Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

[p. 637]

Belegheringhe ende inneminghe der Stadt Groeninghen by Prins Maurits/ Anno 1594.

[1594.] COevoorden ontsett ende van de langhe belegeringe verlost zijnde/ hebben de Ed. Hooch-Mog. Heeren Staten met sijn Excellentie ende met Graef Wilhelm beraedtslaecht/ watmen best doen ende by der handt nemen soude/ daer mede men de Landen den grootsten dienst doen soude/ ofte Groeninghen belegheren/ ofte de Twente ende Graefschap Zutphen suyveren? De eyndelijcke resolutie viel/ datmen het Leger soude voor Groeninghen brenghen / een oude/ treffelijcke/volck-rijcke Stadt/ ende alle Mans persoonen van jonghers op seer wel in de wapenen gheoeffent. Dese resolutie ghenomen zijnde/soo is datelijck het Geschutt 'tschepe ghebracht ende nae Zwolle ghevoert / om over de Suyder-zee ende Watten / dat Reider-diep henen op voor Groeninghen te brenghen: Ende het gheheele Legher is den ix. Maij stilo antiquo nae Groeninghen aen ghemarcheert. Te Helpen teghens over de Heerpoorte dede sijn Excellentie het Leger dubbel beschansen/ ontrent hondert vijftich treden in de wijdde/ eensdeels teghen het grof Gheschutt der Stadt/daer mede die van Groeninghen soo wel versorcht ende versien waren als eenighe Stadt in Neder-landt: Eensdeels oock tegen 'tontset dat van buyten mocht aencomen. Met dese beschansinghe alleen was de Stadt ghenoechsaem gheblocqueert / want de leeghe Landen ten beyden sijden / wierden bewatert / met stouwinghe van het Schuyten-diep ende het Horn/ twee Rivierkens spruytende uyt de Morasschen van Drente: Soo dat van de Noordt-sijde der Stadt gheen ontsett comen en conde / waer uyt te speuren is / dat de Steden aen moras ende waterighe Landen ligghende / daerom niet te stercker en zijn; want connen sy over sulcke plaetsen by den vyant niet aenghetast worden/ soo en connen sy oock daer ober by [1594.] hare vrienden niet ontsett noch ghespijsicht worden/ ende men canse met cleyne Leghers omcinghelen. De eerste daghen hebben die van Groeninghen gheweldich uyt de Stadt geschoten / met allerley grof Gheschutt: daer zijn in acht dagen tijdts ghetelt wel vier duysent scheuten. Dit schieten heeft gheduyrt so langhe als het belech duyrde/ doch soo furieus niet als in't eerste / soo dat de velden schenen gheploecht / of van de Swijnen omghewroett te wesen: Daer is gheduyrende dit belech/op twee of drie duysent schenten nae / soo veel uyt de Stadt in 't Legher / als uyt het Legher op de Stadt gheschoten. Alsser yemant seyde/datmen het pulver soude sparen tot datmen beter voordeel daer mede soude connen doen / die wiert stracx voor eenen Geus ende vrient van Graef Maurits ghescholden. Doch niet teghenstaende al dit schieten / soo zijn even wel de wallen en grachten des Leghers volvoert. Daer vielen te deser tijdt onghewoonelijcke groote stort-regens/die den voort-ganck der wercken meer verhinderden / dan al het schieten uyt de Stadt/ d'welck meer schricks/ als schade aenbracht. Den 16. Maij begon eerst sijn Excellentie nae de Stadt aen te approcheren met graven en schansen/ door de Hoven der Borghers / aen twee sijden/ aen d'Ooster-poorte/by het Ravelijn/ ende aen d'ander sijde by het Bolwere/ arbeydende op elcke plaetse alle nachte wel vijfhondert Man. Den xvii. trock Graef Georgiaen Eberhart van Solms nae de Schanse Hoogher-brugghe, ontrent duysent treden op het Ooste van Groeningen ghelegen / in de welcke sestich Soldaten laghen/die hare plaetse verlieten ende vluchten nae de Stadt.

