Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

Breeder verhael van den slach by Tovrnhovt, Anno 1597.

[1567.] PRins Maurits met sijn Ruyterije op de Tielsche Heyde ghecomen zijnde / heeft wel ghemerckt dat de vyandt so verre voor uyt was/ dat hy hem met sijn Voet-volck niet en soude connen achter-halen/ daerom resolveerde hy den selfden met sijn Peerde-volck alleen aen te tasten/ eer sy van de Heyde in den enghen wech nae Herentals geraeckten: Het Voet-volck belastende aen te trecken ende hem te volghen soo haestelijck als sy eenichsins conden of mochten. Hy heeft de Colonels ende Ritmeesters Veer, Sidney, Bax, Du-Boys, ende Donck belast voor uyt te rijden/ ende met valsche Alarmen soo langhe op te houden/ tot dat sy op bequame plaetsen om te treffen souden ghecomen zijn. Ter wijle dat de boven-gemelde/ gelijck haer bevolen was/ den vyant met schermutselen op-hielden/ soo waren de Graven van Hohenloh ende van Solms met acht Cornetten Peerden achter een water om ghereden/ ende hadden het voorste Regiment des vyants achter-haelt/maer alsoo die noch in een waterachtighe dellinghe waren/ soo en tastten syse niet aen / tot dat syse op een bequamer plaetse hadden: Daer vielen sy t'effens op hare vyanden aen/volghens de orde van Prins Maurits. De Spaensche Ruyteren slechts een cleyn proefken van teghen-weere ghedaen hebbende reden terstom daer van. Het Hooch-Duytsche Regiment van den [1567.] Grave van Sults aldus van het Peerde-volck verlaten zijnde / werdt van ter sijden aen-ghetast / ende Hohenloh met Solms reden en braken midden daer door. Desghelijcken vielen de beyde Baxen/ Du-Boys/ ende Donck van ter sijden op de Neapolitanen/ die eens al 'tseffens los schooten/ maer te haestich/ ende treftcnder weynich. Doe en warender niet dan de Spiessen te vreesen/ daer dese Ruyteren stracx op in-drongen / eer sy te deghe haer gesett hadden in hare posture. Dit gheschiedt zijnde / quam het gheheele Legher des vyandts in disordre / ende het wierdt lichtelijck verslagen ende te schande gebracht. De twee middelste Regimenten des vyandts waren Walen/ van het een was La-Barlotte, van het ander was Hachicourt Colonel/ doch sy en waren hier niet present. Dese wierden aen-ghegrepen ende over-vallen van vier Vaenen Ruyteren/daer Parker het beleyt van hadde/die Prins Maurits hadde doen stille staen in reserve, of tot onsett van andere die in noodt mochten comen/ ende hulpe van doen crijghen mochten. De Grave van Varax bleef stracx in den eersten aenval/ met veel andere brave Cavalleros. De Soldaet die den Grave van Varax om-bracht / en kende hem niet/ maer meynde dat hy een slecht Jtaliaens Ruy-

[p. 671]

(228)

Quâ die Amyntrades fertur cecidisse PHILPPUS,

Quâ SALENTINOS vistos post terga Quirites

DUX ere auspicijs REGULI, victricibus armis

Illâ MAURITIUS TVRNHOVTI fudit IBEROS.

[p. 672]

ter⁺ was/ overmidts hy soo heel slechte cleederen aen hadde. Des vyandts slach-ordre ghebroken zijnde/so warender veele die met ontloopen en vluchten haer leven meynden te salveren / maer sy en conden niet ontcomen/want ter sijden waren sy besett van t'gheboomte ende een cleyn Rivierken/voor haer was den enghen wech die nae Herentals gaet / die was toeghestopt van de baggagie Waghens/ daer de Voerlieden van gheloopen waren met de Peerden.

