Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

De Arch-Hertoghe beleghert ende wint Hvlst, Anno 1596.

[1596.] DE Hooch-gheborene Doorluchtighe Vorst Albertus van Oosten-rijck/ en heeft het by de victorien te Cales, Ardres, ende elders in Vranckerijck behaelt/ niet willen berusten laten/ maer hy heeft ghepoocht al plus oultre te gaen/ ende noch meer Steden onder sijne ghehoorsaemheyt te brengen/d'welck hem des te lichter om doene was/ overmidts een groot deel van der Staten volck in Vranckerijck ghesonden was/ ende den sleur van al hare Enghelsche waren op de Armade nae Hispanien ghetrocken. Tot desen eynde heeft hy dit jaer van 1596. nevens andere groote toe-rustinghen/ de Jtaliaenen te Tienen met drie en twintich mael hondert [1596.] duysent guldens willich ghemaeckt hem wederom dienst te doen/nae dat sy nu wel twee jaren lanck gemutineert hadden. Het liet sich aensien / ghelijck oock het gheruchte over al ginck/ dat sijn Hoocheyt twee Leghers soude te velde brenghen: Jmmers daer waren verscheydene Steden ende Quartieren/die vreesden dat het op hare cappe druppen soude/ als waren Ostende / Hulst /Breda/ Ter-Tolen/ende in het boven-quartier/ Niemeghen/ Bommel/Bommeler-Weert/Zutphen/Doesburgh/ende andere. Sijn Excellentie heeft voor allen sorghe ghedraghen so veel

[p. 663]

(226)

Albertus cingit copijs hostilibus Hulstum,

Urbem quam Batavi superarant fortiter armis,

Munimenta capit, mox propugnacula sternit,
Hinc Urbem invadit, prima haec victoria Papae

[p. 664]

⁺ hem eenichsins moghelijck was. Op het onversienste is Albertus met sijnen voor-draf voor Hulst gevallen/ een Stedeken in Vlaenderen in het Landt van Waes gheleghen/ om 'twelcke te bewaren by sijne Excellentie verordineert was de Graef van Solms/ opper-Colonel van Zeelandt/met dertich Vaendelen Soldaten. La-Barlotte is met een Regiment Waelen/ ende Tiesselinck met een Regiment Duytschen deur het verdroncken slijck-landt met de leeghste ebbe/ende over-brugghende de Kreecke met twee schuyten / op een onbewaeckte plaetse by nachte tusschen de Moerschanse ende de groote Rape / ghecomen in Hulsterambacht; de Grave van Solms dit vernemende/dede eenen uyt-val uyt Hulst / met 300. of 400. Man: Maer als de beyde partijen in den duysteren nacht aen malcanderen gecomen waren/sonder d'een d'andere te connen kennen of onder-scheyden/werdt daer meer schricks als schades ghedaen/ ende de vyandt met de Statissche vermenght zijnde/ gheraeckte in een cleyn Schansken aen den dijck gheleghen/d'welck hy in hieldt: Veele liepender na het water om haer te salveren/maer verdroncken. Jn dit ghevecht is nevens andere doodt ghebleven de Colonel Tiesselingh, met een Jtaliaens Capiteyn/ende La-Barlotte werdt seer ghewondt/ ende de Grave van Solms wierdt door sijn been gheschoten. Den dach ghecomen zijnde bracht den vyandt meer volcx daer over / wel tot drie duysent toe / ende begost sich in den dijck te beschansen: Maer dit volck quam in seer groote benantheyt/ want de Staten Schepen en Schuyten verhinderden haer stracx de toe-voeringhe van proviande met Schuyten of Waghens/soo dat al het bier en broodt dat sy creghen / dat moestmen haer op den hals toedraghen/ende de draghers wierden dickwils geschoten. Den 9. liet Albertus de Moer-vaert beschieten. De belegherde siende dat haeren wal niet bestendich en was/maer datter de coeghels door vloghen/van lichte morassighe aerde op-ghemaeckt zijnde/soo gaven [1596.] de Soldaten teecken van appoincteren/ende hebben noch dien avont dese plaetse over-gelebert: Daer trocken uyt neghen hondert Mannen/met vliegende Vaendels / belovende niet te sullen dienen binnen Hulst. Hier mede creech de vyandt aen die sijde eenen pas tot aen de Stadt toe/maer de sijde nae Axel/daer het Fort Nassou lach / bleef steedts open/ tot groot gherief der belegherde. De Grave van Solms begost terstont een Ravalijn op te werpen/ende van binnen met een groote halve mane den wal af te snijden. Daer zijn verscheydene uyt-vallen ende schermutselen geschiedt/ te lanck alhier te verhalen/oock minen ende contra-minen ghemaeckt/ende daer en bleef niet onversocht/soo van d'eene / als van d'ander partije. Daer wierdt binnen de Stadt wel drie hondert roeden wals ghemaeckt/gheduyrende dit belech/de arbeydende Soldaten het schieten des vyants niet ontsiende.