Den xix. trock Graef Willem met xii. Vaendelen

[p. 638]

[1594.] nae Auwerder-sijlen-schans, daer Capiteyn Prengher in lach met hondert twintich Man/ wesende den pas om met Schepen victualie uyt Frieslandt in het Legher te brenghen/ Graef Willem liet de Schanse opheysschen/ maer Prengher antwoorde/ dat hy het Gheschutt verwachten woude/ daer by segghende: Ick wil het waghen, als een meysken van vijfthien jaren. Den xxi. Maij st. v. in den morgen-stont begost Graef Willem de Schanse (nae dat hyse ten tweeden male hadde op-gheheyscht) te beschieten: Nae xxii. voleen of vluchten des Gheschuts/staken die van binnen de hoeden op/ begheerende te verdraghen: Maer het Crijchs-volck gants hittich zijnde/liep seer onordentlijck tot den storm/ sonder bevell van Graef Willem/ eer de storm-brugghe over de gracht gheleyt was/ daer over datter wel vijftich gequetst wierden: Niet te min soo vielen Graef Willems Soldaten so onversaecht aen/ dat sy de Schanse overweldichden/ ende sloeghen Capiteyn Prengher doodt/met sijnen Luytenant/ende alle de Soldaten/uytghenomen vier of vijve. Stracx nae het innemen quam de Schanse in brandt/van een vuyr-werck/'twelck voor den storm daer in gheworpen was/ ende doe eerst los borste/ daer door noch eenighe/ die haer in hoecken en holen versteken hadden/ verbrandden. Des Velt-scheerders Vrouwe hadde Prenger sijnen doodt voor-seyt/ ende ghewesen de plaetse daer hy doodt liggen soude.

Den xxvi. Maij begoftmen de Heere-poorte met acht stucken te beschieten. Ontrent deser tijdt ghebeurdet/dat eenen Engelschen Soldaet eenen Duytschen Sergeant door-stack: Hier over is eerst onder weyninghe van beyde Natien eenen twist gheresen/ die datelijck soo gewassen is/dat de beyde Regimenten met vlieghende Vaendels teghen malcanderen aentrocken/ ende sy souden malcanderen als vyanden doodt gheslaghen hebben/ ten ware dat sijn Excellentie/ Graef Willem/ ende de Ridder Veer daer tusschen gevallen en̄ sulcx verhindert hadden/d'welck [1594.] sy met perijckel hares levens deden: Aen beyde sijden bleven eenighe doode. Den xxvii. st. v. in der nacht/ liet sijn Excellentie eenighe gloeyende coeghelen in de Stadt schieten/die in't eerste wat schricks aenbrachten/ maer deden weynich schade in een Stadt meest hart-dack hebbende. Hier op is ghelijcke-wel ghevolcht eenich ghespreck door brieven tusschen de belegherde/ Graef Maurits ende Graef Willem/ doch vruchteloos: Want als sijn Excellentie ende Graef Willem/ met advijs van den Raedt van State/ eenen Trompetter aen de belegherde gesonden hadden/ met sodanc Articulen van verdrach als sy haer gheven wilden/ soo is wel de Trompetter binnen ghelaten ende wel ghetracteert/ maer in het schrijven/ d'welck sy den 4. Iunij aen sijn Excellentie ende Graef Willem sonden/begheerden sy stille-stant van wapenen/soo langhe tot dat sy haer souden beraden hebben met hare Ghecommitteerde binnen Brussel. Dit wierdt haer plat afgheslaghen/ ende sy zijn wederom by brieven versocht in onder-handelinge van accoort te treden. Sy antwoorden/ dat sy over ses daghen souden bescheyt schrijven: Maer sijn Excellentie ende Graef Willem en wouden daer gheensins toe verstaen. Oock quam daer ter selver tijdt eenen Over-looper uyt de Stadt/ die sijn Excellentie boodtschapte/ dat Verdugo belooft hadde/ dat hy de belegherde in ses dagen tijdts ontsetten soude/ waer uyt men bemercket heeft/ dat sulck versoeck op bedroch lach/ om sijn Excellentie ende het Legher den tijdt onvruchtbaer te doen verslijten: Soo dat den vi. Iunij des morgens vroech sijn Excellentie met twee batterijen/ (geplant hebbende noch drie heele Cartouwen/ beneffens de voorige acht halve) van nieus begost te schieten/soo op de Heer-poorte/als op en door de huysen/ende oock op des vyandts Gheschut op den wal staende/d'welck met der tijdt veel verlamt wierdt.

