Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

[p. 694]

Hoe d'Admirant het huys te Broec beleghert ende in-ghecreghen heeft/seer schandelijck vermoordende den Grave/ende veel andere. Anno 1598.

[1598.] AL hoe wel den gheheelen handel des Admirants in de neutrale Landen/wel weerdich ware op het lange ende breede verhaelt ende beschreven te worden: Nochtans dewijle mijn voor-nemen niet en is voor dit mael een vol-comen Historie der Neder-landtsche geschiedenissen aen den dach te gheven/maer alleen in het corte te verhalen de voornaemste belegheringhen ende slachtinghen dese naeste veertich jaren hier in Neder-lant gebeurt: Soo en sal ick maer in het corte sijnen tocht aen-roeren/ met het verhael der schrickelijcker moordt aen Grave VVierich van Daun Grave van Falckensteyn, op het huys te Broeck begaen.

Corts nae dat de Vorstelijcke Cardinael Albertus van Oostenrijck uyt Neder-landt nae Hispanien ghereyst was/ om aldaer te trouwen Isabella Clara Eugenia, des Conincx Philippi II. van Hispanien oudtste Dochter: Soo heeft Francisco de Mendoza Admirant van Arragon, den welcken de Crijchs-saken bevolen waren/ het gheheele Legher des Conincx van Hispanien nae den Rijn aen ghevoert / ende so voorts in het Sticht van Munster / ende andere om-ligghende Vorstendoemen ende Landen.

Dit Spaensche Legher was sterck ontrent twintich duysent Man te voet / ende twee duysent vijfhondert Ruyteren / nae het uyt-wijsen der Monsterrollen/diemen by eenen ghevanghenen Commissaris gevonden heeft. Maer het gesleep van Hoeren/Jonghers/Soetelaers/ende allerley onnut gespuys/was soo groot ende soo veele/dat het gheheel Legher over de sestich duysent Menschen groot was/ by sich hebbende wel seven duysent trof-waghens. Waer dese hongherige onbetaelde Sprinck-hanen quamen/daer richtten sy groote verwoestinghe aen/ alles cael af etende ende verdervende. Dit was noch van het minste/maer [1598.] veel aerme Huys-lieden/die neutrael waren/ sneden sy neus en ooren af/ende bedreven over al onuytsprekelijcken moetwille en̄ ontucht met hoerdom/ overspel/ ende vercrachtinghe der Vrouwen/dwingende mannen ende ouders sulckes aen te sien: Jtem roovende/stelende/stootende/slaende/ende brandende al waer sy by ofte ontrent quamen. Sy hebben op verscheydene plaetsen de Craem-vrouwen ende hare jonghe Kinderkens vermoordt: Sy en beroofden ende en plunderden niet alleen der ghemeyner Boeren ende Borgeren huysen/maer oock veeler Heeren ende Edel-lieden Casteelen/ selfs der gheener die salve-guarde hadden van Alberto den Vorstelijcken Cardinael: Oock wel der gheener die goet Spaens ende Paeps waren. By het rooven ende plunderen is het niet ghebleven/ maer dese wreede tyrannen hebben oock veel Menschen seer schrickelijck ghepijnicht ende vermoordt / die bradende aen speten / haer gheheele lichaem met messen ende priemen pijcquerende / ghelijck de Cleer-makers de wambaysen doen: Eenighe hebben sy met bloote voeten tegen een heete vuyr gesett ende ghebraden/bedrijvende onmenschelijcke ende Barbarissche wreetheden/ van welcken allen op een ander tijdt ende plaetse / belieft het Godt / wijdtluftigher sal ghesproken worden/als oock van het innemen ende besetten der Steden in de Vorstendoemen Bergh/ Gulich/Cleef/ Munster/&c.