Den xxiii. Iulij stylo veteri wiert het Ravalijn aen de Begijne-poorte dapper beschoten met xv. of xvi. stucken. Des avondts heeftmen eenen storm aenghebracht/zijnde d'eerste ghelederen van de uyt-ghelesenste Soldaten/ alle gaer tot de knien toe ghewapent met scheut-vrije wapenen: Doch wert niet uytghericht. Des daechs te vooren was Graef Ernst van Nassou met vijf versche Vaendels daer binnen ghecomen/d'welck den belegherden den moet vermeerderde. De vier naest-volghende daghen werter stercker en stercker op 'tselve Ravalijn gheschoten / ende elcke reyse eenen nieuwen furieusen aen-val ghedaen / die veel volcx ten beyden sijden/ doch van buyten meest/ vernielden. Binnen wierdt Piron, des Graven van Solms Overste Luytenant/ een Man van grooten bedrijve/verstandich ende moedich/gheschooten ende seer ghequetst. Aen d'ander sijde en hadde de Colonel La-Barlotte van thien Capiteyns maer eenen behou-

+ 1596

[p. 665]

den [1596.]/sijn Regiment was vermindert tot op twee hondert Man toe/hy selfs was ter doodt toe ghewondt/ ende nae Antwerpen ghebracht. De Velt-Marckschalck Rone, beleyder van het geheele belech/so hier/ als voor Cales/ werdt den cop af-gheschoten/ daer sijn Hoocheyt veel aen verloos. Hy was een Lotringer Edel-man/ ende hadde van jonghs de partije van de Religie ghedient/ maer Guyse heeft hem met een rijck pensioen aen sijn sijde ghetrocken. Nae sijn doot is het overste regiment des Leghers bevolen Graef Herman van den Berghe. De Vorstelijcke Cardinael verschoonde sijn volck weynich/segghende: les ames sont a Dieu, les corps au Roy. Hy heeft dertich Canoniers in dit belech verloren / soo seere haestende dat de Soldaten achter onghevulde schans-corven/die haer alleenelijck voor blinden dienden / nae den wal aen schanseden. Sijn Excellentie heeft op het schrijven ende begeeren des Graven van Solms/ voor en nae binnen Hulst gesonden ses en dertich Vaendelen Soldaten/ende viere in 'tFort Nassau. Daer wert oock overvloet van pulver ende provande in ghesonden/so datter ten laetsten gheen plaetse meer zijnde om het coorn te solderen/'tselve buyten in de Schepen moest ligghen blijven/ waer van een of twee by den vyandt in brandt ghesteken werden: 'Tgheene de Staten aen Hulst te coste ghelecht hebben/ gheduyrende dese belegheringhe / soo aen gelt/ als aen victualie ende amunitie / beloopt wel tot de somme van vier mael hondert duysent guldens.