[p. 639]

(218)

Haec illa est Frisicae non; ultima gloria gentis

Vrbs permagna potens multis regnata Philippo

Annis, sed tandem didicit parere animoso
MAURITIO Ordinibusq_Ʒ simul victoribus Vrbis

[p. 640]

[1594.] Des nachts tusschen den x. ende xi. begostmen te graven nae de Heere-poorte aen/ ende de mine nae het Ravelijn te maken. Den xiii. wierdt Iohan ten Bure uyt de Stadt met brieven des Magistraets aen sijn Excellentie ende aen Graef Willem ghesonden/ daer in sy schreven gheresolveert te zijn te appoincteren/ midts dat het ghespreck ende onder-handelinge binnen de Stadt gheschieden soude: d'welck haer geconsenteert wierdt/ met benoeminghe der persoonen die als Gyselaers aen beyden sijden uyt ende in souden ghesonden worden/tot versekeringhe der onderhandelaers/midler wijlen hielt het schieten op. Maer Borghemeester Iarges socht middelen om alles om te stooten; hy creech de Voer-lieden/ Schuyten-schuyvers/ ende ander volcxken aen de handt / die op den 15. des morgens met een ghedruys ende op-roer voor 'tRaedt-huys quamen/ daer die Heeren vergadert waren/seer dreyghende alle de gheene die van accoort spreken wilden: Sy liepen Ian ten Burens huys op/hy verstack sich/ maer sijn huys plunderden sy. Gheduyrende desen op-loop in der Stadt/soo quamen de Soldaten/die in de Voor-stadt laghen (welcke de Borghers niet en hadden willen in de Stadt nemen) met schuyten over de gracht/clommen over den wal/ ende met hulpe van de Schuyt-schuyvers ende Iarges aen-hanck/ gheraeckten sy in de Stadt. Als desen alarm over was / schreef de Magistraet met den Trompetter die binnen der Stadt op antwoorde lach te wachten/dat sy noch eenige weken op ontsett wachten wouden/ ende dat sy/ sulcx feylende/ met sijn Excellentie ende Graef Willem verdragen wouden. Doe de Heeren saghen dat de belegherde haer aldus bespott hadden/ soo ginck het schieten wederom dapper aen van allen canten/ende ten liet sich niet anders aensien/dan dat dese belegheringe eenen bloedighen uytganck nemen soude/want de quade partije was deur de incomste der Soldaten seer ghestijft.

Den 2. Iulij was sijn Excellentie in groot perijckel [1594.] sijnes levens / want gaende met Graef Willem in de loop-schansen tusschen 'tRavalijn ende Drentelers toorn/ om te besichtighen een plaetse daermen een nieuwe batterije maken soude/so comter eenen Musquetten coeghel ghevloghen teghen de Rondasse/ die men voor hem hieldt/ ende trefte so hart/dat de Rondasse hem teghen het hooft aen-stiet. Jn der ghelijcke perijckel was oock Graef Willem gheweest den 10. Iunij, gaende door een loop-grave die qualijck ghemaeckt was.

