Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

Beschrijvinghe ende verhael hoe sijn Princelijcke Excellentie het Legher Alberti over-vallen ende gheslaghen heeft by Tovrnhovt den XXIIII. Ianuarij, 1597.

[1597.] DE Vorstelijcke Cardinael Albertus heeft in het eerste jaer sijner regieringe groote victorien ghehadt in Neder-landt / Hulst veroverende/ doch insonderheyt in Vranckerijck/ daer hy Gales ende Ardres in corter tijdt ghewonnen ende vermeestert heeft. Hy heeft op het eynde van den jare 1596. ende in den beginne des jaers 1597. groote ghereetschap gemaeckt/om wederom vroech in't velt te comen/ ende sijnen vyandt een voor-deel af te sien. Hy hadde eenen aen-slach op Ter-Tolen/met intelligentie/wachtende alleen op bequaemheyt van eenen stercken vorst. De Staten van Brabant wouden geern gehadt hebben/dat hy Breda ofte Bergen op Zoom beleghert hadde/welcker garnisoenen haer seer quelden. Sy hebben sijne Hoocheyt belooft daer toe/boven hare ordinarise quote/ te geven twee mael hondert duysent guldens ter maendt/ te beginnen soo haest als het Canon soude gheplantt zijn: Ende soo haest als hy een van die twee Steden soude inghenomen hebben/ soo beloof den sy hem tot een vereeringe [1567.] ende schenckagie te geven vier mael hondert duysent guldens. Sijn Hoocheyt heeft al in Decembri 1596. begonnen een Legher by Tournhout/vier mijlen van Breda / te vergaderen/ alwaer by een ghecomen zijn vijf Regimenten Voet-knechten/ ende vijf Compagnien Ruyteren/ 'tsamen sterck ontrent ses duysent Man/ het beste Crijchs-volck dat de Coninck doe ter tijdt in Neder-landt hadde. Over desen hoop Ruyteren en Knechten was Generael de Grave van VVarax, Heere van Ballanson, Broeder van den Marquis van Varrabon, ende Generael van het Gheschutt, een seer cloeck Heere/ die wel dertich jaren lanck bevel in den Crijch ghehadt hadde. Marcellis Bax Gouverneur van Berghen op Zoom, ende Herauguieres Gouverneur van Breda, en hebben sijn Excellentie niet alleen verwitticht/dat den vyant so sterc by Tournhout vergaderde/maer oock hebben sy hem gebeden ende vermaent den selfden aen te vallen ende te verstroyen / eer die

[p. 668]