Grave VVierich van Daun, Grave van Falckensteyn, een ondersaet des Rijcx / hoorende de groote wreedtheyt ende tyrannije deses Spaenschen Leghers/heeft tot bewaringhe sijnes huyses Broeck / aen de Roere gheleghen/daer op ghenomen hondert Soldaten/die hem van den Vorst van Cleve/oft Vorstelijcke Raden

[p. 695]

(236)

Cui Tagus Hesperijs ad mentem volvitur undis,

Cui Siculi semper, cui dives America paret,

Paret et antiquis ROMANIS aemullus AFER,
MENDOZAM mittit Comites, populosq_Ʒ trucidans.

[p. 696]

[1598.] wierden toe-gesonden/ ende ontrent ander half hondert Boeren/met de welcke hy hoopte sijn Casteel in te houden/ende sijne ondersaten/ die tot hem op het huys vluchtten/te beschermen/indien hem de Spaensche quamen bespringhen. Hy heeft de Soldaten wel ernstlijck bevolen/ als ooc de Huys-lieden/dat sy haer als neutrale draghen souden/den Spaenschen gheen schade eerst toe-voeghende / maer dat sy alleen hare schade souden weeren ende keeren soo veel als sy met voeghe doen conden. Doch sijn Ghenade vertroude ende verliet sich principalijck op de salve-guarde van den Admirant. Maer alsoo dit huys den Spaenschen wat hinderlijck was in haer streupen ende rooven/ doch insonderheyt om dat desen Grave de Ghereformeerde Religie toe-ghedaen was/ als oock om dat hy als een Vader-landt lievende Heere/ sich meermaels ghestelt hadde teghens de Spaens-gesinde Raden ende Pentionarisen in de Vorstendoemen Gulich/ Cleef/Bergh/&c. Soo heeft de Admirant goet gevonden het huys Broeck te gaen belegheren; Tot welcken eynde hy derwaerts gesondē heeft Fernando Lopez, die met ettelijc Geschut en̄ eenige Regimenten Crijchs-volcx daer voor gecomen is den vii. Oct. st. n. en̄ heeft het huys des morgens ontrent acht uyren laten berunnen/en̄ stracx doen opheysschen in den name des Conincx van Hispanien/ sijn Ghenade door vier Capiteyns sendende eenen brief in het Latijn geschreven/deses inhouts: Dat sijner Ghenaden Soldaten eenighe van sijn Legher op fouragie rijdende/hadden doodt gheslaghen/eenighe de Peerden af-ghenomen/ d'welck hem niet langher en stondt te dulden nochte te lijden: Maer woude hebben / dat de Grave die Soldaten/die sulcx ghedaen hadden/ datelijck soude straffen/ofte datmense hem over-leveren soude/ om nae behooren gestraft te worden/indien hy dit woude doen/en̄ op het huys Spaens garnisoen nemen/ende daer op blijven laten/so lange als des Conincx Leger in die quartieren blijven souden: So soude hy voor sijn [1598.] persoon/huys-gesin/ende goederen onbeschadicht blijven. De Grave heeft hier op geantwoort/dat hy geen schult en hadde aen sulckes daer mede sy hem beschuldichden/hadde yemant van sijn volc buytē sijnen last yets gedaē/sulckes gebleken zijnde/soude hyse straffen na behooren. Belangende het overgevē des Casteels/ daer op antwoorde hy/ dat het een Leen-goet was des Hertogen van Gulich/Cleef/Bergh/&c. d'welck hy behoudens eedt en eere/ niet en mocht overgheven sonder wille en̄ voorwete sijnes genadichsten Heeren.