Der Stadt behoedenisse ofte verlies honck principalijck aen het Ravalijn/ daerom oock het meeste werck ende ghewelt hier op en aen bedreven is. Den 2. Iulij wasmen met de mine deur de ghevulde gracht gecomen/ dertich voeten diep in d'een sijde van 't Ravalijn/uyt welckes punte de in-ghegravene Wilgheboomen met touwen ghetrocken wierden/ soo dat d'aerde met groote stucken stortede. Den 5. Iulij alsmen tachtentich voeten diep in 't Ravalijn ghecomen was / ende tusschen de vijf ende ses duysent pondt pulvers in de mine ghebracht hadde/ soo is de selfde des avondts ontrent thien uyren aen-ghesteken/ nae datter een stuck grof Gheschuts was los geschoten/ daer mede al der Staten Crijchs-volck dat in de naeste loop-graven was/ een teecken wierdt ghegheven om veldewaerts in te wijcken/ ende alsoo het vuyr ende slach der mine te ontwijcken / die aen-ghesteken zijnde/stracx eenen dompighen dooven slach met eene grouwelijcke groote vierige wolcke gaf/daer in men veel plancken/ hout/ eerde en steenen sach vlieghen/ oock Menschen. Eenighe Soldaten wierden uyt het Ravalijn in de gracht aen de velt-sijde gheworpen/ ende aldaer/ verbaest ende bedwelmt ligghende/ghevanghen ghenomen. Daer stonden drie Vaendelen Schotten veerdich/ die stracx nae den gheghevenen slach eenen aen-val deden/ ende sy creghen het Rava-

[p. 641]

lijn [1594.] in/sonder teghen-weer/ende het stondt sus en so sy souden in desen loop voorts tot in de Stadt geloopen zijn/ ten ware dat een plancke (in de plaetse van de af-geschotene Brugge gheleyt zijnde) door de menichte der voorvluchtende Soldaten des garnisoens/ midden in stucken ghebroken hadde/ daer mede den Schotten den pas tot de Stadt aen/ benomen was: Doch sy bleven even wel ligghen in de uyt-gheworpene mine/daermen haer sacken vol sands in bracht/ om daer van borst-weeringhen te maken/ want die van binnen dapper op haer schoten/ dat sy twee Capiteyns doodt-schoten/ ende wel dertich Soldaten wierdender soo ghequetst/ als doodt gheschoten. Hier nae versochten die van binnen stille-stant/ om hare doode onder d'aerde te soecken ende te begraven/ die haer ghegunt wierdt/ende daer wierdender ghevonden by de twee hondert. Dit maeckte een verflaeutheyt onder de Soldaten/ als mede onder die crijters van de Borgherije/ die wetende/ datter noch vier galerijen door de grachten nae den wal aen/ (sonder datmen sulcx beletten conde) begosten te ghenaken/so hebben sy Iohan ten Bure, dien sy te vooren in stucken wouden scheuren/bewillicht tot sijn Excellentie ende Graef Wilhelm te gaen/ met versoeck dat eenighe mochten binnen hare Stadt ghesonden worden/ om met haer te handelen: Dit wierdt haer af-gheslagen/ maer ter antwoorde ghegeven/ indien het haer ernst ware/soo mochten sy selfs eenighe uyt-schicken/ met aen-biedinge van Gyselaers tot haerder versekeringhe. Dit is gheschiedt op den ix. Iulij; ende hebben de uyt-ghesondene vele puncten ende articulen op het pampier ghebracht ende ghevoordert/als waren onder andere/hanteringhe der Roomscher Religie/met behoudenisse aller der Geestelijcke by hare goederen/ hanteringhe der Ghilden/ ende der teghenwoordighe Overicheyt en Officieren/vryheyt van garnisoenen/ Casteelen/ende slichtinghe van alle de Schansen ende Forten in de Omme-landen/uyt-gesondert Delfsiel/ [1594.] d'welckmen noch voor eenen tijdt lanck soude mogen blijven laten/ende daer nae slichten: Dat de Stadt ende Omme-landen een corpus maken souden/ ende hare quota van contributie op de gras-talen der Omme-landen vinden souden: Gheen rekeninghe van eenighe ontfanghene penningen te onder-soecken: Confirmatie van alle vercoopinghen/sententien/ordinantien/uytsluytinghen van ballinghen: Vrije incomen voor de gheene die sy nae Brussel ghesonden hadden: Los-latinghe van alle ghevangene Borghers sonder rantsoen: Bevrydinghe van alle Licenten/ Jmposten/Contributien/den tijdt van twee jaren/tot opmakinghe der kercken/ toorns/poorten/huysen/dijcken/ dammen en zijlen/die gheduyrende dese belegheringhe in stucken gheschoten ende ghebroken waren. Dese Articulen zijn den belegherden af-gheslaghen/ ende in de plaetse der selfder andere gheschreven/ende in de Stadt ghesonden/blijvende daer en tusschen de uyt-ghesondene in het Legher. Die van binnen siende den noodt daer sy in waren/ende geen ontsett vernemende/ende aen-merckende de beleeftheyt ende billicheyt der conditien die haer toe-ghesonden waren/ hebben/ nae weynich dispuyts/ den xiii. de selfde aen-genomen/ende sy zijn beyder sijdts onder-tekent gheworden. Ten selfden daghe zijnder ses Compagnien binnen ghtrocken/ ende den xiiii. isser Iorgen Laukema met ix. Vaendels uyt-ghetrocken/ ontrent vijfhondert Man sterck zijnde. Sijn Excellentie ende Graef Willem trockender noch des selfden daechs binnen/ ende wierden van den Magistraet op de Marckt willecom geheeten/ nae dat sy de Stadt besien hadden/trocken sy daer uyt nae het Legher toe: doch 'sanderen daechs quamē sy weder daer binnen ende blevender eenighe daghen. Den xvi. S. Martens Kerck van de beelden ghesuyvert zijnde/so is de eerste predicatie daer binnen ghedaen. Men heeft

