Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

De groote Schanse voor Zvtphen wordt den XXIIII. ende de Stadt den XXX. Maij inghenomen/ Anno 1591.

[1591.] DE Stadt van Zutphen Anno 1582. by Taxis met verrasschinghe ingenomen zijnde/heeft neghen jaren lanck groote elende ende overlast geleden van de Spaensche garnisoenen/ die sy eenen ruymen tijdt moesten versorgen met cost en dranck/ ende noch alle weken gelt in de handt gheven/ ende midler wijle leden de Borghers selfs met hare Vrouwen ende Kinderen hongher en commer/ ende wierden daer en boven noch verpocht en versnorckt/ gheslaghen ende ghestooten: Overmits de Stadt wel seven jaren lanck met Schansen en Forten [1591.] ten aen den Veelau cant/ ende aen d'ander sijde van het garnisoen van Lochum / ende van het huys te Dort/is om-cingelt ende besett gheweest/soo en isser niet connen in-ghebracht worden/ dan met stercke convoyen/ nae de welcke wel een yeder haeckte ende verlanghde /ghelijck cenen bisch nae het water doet/ ten aensien van den grooten hongher ende commer die de Borghers leden: Maer wederom verschrickter een yeder voor/als voor den baerlijcken Duyvel/

[p. 589]

(203)

ZUTPHANIAM miserè torquent munimen, Iberus,

Civibus et miseris restat spes nulla salutis,

Mauritius rarâ pietate insignis et armis,
Vt venit, vidit, vicit Munimen, IBERUM.

[p. 590]

[1591.] want als die Spaenjaerden/Albanoisen/Jtalianen/ en Walen te voet ende te peerde in de Stadt quamen/ d'welck ghemeynelijck by nachte gheschach/ om van der Staten volck des te weynigher besprongen ofte verhindert te worden: Soo maeckten sy sulck een eyselijck ghetier/ ende vielen met sulcke wrevelmoedicheyt in de huysen/ slaende deuren en vensteren in stucken/alsmense haer niet te vooren en opende/ dat de arme Borgers saten te beven/ende niet en wisten waer sy cruypen ende haer verberghen souden. Watter quam (d'welck elcke reyse weynich was/ want het moeste al over d'Asse gebracht worden/) dat moesten de Borghers coopen en betalen/ ende het garnisoen att het op/ de Borghers midler wijle met hare Vrouwen ende Kinderen bitteren hongher lijdende. Soo dat als sy het al verteert en versett hadden/ sy noch eyndelijck van aermoede de Stadt verlaten moesten/ achtende haer selven gheluckich te zijn/ als sy verlatende huys en hof/de handen der wreeder tyrannen conden ontcomen. Langhe tijdt heefter een schepel rogge (gevende ontrent dertich pondt broots) ghegolden drie dalers/ oock somtijdts een oort meer/ jae oock drie dalers ende xv. stuyvers. Soo haest en vertrocker niemandt uyt de Stadt/ of de Soldaten namen het huys in/ prijs makende al wat sy daer in vonden/jae sy braken de anckers uyt de muyren/ende vernielden solders en balcken/soo dat de huysen moesten in-storten/ ende over hoop vallen. Dit deden dese Spaensche garnisoenen eens-deels by ghebreck van brandt (want daer en wierdt niet in-ghebracht) eens-deels oock uyt moet-willicheyt/ ende mede om de Borghers in de Stadt te bannen / uyt vreese van hare huysen te verliesen/soo sy daer uyt trocken. Nevens andere elenden die den vromen Borgheren deser Stadt zijn over-comen/ is oock dese gheweest/dat sy moesten pionierē en schansen/als der Staten volc van de Veelau aen-comende/erghens sochten door te booren. Soo dat het gheen cleyne elenden en zijn die deser [1591.] Stadt ettelijcke jaren aen een zijn over-comen. Jck hebbe van oude Borghers deser Stadt hooren vertellen/dat eenighe lieden uyt honghers noodt ghegaen zijn op den vuyl-cuyl/ ende hebben daer versamelt een deel botten van de doode caronien/ uyt de welcke sy smout of eenighe vetticheyt gestooten ofte ghesoden hebben/ d'welck sy by ghebreck van boter op haer broot smeerden. Jn den jare onses Heeren 1591. heeft het Godt den Heere belieft/dese elendighe/ verdorvene/bedroefde Stadt te verlossen uyt de handen der Spaenjaerden/ door sijn Princelijcke Excellentie Graef Maurits/ die gheresolveert zijnde herwaerts aen te trecken/sich ghelaten heeft/ als of hy 'sHertoghen-Bos of Geertruyden-Bergh woude gaen belegheren/sendende veel volcx nae Breda/ende meer dan hondert/soo groote/als cleyne Schepen de Mase op. Hier en tusschen hadde sijn Excellentie secretelijck onder 'tghebiedt van den Ridder Veer eenich Crijchs-volck nae Doesborgh ghesonden/ die belast was de belegheringhe te beginnen/ ende sijn Excellentie selfs is met eenich volck subitelijck van Wtrecht op Rhenen ende Arnhem ghetrocken/ ende van daer de Veelau over nae Zutphen. Den xxiii. Mey zijn uyt Doesburgh gesonden veerthien of vijfthien Soldaten/ eenighe ghecleedt als Boeren/ de andere als Boerinnen/ met boter/ eyeren/ moes/ en kaes in hare korven. Dese vermomde Soldaten lieten haer vinden voor de groote Schanse in de Veelau recht teghen over Zutphen gheleghen/ aen den cant van de Riviere/des morgens vroech teghen het op-gaen der Poorten/ ende een goet deel Crijchs-volck lach niet wijdt van daer verborghen. Soo haest als de Poorte gheopent was/soo voerender een groot deel der Soldaten/ die des nachts in de Schanse de Wacht ghehadt hadden/ over 'twater nae de Stadt toe. Dese gheconterfeytte Boeren leenden op hare stocxkens/