Soo haest als de Grave den Spaenschen dese antwoorde ghegheven hadde/ so zijn sy nae haer Legher toe ghegaen/ ende hebben stracx met vier grove stucken Gheschuts het Casteel beschoten / den gheheelen dach lanck tot op den avondt/doende daer op drie en vijftich scheuten/daer mede sy groote schade aen het huys deden/ want het gheenen aerdenen wal noch muyr rontom her en heeft. Des volghenden nachts hebben de Spaensche met hacken ende graven so veel uyt-gerichtt/tot dat sy aen de muyr des Casteels gecomen zijn / soo datmen haer met schieten gheenschade noch hinder van het huys doen en conde. De Grave zijnde een Heere van groote couragie/ en soude dit sijn Casteel noch niet over-gelevert hebben/ware sijn volck soo wel ghehertt gheweest als hy was: Maer siende dat sy meest tot appoincteren geneycht waren/ ende Fernando Lopez, ende noch eenen Spaenschen Colonel in des Admirants name/hem goet appoinctement toe-seyden/soo is hy des morghens vroech op den viii. Octobris met haer verdongen ende verdraghen/ dat hy het huys in hare handen stellen soude/ mits belofte / dat hy alle die by hem waren / noch aen lijf/noch aen goet niet en souden ghequestst noch beleedicht worden: Maer de Spaensche bedonghen /dat de Soldaten ende Boeren sonder wapen of gheweer van het huys trecken souden; welcke laetste conditie

[p. 697]

[1598.] (als stracx daer nae gebleken heeft) de Spaenjaerden bedonghen/op dat sy des te ghemackelijcker de selfde souden connen vermoorden. Dit verdrach ghetroffen zijnde/ soo heeft Graef Iohan van Styrum, die in het Spaensche Legher was/ ende wel merckte watter op handen was/ den Grave van Broeck heymelijck ghewaerschout ende vermaent/dat hy sich versteken ofte wech maken soude. Maer desen vromen Duytschen Grave niet genoechsaem kennende der Spaenjaerden trouloosheyt /is op het huys ghebleven/ende hy heeft de Capiteyns/ die op het huys quamen aen sijner tafel ghesett/ende goet chier aen-ghedaen.

De Grave/ om het verdrach nae te leven/ liet sijn Soldaten sonder gheweer ende wapen van het huys af-gaen/ die beneden op het pleyn der Poorte van de Spaensche Ruyteren zijn aenghevallen/ghehouwen ende door-steken/by nae alle de Soldaten ende Boeren die van het huys quamen/ sijn aldaer seer schendelijck vermoordt gheworden; de Spaenjaerden dwonghen haer eerst dat sy haer naeckt ontcleeden moesten/ op dat de cleederen der gheener die sy vermoorden wouden/niet en souden bebloedt/door-houwen ofte gheschoten worden: Meer verschoonende de cleederen/ dan de menschen. Gheduyrende dit slachten en moorden der menschen/so is het gebeurt/ dat een van de Soldaten die mede op het huys gheweest was/siende het schrickelijck moorden aengaen/ ende hy daer naeckt stondt/ verwachtende alle ooghenblick dat hy oock geslachtt soude worden/so riep hy in sijnen anghst ende benautheyt Iesus Maria. D'welck een van de Spaenjaerden hoorende/so sprac hy/bon Christiano, ende schonck hem het leven om des woordts wille: Doch de Spaenjaert was in sijn opinie bedroghen / want desen Soldaet was de Ghereformeerde Religie toe-gedaen/ ende die woorden waren hem onverhoets in sijner verbaestheyt ontvloghen. Eenighe van des Admirants Soldaten tastten den Grave selfs aen/ ende namen hem den hoet van [1568.] 'thooft/ ruckten hem de craghe van den hals/ ende sijn rapier ende ponjaert van het lijf/ ende stieten hem dat hy onder de Peerden quam te liggen/ende sy souden hem voor seker daer vermoordt hebben / hadde hem niet eenen Spaenschen Capiteyn ontsett ende op het huys gheleyt. Daer was een schrickelijck geroep/ brenght Peerden, brenght Peerden, dat wy dese Lutheranen in vier stucken scheuren: Stracx viel een yeder aen het plunderen / alle camers/ kisten en kasten opslaende / ende roovende al wat sy vonden / gelt/cleederen/juweelen/linnen/wollen/sijde/fluweel/&c. Daer was seer veel coorns op het Casteel/d'welck de Huys-lieden daer rontom her op ghevluchtt hadden/ d'welck meest in sacken stondt: Dit hebben de Spaensche uyt-ghestortt ende schendelijck vertreden. Alsser niet meer op het huys te rooven noch te plunderen en was/ soo zijn sy daer af-ghetrocken/ latende op het huys tot besettinghe een Compagnije Spaenjaerden ende twee Walsche. Doch des selfden daechs trockender de Walen af/ ende daer bleven alleen sestich of seventich Spaenjaerden op het huys/die den Grave toe-lieten over al door het huys te gaen / ende gaven sijnen Rentemeester alle de sleutelen wederom/na dat sy alle schappē en schappraen haddē uytgerooft. Der Soldaten Hoeren sachmen daer stracx gaen proncken met der Gravinnen en̄ Jofferen schoone cleederen en̄ cieraet. Des Gravē Gemael met de jonge Gravinnen en̄ Jofferen waren by tijdts van het huys gegaen/en̄ na den Herdenbergh gevluchtt. Philips VVilhelm van Bernsau Heere van Hardenbergh ende Langenbergh, des Graven van Broeck suster Sone, is alleen by sijnen oom op het huys gheleven/ sich stedes aen sijner sijde vervoeghende ende by hem slapende / tot dat sy hem met bloote rapiers van de camer ghejaecht hebben/ niet connende lijden dat desen jonghen Heere by sijn oom blijven soude in sijnen hooghen noodt ende groote