[p. 642]

[1594.] vernomen/datter in de Stadt geweest was proviande voor neghen maenden / ende twee en 'tneghentich duysent ponden busse-cruyts / die sy/gheduyrende de belegheringhe/meesten deels verschoten hadden/veele seer onradich. Op de Stadt waren wel thien duysent scheuten ghedaen/ die wel hondert duysent guldens aen poeder ende coeghelen gecostt hadden. Daer zijn binnen ghevonden xxxvi. metalen stucken Gheschuts/behalven de yseren.

Den xxiii. stylo veteri, is den onden Magistraet af-ghedanckt / ende andere in haer plaetse ghestelt/ by Graef Willem ende viere uyt den Raedt van State. De vier nieu-vercorene Borgher-meesters waren Melto Coenders, Ioachim Altingh, Herman Coninc, [1594.] ende Egbert Alberda. Den xxiiii. st. v. is de Borgherije aen 'tRaedt-huys vergadert/om eenen nieuwen eedt van ghetrouwicheyt te doen der Generaliteyt/ende haren Stadt-houder Graef Wilhelm van Nassou. Den xxviii. Iulij stylo antiquo, vertrock sijn Princelijcke Excellentie Mauritius nae Hollandt/ nemende sijnen pas door West-Frieslandt/ alwaer hy in de Steden Doccum/ Leeuwaerden/ Franiker/ende Harlinghen/ met groote blijdtschap/ eerbiedinghe ende gheluckwenschinghe ontfanghen is gheweest/ blijvende in elcke Stadt eenen dach ofte twee.

qVIntILI In patrIVM foeDVs gronInga reVersa est,
Et noVa nasso VIs parta trophaea VIrIs. 13. Iulij.