andere verhaelt/ zijn den vi. Mey besloten/ ende den viii. ende ix. volbracht. Soo haest als de belegherde met sijn Excellentie verdraghen waren/so deden sy stracx een vreuchden-scheute/ met al hare handt-roers tefsens/ oock met eenighe grove stucken/ in seer fraeye orden: 'Twelck die van den Bos hoorende/soo antwoorden sy lustich met grove stucken/ haer ghevende troost van ontsett/ want sy niet en wisten dat de belegerde met sijn Excellentie verdraghen waren. Daer zijn in de Schanse gevonden xviii. stucken Geschuts/ ende ontrent 96. tonnen busse-cruyt/4000. yseren coeghels/ ende tusschen de 60. en 70. last coorens/ met noch andere provisie / gheweer/ ende amunitie van oorloghe / gheachtt weert te zijn over de 125000. guldens. Daer zijn soo veele van dese Soldaten aen der Staten sijde gebleven/datter een goet Regiment van xi. Vaendelen van ghemaeckt is/meest onde Soldaten. Over haer wierdt voor eerst Colonel ghestelt de jonghe Prince Hendrick Frederick, sijner Excellentie jonghste Broeder/ende de Heere van Marquette Overste Luytenant/ ende sy wierden ghenoemt/ de nieuwe Geusen.

Aldus sijn de Heeren Staten ende sijn Excellentie meesters gheworden van die groote gheweldighe Schanse/ om welcke te bouwen de vyandt den meesten tijdt des voor-gaenden Somers met sijn groot Legher versleten hadde/ende daer mede hy gemeynt hadde in den Winter niet alleen Gelder-landt/Overyssel/ ende Vtrecht/ maer oock Hollandt te quellen/ ende op contributie te brenghen. Maer soo nu Godt de Heere de saken ghewendt heeft / soo hebben de

[p. 717]

[1600.] Spaensche dese Schanse tot voordeel van haeren vyandt ghebout/ zijnde naest het Casteel van Antwerpen/ de sterckste vestinghe die de Spaenjaerden in Neder-landt ghebout hebben/ ende by Hollandt ghevoecht/is sy noch veel stercker/overmits de gheleghentheyt der stroomen ende der wateren. Den [1600.] Hollantschen Tuyn was hier mede recht besloten/ende is aenmerckens weerdich/dat de Spaenjaerden selfs dese laetste Poorte en grendel aen den Hollandtschen Tuyn ghemaeckt hebben.

Sic vos non vobis indificatis aves.