[p. 698]

[1598.] bedroeffenisse. Weslhalven hy hem op de vlucht begheven heeft / ende is door Godes wonderbaerlijcke beschickinghe deser bloedigher tyrannen handen ontcomen/ Godt de Heere hem sparende tot dienst sijnes Dader-landts. Doch eer noch de Heere van Hardenbergh van sijnen lieven Oom de Grave van Broeck ghescheyden wierdt/ soo hadde hy hem in den duysteren nacht een seer schoone dubbelde gouden keten onder de cleederen om het lijf ghedaen/die sijn Ghenade seer lief was / om datse hem van sijne voor-ouderen was aen-geerft; welcke keten als corts hier nae den Heere van Hardenbergh op een seker oort ghetoont wierdt / soo heeft hy daer uyt sekerlijck besloten / dat sijnen lieven Oom voor seker om den hals ghebracht was / d'welck hem de tranen uyt de ooghen gheperft heeft. Hy en was in sijne meyninghe niet bedroghen/ want op den xi. Octobris, zijnde Sondach / hebben des nae-middaechs twee Spaenjaerden met blaeuwe Casacken/den Grave ghenoodicht met haer van het huys af te gaen / om in de Hoven te gaen spacieren / d'welck of wel sijn Ghenade niet geern en dede/ te vooren wel wetende/dat hy niet dan sijnen onwille ende groote hert-seer aen de doode ende verslaghene daer om her ligghende / sien en soude: Soo en dorst hy dit even wel niet weygheren. Hy is van dese Moordenaers als een Schap ter slacht-banck gheleydet: Een van sijne Dienaers/ genoemt Goethert Hensgen, volchde hem. Sy zijn t'samen door den Cruyt-hof gegaen / ende de Spaenjaerden en wouden niet lijden dat sijn Ghenade eenich gheweer in de handt hebben soude: Doch hy nam een stocxken van der aerden op/ d'welck in den Cruyt-hof lach/ende hy ginck also met dese Moordenaers al sachtgens spaceren nae den Water-meulen ende Visch-slach. De Grave niet connende met de Spaensche Soldaten spreken / wees haer dat sy de fuycke lichten ende den visch die daer in was uyt-nemen souden. Doch ten was haer daerom niet te doen/hy selfs was de visch daer hy op loerden/ [1598.] want een van dese Spaenjaerden heeft den Grave met eenen Veder-spriet eenen stercken slach gegeven in den slaep van den hoofde/so dat hy stracx ter aerde viel/roepende o Iesu, d'welck desen Moordenaer hoorende / ende siende dat de Grave noch leefde/ so trock hy sijn rapier uyt de scheyde / ende door-stack hem/ doe riep de Grave noch eens/doch commerlijc/o Iesu, ende gaf den gheest: Het doode lichaem sleepten de Spaensche in een huysken daer by der hant staende/ d'welck sy in brande staken/den vromen Grave in ende met huysken tot assche toe verbrandende / principalijck uyt haet van de Religie / want desen Heere langhe tijdt de Ghereformeerde Religie was toe-gedaen gheweest. Dat dit alsoo gheschiedt sy ghelijck alreets verhaelt is/heeft by eede voor de Vorstelijcke Raden te Dusseldorp op den 14. Octobris verclaert de boven-ghenoemde Goethert Hensgen, die sijnen Heere gevolcht was / als oock Georg Beckman des Graven Rentemeester/jeghenwoordelijck Borghermeester te Dulmen. Daer zijn corts nae het vertrec der Spaenjaerden eenige stucxkens van fijn lijnwaet/versenght ende half verbrandt / ghevonden ter plaetse daer het af-ghebrande huysken ghestaen hadde/als oock eenige stucxkens van botten of beenderen in de assche ligghende.

