Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

Marten Schencks aenslach op Niemeghen, daer hy verdrinckt / den X. Augusti, Anno 1589.

[1589.] SJnt dat Marten Schenck des Conincx sijde verlaten/ ende hem in dienst van de Staten begheven heeft/ soo heeft hy altijdt gepractiseert/ hoe hy de Stadt van Niemeghen soude connen over-vallen / want om met ghewelt te belegheren/ daer en wist hy gheenen raedt toe/ soo langhe als der Staten saken soo verwerret stonden. Derhalven so heeft hy met behendicheyt ende verrasschinghe ghepoocht sijn voor-nemen in het werck te stellen. Tot desen eynde is hy in den beginne van Augusto Anno 1589. den Rijn-stroom afghecomen voor by Wesel/ Rees/ en Emmerijck/ tot aen de Schanse van hem ghebout/ende nae sijnen name ghenoemt/ gheleghen op een Eylandeken/ daer sich den Rijn in tween is verdeylende/ d'een strenghe loopende nae Arnhem/ d'ander nae Niemeghen/ ende wordt de Wale ghenoemt. Hy heeft ontrent twintich soo groote / als cleyne Schepen ghehadt/ ende vijf Ponten/ daer hy sijn Voet-volck ende Gheschutt in-ghesett heeft: Het Peerde-volck liet hy te lande nae Niemeghen rijden. Hy selve is met het Voet-volck den thienden Augusti de Wale afghevaren/ ende is den aenstaenden nacht [1589.] goet tijdt voor Niemeghen ghecomen/ doch eenighe van sijn Schepen zijn door de duysterheyt des nachts de Stadt voor by ghevaren/ ende en conden teghen stroom voor by het rondeel van der Stadt niet haest ghenoech wederom op-comen: Eenighe Schepen met volc zijn te spade aen gecomen/ het water was so hooghe datmense niet voort-steken en conde met boomen/ ende sy waren onbequaem om te roeyen. Schenc met vijf groote / ende eenighe cleyne Scheepkens vol volcx tot aen de Crane ghecomen zijnde/ heeft gheresolveert sijnen aenslach in't werck te stellen/hopende dat midler wijle de andere aencomen souden/daer hy doch tot den letsten toe sijnen aenslach niet eenen van sijne Capiteyns ontdeckt en hadde / d'welck mede een oorsake was van hare dolinghe/ ende dat sy ter rechter plaetse met hare Schepen niet aen en leydden. Schenck selfs landede by de Maye-poorte/ende hy heeft met storm-rammen ofte balcken/ tot dien eynde propijs gemaeckt/ S. Antonis Poorte op-gheloopen/hoe-wel datse van binnen toe-gemetselt was:

[p. 575]

(199)

Novimagum belli dux Schenckius impiger instat

Arte novâ superare, sed heu, post Marte rebelli

Magnanimus nimium mersus letalibus armis,
Effugientem animam fluitantibus evomit undis.

[p. 576]