Den xxvii. Iulij heeft den vyandt gheweldigher gheschoten als oyt te vooren gheschiedt was; als het grouwelijck schieten op-hieldt/soo vervoechden haer de belegherde op den wal ontrent de bresse/ om den storm waer te nemen: stracx berst daer een mine los/ die soo wel opereerde/dat sy des Ravalijns punt opwierp/ met twintich Soldaten/ diemen in de lucht sach vlieghen. Doe volghde stracx den storm / ende de vyandt nam het Ravalijn stormender handt in; als [1596.] de Soldaten nae de Stadt aen vluchteden/so volghde haer den vyandt so cort op de hacken/dat hy mede in-drongh tot op des Stadts wal/ daer hy ghestutt wierdt / daer over doodt bleven twee cloecke Capiteyns/Egger een Schots-man/ ende VVigbold Barits een Fries: ende daer bleven vier Capiteyns van den vyandt. De Grave van Solms den vyandt soo nae by niet connende lijden/ heeft hem lustich wederom uyt het Ravalijn gheslaghen / ghevanghen crijgende eenen Jtaliaenschen Vaendrich/ die seyde/ datter doe ter tijdt voor Hulst gebleven waren wel vijfhondert Adel-borsten van sijn Regiment. Corts hier nae heeft Solms desen mol-hoop/ soo met een mine / als andersins / 'tonderste boven gheworpen/gheslechtet ende verlaten. De vyandt schoot daghelijcx menigen scheut met grof Gheschut in de Stadt/deur de daken ende huysen/ somtijts wel ander-half duysent op eenen dach/ ende de Musquet-coeghels vloghender als haghel: Soo dat de Crijchs-lieden in dese enge Stadt gheen plaetse en hadden/ dan achter den wal/ alwaer sy niet steedts ligghen connende/ somwijlen haerder vijftich op eenen dach gheschoten werden. Den xxix. Iulij stylo veteri heeft den vyandt beschoten het groote bolle-werc by den Haven-dijck/voor de dobbel-poorte gheleghen: Hier quam des vyandts pulver aen brandt/ende 'theeft veel van sijn eygen Soldaten in de lucht geworpen/gevende sulc eenen grootē slach/datmen den selfden niet alleen tot Middelborgh hoorde/ maer oock schuddinge gevoelde. Den xxx. Iulij bracht de vyant twee Velt-stucken in de Schanse Absdael over 'twater/om de vrije vaert uyt en̄ in de Stadt te beletten/maer sy wierden haest verlamt met een halve Cartouwe uyt de Schanse Nassou. Den eersten Augusti heeft de Grave van Solms/ met advijs van den Crijchs-raedt/ twee Capiteyns Iohan de VVitte ende Bruges, aen sijn Excellentie geschickt/ om te ver-

[p. 666]