[p. 591]

[1591.] ende de Boerinnen huckten neder / veylende hare waeren aen die van der Wacht/die gheen quaet vermoeden op dese Boeren en hadde. Maer in de Poorte ende voor aen in de Schanse staende/ soo trock een van dese Boerinnen van onder haer cleederen een Roer/ ende schoot dat los op een van de Soldaten/ ende van ghelijcke deden stracx al dese Boeren ende Boerinnen/doende blijcken/dat sy Crijchs-lieden waren/ende namen de Poorte der Schanse in. Het verborghen Crijchs-volck het schieten hoorende/ brack los/ ende snel toe-loopende/ hebben sy het Wachthuys overweldicht/ ende alsoo de Schanse vermeystert. Daer en bleef maer eenen van de verwinners doodt/ ende eenen van die in de Schanse laghen/ de reste werden ghevanghen ghenomen. Dese stercke Schanse aldus op den xxiiii. Mey verraschet zijnde/soo is sijn Excellentie des anderen daechs met sijn Legher voor de Stadt ghecomen/ sterck zijnde ontrent neghen duysent Man te voete/ende sestien hondert Ruyteren.

Den xxvii. heeft sijn Excellentie een Scheeps-brugghe doen legghen/ soo breedt zijnde/ datter vijve in't ghelitt nevens malcanderen over gaen of rijden conden/ haer streckende van de Veelau tot op den onweerden Weert/dichte voor de Stadt midden in d'Yssel ligghende. Graef Iohan Philips van Oversteyn ende Fulckensteyn, een jonck moedich Heere/ werdt stracx in den aen-vanck deser belegeringe gheschoten/als hy/sonder noodt te na de Stadt gecomen was: Hy werdt binnen Aernhem eerlijck begraven.

Den xxviii. zijnder van het Scheeps-volck xxxii. stucken grof Gheschut op den Weert gheplantt/ op twee verscheydene plaetsen teghen de Visch-poorte/ daer des maels gheenen aerdenen wal voor en was. Dit ginck met sulcke behendighe rassicheyt toe/ dat het ongheloovelijck was. De ervarentheyt leerde hier / dat dit veel sneller ende bequamelijcker van het knap-handighe Boots-volck gheschach / dan met [1591.] Peerden. Dese stucken begosten op den middach te spelen/ ende schooten elck drie mael los. Dit gheschiedt zijnde wierdt de Stadt by eenen Trompetter op-gheheyscht. Laukema een Fries Edel-man/Overste Luytenant van Billy, wasser Gouverneur binnen/ by sich hebbende ontrent ses hondert Man. Sy hebben Dekema ende Forneau, beyde Capiteyns/uyt-gesonden/versoeckende eenighe daghen respijt/om aen Verdugo te schicken/ ende advijs by hem te halen. Maer haer en wierdt niet meer als eenige uyren ghegheven om haer te beraden. Sy dan aen-merckende/ dat sy nerghens nae volcx ghenoech en hadden/ om de wallen deser grooter Stadt te beboorden/ ende eenen storm af te slaen: Oock de wijle sy niet versien en waeren van mondt-cost/ pulver / ende ander amunitie/ ende wetende dat het ontsett soo wijdt te soecken was/dat sy al langhe stormender handt souden over-vallen ende inghenomen zijn eer dat soude connen aen-comen: Soo hebben sy veraccordeert/ dat het garnisoen noch dien selfden avondt/ zijnde den xxx. Maij, soude uyt-trecken met Vaendelen en wapenen/ ende soo veel bagagie / als elck soude connen draghen. De Borghers/ Gheestelijcke ende Weereltlijcke/ hadden drie daghen tijdts om haer te bedencken ende beraden: Die blijven wilden/ souden ghenieten al wat de in-woonders der anderer Steden in de Gheunieerde Provincien waren ghenietende: Die vertrecken wilden/die mochten trecken daer het haer beliefde. Den gheenen die uyttrocken wierdt convoy ghegheven tot Deventer toe/ met eenighe Waghenen ende Peerden. Prince Maurits is stracx in eyghener persoon in dese veroverde Stadt ghecomen/vindende meer eenen hoop steenen dan en Stadt/ want daer laghen wel duysent gheruineerde huysen. Daer en waeren niet boven veertich Borghers binnen die seer veraermt waren. Het

[p. 592]

[1591.] in-nemen deser stercke Schanse/ ende dier grooter Stadt/is so spoedichlijck toe-ghegaen/datmen van het in-nemen der selfder in verscheydene Landen ende Provincien eer ghehoort heeft/ als van het belech. [1591.] Stjn Excellentie mocht met den Keyser Iulio Caesare wel spreken:

Veni, vidi, vici.