[1589.] Oock braken sijn Soldaten yseren tralien ende vensters aen een huys in de Stadts-muyren/ door het welcke sy meynden in de Stadt te gheraken/ (even aldus hebben Anno 1569. die van de Religie Nismes inghecreghen:) Maer wat Schenck dede/hy en conde niet volcx genoech in dit huys crijghen/elck vreesde voor sijn leven/ oock liep het te langhe aen eer de Soldaten door dese gaten een voor een conden in-cruypen. De Borghers in gheweer en wapen ghecomen zijnde/ hebben soo dapper in dit huys (d'welck sy nochtans niet en dorsten aen-vallen) met Musquetten ende Roers gheschoten/ dat Schencks Soldaten daer niet uyt-comen en dorsten; Stracx zijnder twee Velt-stucken tot voor dit huys ghesleept/daer mede sy eenighe scheuten in dit huys ghedaen hebbende/ soo zijn de Soldaten ende Borghers met sulck ghewelt op Schencks volck in-ghedronghen/dat syse daer uyt dreven/ den meesten deel doodt slaende. Midler wijle waren de Ruyteren met eenich Voetvolck besich/ om de Hessensche Poorte open te crijghen/ maer het was te late begost/ want eer sy de sloten ende grendels conden af-breken/ soo wierdt het claer dach / soo dat sy daer afgheslaghen wierden: Want het quam al op de beenen datter in de Stadt was / Soldaten / Borghers / Mannen/ Vrouwen/ Jonghers/d'een schietende/d'ander met steenen werpende. Schenck siende ende bevindende dat den aen-slach ghefalieert was/ soo is hy met sijn volck af-gheweken / ende nae de Schepen ghevluchtt/ eermen die uyt der Stadt in den grondt schoot. Dit vluchten is met sulcke disordre ende verbaestheyt toe-ghegaen/ dat elck een van de Caye in de Ponten/ Schepen/ende Schuyten Springhende/de selfde soo over-laden wierden/ dat eenighe te gronde ginghen/ ende onder andere mede dat Schip daer Schenck in was: Die niet wel swemmen en conden/ verdroncken/onder de welcke Schenck was/ die soo [1589.] swaer gheharnascht was/ dat hy stracx te gronde ginck ende niet wederom op en quam. Een Crijchsman/ die in soo menich ghevecht ende schermutsinghe gheweest was/ moest daer door het water om den hals comen: Vt vixit, ita motixit, sine lux, sine crux, sine Deus. Eenighe der Schepen dreven voor stroom een halve mijle beneden de Stadt. Doch een van de grootste Ponten vol volcx werdt met de cracht des strooms ghedreven aen een van des Stadts thoorns / ghenoemt S. Huyberts thoorn/ ende wat sy deden sy en conden daer niet af-comen/ sy wierden soo dapper beschoten ende met steenen ghesmeten / datter veele over boort spronghen/ende die niet heel wel swemmen conden / die verdroncken/ want den stroom is aldaer seer breedt. Jn somma daer is veel volcx buyten om den hals ghecomen/ maer binnen niet boven acht of neghen/ soo doodt als ghequetst. Als het nu hooghe dach gheworden was/ soo voeren die van Niemeghen met Schuyten en Shepen op het water/ om verdronckene Menschen/en wat sy crijghen conden/met netten/ dregghen/ ende haken te visschen. Onder andere vonden sy een doodt lichaem met een schoon harnas ende goede cleederen aen/d'welck aen landt ghebracht zijnde/ soo zijnder gheweest/ die stracx kenden dat het Schenck was/insonderheyt aen de lijckteeckenen der wonden/ die hy in het aen-sicht ende elders hadde/waer over sy seer verblijt waren/want hy was haeren heftichsten vyandt. Sy hebben het doode lichaem ghevierendeelt/ het hooft op S. Antonis Poorte/ ende de vieren-deels aen halve galghen op verscheydene hoecken ende Poorten der Stadt ghehanghen. Maer sy hebbense corts wederom af-ghenomen / door last van den Marquis van Varrabon, Stadt-houder in het over-quartier van

[p. 577]

[1589.] Gelder-landt/ overmidts dat Schencks Soldaten/ om dese schande haeres Oversten te wreken/ al de Borghers van Niemeghen die sy crijghen conden/ op-hinghen/ofte doodt sloeghen/sonder eenighe ghenade. Het hooft ende quartieren af-ghenomen zijnde/wierden in een kiste gheleyt/ende in eenen thoorn ghesloten/ daer sy soo langhe ghestaen hebben/ tot dat twee jaren daer nae sijn Princelijcke Excellentie Graef Maurits de Stadt in-creech/ die heeft den dooden Schenck nae Crijchs-ghebruyck laten begraven in de groote Kercke/ voor den hooghen Altaer/ in het grafder Hertoghen van Gelder-landt. Sijn Excellentie is met al de Crijchs-Overste/ Ritmeesters/ [1589.] ende Capiteyns/die daer waren/het lijck ghevolcht.

Daer waren in dier tijt veel cloecke ende verre siende persoonen/die meynden/dat de Geunieerde Provincien haer over Schencks doodt niet seere te bedroeven en hadden/want hy hadde weynich daghen voor sijne reyse nae Niemeghen brieven aen de Staten gheschreven/ met sulcken inckt/ datmen ghenoech merckte/ indien hem desen aen-slach gheluckt hadde/hy en soude op sijne meesters niet veel ghepast hebben.

De oude Latinisten segghen:
Quem saepe transit casus, aliquando invenit.
Wy Duytsche segghen:
De cruycke gaet soo langhe te vvater tot dat sy eens breeckt.