Dit ghevecht is gheschiedt op den xxiiii. Ianuarij, ontrent een uyre voor den middach. De Boeren daer ontrent woonende hebben ghetuycht, dat sy over de twee duysent, twee hondert, ende vijftich doode begraven hadden, die in dese slachtinghe aen des vyandts sijde doodt ghebleven waren: Andere schrijven van veel meer / onder andere dooden is gheweest de Generael Balanzon, ende de Overste Luytenant van Barlotte, ende meest al de Capiteyns ende Officieren die daer teghenwoordich waren/lustich vechtende: Ende dat aen-merckens weerdich is/daer en bleven niet boven acht Mannen aen sijner Excellentie sijde, de Ritmeester Donck is nae der handt aen de quetsure ghestorven / die hy vromelijck vechtende ghecreghen hadde/ als oock een Vlaems Capiteyn/ghenoemt Cabilliau: Daer waren oock heel weynich ghequetst in het Legher van sijn Excellentie. De Ruyteren ende Soldaten hebben hare doode vyanden ghenaeckt ende gheplundert / ende sy cregen by de ses hondert ghevangens, waer onder eenen jonghen Grave van Mansvelt was/ oock eenen Vaendrich onder den Grave van Sults/ ende Iernonimo Dentice Luytenant Colonel van den Marquis de Trevico, ende de Sergeant Major, die het daer nae ontliep. Van de ghevanghens storvender meer dan hondert / overmidts sy soo swaerlijck ghewondet waren. Sijn Princelijcke Excellentie heefter voor sijnen buyt van ghebrocht groote eere, ende acht en dertich vaendelen, ende de Cornette van Don Alonso de Montdragon, ende een banderolle van de Soetelaers [1597.]/die noch tegen-woordelijck op het groote Sael in 'sGraven-Haghe hanghen/ tot een memorie ende ghedachtenisse der treffelijcker victorie / die Godt de Heere sijn Excellentie ghegeven heeft met so weynich volcx/namelijck met ontrent acht hondert Ruyteren/ want dese hadden de victorie bevochten eer het Voetvolck 'tsamen aen-ghecomen was. Sijn Excellentie heeft des Graven van Varax Dienaers toe-ghelaten het doode lichaem hares Heeren nae Liere te voeren/ ende soo voorts nae Mechelen/ daer hy sijn Huysvrouwe ende veel Kinderen hadde/ daer mede sendende eenen brief aen den Vorstelijcken Cardinael/ hem aen-biedende de ghevanghene / die ontrent ses hondert in ghetale waren/voor een behoorlijck rantsoen te moghen lossen/indien hy het gebrokene Quartier wederom vernieuwen wilde / soo niet /dat hy de ghevangene aen het leven straffen soude: Begeerende hier op antwoorde binnen twintich daghen. De Vorstelijck Cardinael antwoorde seer beleefdelijck / sijn Excellentie bedanckende voor het werck der liefde aen het doode lichaem van Varax bewesen / belovende voort-aen Crijchs-ghebruyck te sullen houden/met verclaringhe dat de wreetheden teghen sijn nature waren. Stracx nae dese bataillie heeft sijn Excellentie het Casteel van Tournhout beschoten / in-ghecreghen by appoinctement / ende met garnisoen besett. Dit verrichtt zijnde/is yeder Compagnije wederom nae haer garnisoen vertrocken / ende sijn Excellentie is den achsten dach nae sijn vertreck uyt Hollant wederom in den Haghe ghecomen: Hy heeft op al desen tocht (naegheleghentheyt des tijdts) goet weder gehadt / hadde het ghevrosen / soo ware den wech voor de Ruyteren bedorven gheweest. Men heeft in alle de Kercken der Gheunieerder Provincien Godt den Heere voor dese treffelijcke victorie hertelijck ghedanckt.

+ 1597

[p. 673]

[1597.] Nae de slachtinghe hebben de Boeren op ende ontrent de Tielsche Heyde woonende / al het gheweer ende wapenen der verslaghene/die sy vinden conden/ by een vergadert / ende t'samen in een Kercke ghebracht. Die van Diest hebben haer belast de selfde binnen hare Stadt te brenghen/ d'welck de Boeren niet en dorsten weygeren / maer hebbense op ses Wagens [1597.] gheladen om derwaerts te brenghen; D'welck die van Breda vernomen hebbende / so zijn sy met eenich volck uyt-ghevallen / ende hebbense de Boeren binnen Breda doen brenghen op den xxiii. Februarij tot een Trophaeum haerder victorie.

Judic. c. 5. v. 30.
Alsoo moeten om-comen, Heere, alle uvve vyanden: Maer die u lief hebben, moeten zijn ghelijck de Sonne vvanneer sy op-gaet in hare macht.