Als het nu late in den avondt was / ende de Poorten des Casteels ghesloten waren/so zijn des Graven Dienaers / die als ghevanghene lieden op het huys waren/ seer bedroeft gheweest/niet wetende wat het beduydde dat haren Heere niet wederom boven en quam. De Richter heeft sich eyndelijck verstoutt tot den Capiteyn te gaen / ende te vraghen / waer sijnen Heere de Grave bleef? De Capiteyn ende eenige Soldaten hebben hem geantwoordt / dat weet ghy beter als wy. Als des Graven Dienaers seyden / dat het haer gants onbekent was/want sy immers uyt hare

[p. 699]

[1598.] camers niet gheweest en waren: Soo heeft de Capiteyn ende sijne Soldaten geseyt / de Grave is door de Roere gheswommen ende ontloopen / hy vondt aen d'ander sijde vier sadel Peerden veerdich staen / hy is op het eene gaen sitten ende van daer ghecomen / jae als eenen schelm ontloopen. Hier op antwoorde Georg Beckman/sijn Ghenade en is noyt schelm hulde gheweest. De Spaenjaerden brochten ende stelden daer voor de ooghen des Graven Dienaers / eenen die tot den gorde-riem nat was/die seyde/dat hy den vluchtenden Grave in het water hadde ghevolcht/ maer dat hy hem ontcomen was. De Capiteyn dreychde haer seer strenghelijck / dat hyse alle gaer woude laten om den hals brengen/ om dat sy het hem niet gheseyt en hadden/dat de Grave ghesinnet was te ontloopen. Wat sy haet ontschuldichden/ten mocht niet gelden / maer men heeftse den gheheelen nacht in de vreese des doodts ghelaten. Doch des morghens heeft mense onbeschadicht van het huys gaen laten/ haer eerst af-nemende alles wat sy noch behouden hadden.