[1597.] selfs erghens eenen schadelijcken in-val dede. Of wel sijn Princelijcke Excellentie in het eerste hier in groote difficulteyt ghevonden heeft/ overmits de ongestadicheyt van het Winter-weder / als oock om dat hy sijn Crijchs-volck / dat wel dertich mijlen wijdt van malcanderen verscheyden lach in diversche garnisoenen/swaerlijck soude connen by een brenghen/ of den vyandt en soude op sijn hoede zijn: Soo heeft hy nochtans eyndelijc geresolveert in Godes name een proeve te doen. Hy heeft ontrent ses duysent Mannen so te voete/als te peerde /verschreven/den xxii. Ianuarij 1597. te comen voor Dordrecht en̄ te Geertruyden-Berghe /ses mijlen van Tournhout gheleghen/daer hy oock selfs op den bestemden dach ghecomen is/by sich hebbende den Grave van Solms, de Engelsche Ridderen Francoys Veer, ende Robert Sidney, Gouverneur van Vlissinghen. De Grave van Hohenloh, die op den wech was om nae Duytsch-landt te reysen/ is oock te poste daer by ghecomen / soo haest als hy hoorde van dese vergaderinghe / wel vermoedende datter wat besonders op handen was. Sijn Excellentie heeft den xxiii. Ianuarij op de Heyde al sijn volc in goede ordre ghestelt/ende het Voet-volck deylende in acht batallions. De Ruyterije hadde den voortocht / verdeylt in ses trouppen / alle gaer cinckroers ofte groote pistolen voor haer geweer hebbende/geen lancen. Met al dit volck is sijn Excellentie in slachordre tot sijnen vyandt aen ghetrocken/niet rustende voor midder-nacht / doe sy te Ravels, een uyre gaens van Tournhout ghecomen waren. Den xxiiii. is sijn Excellentie heel vroech van Ravels op-ghebroken/ meynende in den morgen-stondt sijnen vyandt te vinden ende te bespringhen/daer hy tot noch toe sijn Legher-plaetse ghehadt hadde. Maer de Grave van VVarax van verscheydene plaetsen ende persoonen gewaerschout zijnde / dat sijn Excellentie Graef Maurits nae hem toe trock / des nachts oock sulcx merckel de aen die vieren die sijner Excellentie Soldaten in 'tvelt [1597.] maeckten om haer te warmen ende te droogen/was 'smorgens voor den dach met stille Trommelen (doch in goede ordre/neghen/oock elf dicke in 'tghelitt) opghetrocken/daer hy veel meer hadde behooren sijnen vyandt te verwachten daer hy lach/ of hem te ghemoete ghegaen te hebben/of erghens op een bequame voor-deelige plaetse met sijn fris volck sijnen moeden/ beslijckten / beslabden/ half vercleumden vyandt te verwachten. Varax op-brekende/liet hier en daer een weynich besettinghe / om te becommeren ende met schermutsinge wat op te houden die hem souden willen nae-volghen. Aen de rechter sijde reden Varax Ruyteren/verdeylt in drie hoopen/ende aen de slincker sijde waren sy bedeckt met veel gheboomte / ende met een waterken van Tournhout af-comende.

Als sijn Excellentie sach/dat sijnen vyant vertrocken was/ende bevont dat den wech seer quaet was/ ende bequaem om laghen te legghen/soo heeft hy sich met de voornaemste Hoofden sijnes Leghers beraden/ wat hy doen soude? Den meesten-deel rieden/ datmen den vyandt niet voorder vervolgen en soude: Maer de Ridder Veer, ende Marcellus Bacx, met meer andere / die de gheleghentheyt beter besichticht hadden/ waren gantsch van contrarie opinie / roepende dat het al te groote schande wesen soude/datmen den vyandt soo soude ontcomen laten. Sijn Excellentie heeft goet gevonden twee hondert Musquettiers onder het beleyt van den Ridder Veer/ of soo andere schrijven van Capiteyn van der Aa mede te senden/ om de embuscaden ofte hinder-laghen te ontdecken ende op te slaen. Met desen hoop Voet-volcx is Marcellus Bacx selfs oock ghereden/by sich hebbende noch vijf ofses Peerden. Daer is een van des vyandts hinder-laghen op-gebroken/ ende heeft een van Bacx Peerden doodt gheschoten/ maer stracx zijn sy in de vlucht gheslaghen. Veer, Sidney, ende Regemortes, met

[p. 669]

(227)

Interea lectas ex omni gente cohortes

Tvrnhovti locat Albertus, queis territat Vrbes,

MAVRITIVS legit peditumq_Ʒ equitumq_Ʒ cohortes,

Atq_Ʒ hostem insequitur fugientem, armisq_Ʒ lacessit.

[p. 670]

[1597.] noch thien Ruyters volchden Bacx heel cort op het spoor/ende comende op de Heyde hebben sy den vyant in't ooghe ghecreghen: Sy hebben de twee hondert Musquettiers op den schermutsel aen den vyandt gevoert/om dien te becommeren ende op te houden/tot [1567.] dat sijn Excellentie met sijn Leger by haer soude connen comen. Dit schermutseren duyrde wel drie uyren lanck / malcanderen weynich schade doende.

Nulli sine morte triumphi.