toonen [1596.] de swackheyt der Stadt sonder flanckeringe/ ende dat het Crijchs-volck daer binnen ligghende/ nu langher gheenen middel en hadde om den vyandt te crencken/ooc niet om sich selven te beschermen. Stellende derhalven sijne Excellentie ende den Heeren Staten in bedencken/ of het niet beter en ware/ het overighe volck te redden met over-ghevinghe der Stadt/ dan haest beyde volc ende Stadt te verliesen? Sijn Excellentie heeft / met advijs der Staten/ Solms gheschreven/ dat hy/ als het ooghe by het werck hebbende/beter als yemants daer buyten/soude connen ordeelen wat best ghedaen/ best ghelaten ware: Datmen hem/ en̄ sijnen by-hebbenden Crijchs-lieden toc-betroude/ dat sy haer draghen souden als het alle eer-lievende Crijchs-lieden betaemde/met belofte/ datmen haer met versch volck/ pulver / proviande/ ende alle noodighe dinghen by tijdts versorghen soude. Als nu midler wijle de vyandt eenighe dagen lanck verflaeude/so met schieten/als met graven/ soo grepen de belegherde nieuwen moet/ ende vielen op den 3. Augusti uyt met ses hondert Man/haren wech nemende nae Absdael/ daer de vyandt met sijn beschansinghe was cruypende nae het Fort Nassou/ om de vaert te sluyten: Sy jaechden den vyandt uyt d'eerste/tweede/derde/ende vierde beschansinge/ doe werden sy van de Ruyteren en Knechten ghedwonghen te rugghe te keeren/mede nemende eenen Spaenschen/ ende eenen Schotschen Capiteyn ghevanghen. Des anderen daechs deden de belegherde wederom eenen uyt-val aen d'ander sijde/doot slaende hondert Soldaten ende vier Capiteyns. Als nu de Vorstelijcke Cardinael Albertus selfs in 't Legher ghecomen was/soo liet hy op den 6. Augusti des morghens heel vroech met xxiii. stucken geweldich schieten by Duyvels-gat ende de Dobbel-poorte: Stracx daer nae liet hy de Stadt by eenen Trompetter opheysschen. De Grave van Solms ontboodt/dat het gheen wijse was soo slechtelijck Steden over te leveren/ [1596.] dat het noch eerst menich Man het leven costen soude. Albertus dese antwoorde ontfanghen hebbende/ liet stracx wederom even dapper schieten tot 'savondts te ses uyren. De Grave van Solms hadde des voor-middachs aen sijn Excellentie ende Staten gheschreven watter om-ginck / verclarende / dat hy met de Colonels/Capiteyns/ ende Soldaten wel gemoett waren/ende in't beschermen van de Stadt leven ende sterven wilden. Maer als 'savondts de vyandt by Duyvels-gat wat voordeels met schieten ghecregen hebbende/in den wal quam logieren/ende dat daer van binnen gheen halve mane teghens ghemaeckt en was/ghelijck sijn Excellentie al voor acht daghen belast hadde/soo schreef Solms/ bedroeft te zijn/dat hy soo haestighe veranderinghe moest overschrijven: Dat wel den voorigen goeden moet eenichsins duyrde/doch datter veele / siende den vyandt in den wal/ende op drie plaetsen handt aen handt /sonder strijc-weer van buyten/begosten te verflauwen: Versoeckende raedt/ of het niet beter en ware nae goet accoort te trachten / dan 'tuyterste te verwachten? Sijn Excellentie antwoorde sijn Genade even als hy te voorens ghedaen hadde. Doch Solms werdt den vii. van de Capiteyns versocht ende vermaent/om te appoincteren ende het Crijchs-volck by tijdts te salveren/ segghende dat het in den Crijchs-raedt gheordeelt was/dat de plaetse niet langher houbaer en was/ ende dat sy hare eere ende eedt ghenoechsaem verwaert hadden. De Grave van Solms antwoorde haer/indien sy by dese meyninghe bleven/ soo en conde hy alleen niet vechten/ ende hy heeft den Crijchs-lieden stracx het schieten verboden/ die in slach-ordre stonden achter de bressche/den storm verwachtende/ sonder teycken van onwillicheyt of slaeu-herticheyt te betoonen. Datelijck sont de Grave van Solms aen den Vorstelijcken Cardinael om

[p. 667]

[1596.] gespreck te houden/ ende daer zijn des selfden avonts Gyselaers uyt ende in ghesonden/ ende den viii. isser verdraghen/dat de belegherde/van wat Natie ofte qualiteyt sy waren/souden uyt-trecken met vliegende Vaendels/ Trommel-slach/ brandende lonten/den mondt vol coegels/ ende met al hare baggagie; achter-latende 'tGheschutt/zijnde thien heele ende halve Cartouwen/ met de amunitie ende vivres. Albertus heeft voor dese Stadt verloren ontrent vijf duysent Man/met sestich Capiteyns. Jn de Stadt zijn doodt ghebleven ontrent vijfhondert Soldaten/ende thien [1596.] Capiteyns/soo doodt en ghequetst/als ghevanghen. De Grave van Solms isser den 10. Augusti uyt-ghetrocken/ sterck zijnde ontrent vijf en twintich hondert ghesonde Mannen/ Meteren schrijft van een en veertich Vaendelen sterck 3075. Man. De Grave wierdt corts daer nae by de Staten van Zeelandt afghesett van sijn Colonelschap/ doch hy is by de Generale Staten Overste ghemaeckt van een ander Regiment Soldaten buyten Zeelandt.

Nemo sapit omnibus horis.