De Admirant heeft twee daghen na dat de Grave vermoordt was/ uyt Orsoy aen de Vorstelijcke Raden van Gulich ende Cleef eenen onschuldich brief geschreven/daer in verhalende/ dat sijne Soldaten tot het om-brenghen soo der Soldaten ende Huys-lieden te Broeck/ als des Graven selfs/ ghetercht ende veroorsaeckt waren geweest / door dien dat des Graven Hanevederen teghen veele van sijne Crijchs-lieden/ Soetelaers / ende andere persoonen op fouragie rijdende/ Barbarissche wreedtheyt ghepleecht hadden/ de selfde sonder eenighe ghenade vermoordende/ende dat hy den Grave drie mael door sijn schrijven versocht hadde / dat hy die Hanevederen als Moorders straffen soude / oft dat hyse hem soude over-leveren om gestraft te worden / ende dat hy hem tot alle vriendelijcke ghediensticheyt voeghen ende schicken soude: D'welck / seyt hy / als de Grave weygherde te doen/ [1598.] soo waren sy aen beyde sijden tot de strenge ende bittere wapenen ghecomen/ ende daer op was gevolcht 'tgheene in sulcke tempeesten ende toe-loop van Soldaten /die van weghen soo veel onghelijcx vergramt ende verbittert waren / pleech te gheschieden. Jae hy voechter by/dat na den gemeynen roep ende wensch/ den Grave niet alleen nae Crijchs-recht / maer oock nae de Goddelijcke ende Politijcke Rechten/loon nae sijne verdiensten ontfanghen hadde / dewijle hy was een hooft der ketteren in die quartieren: Ende dat dit een exempel was / daer aen sich andere mochten spieghelen / ende daer door het volck tot devoir ende ghehoorsaemheyt soude beweecht ende ghebracht worden: Doch (seyt d'Admirant) wy nae onfe goede natuyrlijcke sachtmoedicheyt / hebben mede-lijden met den Grave/ende des aermen volcx ongheluck/dat sy gheenen goeden raedt in tijdts hebben volgen willen. Dat desen moordt aen den Grave moet-willens ende met voor-bedachten raedt gheschiedt sy/blijckt onder anderen daer uyt/dat een voornamen Gulickscher Edel-man ende Raedts-Heere die gheheel ghespanioliseert was / den selfden dach als de Grave vermoordt wierdt / tot eenighe die by hem waren / ghesproken heeft / Pour certain le Conte de Brouck est mort, De Grave van Broeck is voor seker doodt.

Als de tijdinge van den moordt deses Graven aen den Keyser ghecomen was/ so heeft sijne Keyserlijcke Majesteyt aen den Admirant gheschreven/ende hem bevolen / dat hy justitie doen soude over de Moordenaers van den Grave / maer daer en is niet op ghevolcht/ dan dat eenighe particuliere persoonen (alsoo desen Heere by yeder een seer bemint ende gelieft was) sijne doodt ghewroken hebben aen de Spaensche ende Spaens-ghesinde / waer sy die crijghen ende besetten conden. Onder andere is dit memorabel / dat eenige van der Staten volc met surprinse den Spaenjaerden

[p. 700]

[1598.] af-nemende het huys Assel/ ende daer op vindende eenen Spaenschen Capiteyn/ soo hebben sy den selfden datelijck den cop af-ghehouwen ende op een tafel geleyt/ als sy van het huys trocken/ soo lieten sy des Spaenjaerts hooft op de tafel ligghen/ ende schreven daer rontom/ Dit is de eerste wrake ghedaen over de moordt des Graven van Broeck. Dus wreedt zijn dese Soldaten over den Spaenschen Capiteyn gheweest (dien sy sus anders wel souden geransoneert hebben) om dat sy een van des vermoorden Graven honden/ ende andere dinghen meer den Grave toe-comende/ by hem vonden/daer uyt sy besloten/dat hy voor seker/ [1598.] indien niet handt-dadich/ ten weynichsten schuldich was aen des Graven doodt/ als mede ghenooten te hebben van den buyt ofte goederen des huyses Broeck. Graef Frederick van den Berghe/ Velt-Marschalck des Leghers / heeft hooghelijck sijne onschult over desen moordt ghedaen/ verclarende een groot mishaghen daer aen te hebben/ ende dat hy noyt hadde willen consenteren / datmen den Grave van Broeck soude ghewelt aendoen.