Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

[p. 514]

Hoe Taxis der Staten volck te Boxvm gheslaghen heeft/ den XXVII. Ianuarij, Anno 1586.

[1586.] HEt beginsel des jaers een duysent vijfhondert ses en tachtentich en is niet gheluckich gheweest voor de Staten/ want stracx in den beginne des self den is Frieslandt groote schade ende elende over-comen. Graef VVillem van Nassou was op het eynde des jaers 1585. op het versoeck van de Generale Staten / met sijn Excellentie Graef Maurits nae Zeelandt gereyst/ om den Grave van Licester te ontfanghen ende te willecomen/die in Decembri te Vlissinghen aen-quam. Graef Willem siende dat het in Ianuario dapperlijck begon te vriesen/ vreesde dat den vyandt eenen inval in Frieslandt/ daer hy Gouverneur over was/ doen soude / daerom heeft hy hem nae huys gehaest so seere als hy eenichsins conde/ sijnen yver ghenoechsaem betoonende/ midts dat hy van Enchuysen tot Staveren met een schuyte door het ys ghetrocken is/nu door het water drijvende/ dan over het ys schuyvende/met groot perijckel. Graef Herman van den Berge ende Taxis, Overste Luytenant van Verdugo, waren 'sdaechs te vooren te Coudum/ Hindeloopen/ Worcum ende ontrent Staveren geweest met 2500. te Voet/ende 400. Peerden/ ende waren/ nae dat sy dese plaetsen gheplundert hadden/ dieper in't Landt ghetoghen/ soo dat Graef Willem den wech op Leeuwaerden afghesneden was. Stein Maltissen een Deens Edel-man/Overste Luytenant van Graef Willem was met duysent Voet-knechten ende een Cornette Peerden in't velt. De vyandt hadde by-nae alle de leeghe Landen van de Wolden/ ende ontrent Sneeck alle de Dorperen gheplundert/ende het scheen dat hy nae het Bildt ende hooghe Landen trecken wilde: Soo dat Stein Maltessen/die te Oosterlittens lach / van daer / des morghens vroech/op den 27. Ianuarij, op brack/ ende trock nae Boxum/ een vieren-deel mijls van Leeuwaerden [1586.] / meynende/ dat hy soo nae by de Stadt Leeuwaerden liggende / van den vyandt des te weynigher soude connen beschadicht worden. Eenighe Capiteyns rieden men soude te Hillaert blijven/ alwaer op eenes Edel-mans sate binnen de graft/al het volck seker conde ligghen/ ende soo langhe wachten/ tot datmen seker soude zijn waer de vyandt het hooft keeren soude: Maer desen raet en vondt Stein Maltessen niet goet. Soo haest als Taxis vernam/dat de Friesche Soldaten uyt haer voordeel vertrocken waren/ ende op het vlacke velt laghen/ soo heeft hy gheresolveert haer stracx te bespringhen/eer sy te deghe aen het ligghen souden connen comen/ ende hy heeft den achtertocht met sijn Ruyterije achter-haelt/ eer sy noch te Boxum conden comen. Veel Soldaten om te spoedigher te moghen marcheren / hebben haer gheweere wech-geworpen/ ende ontliepen den vyant in sulcker haest ende disordre/datmense in gheen ordre wederom brenghen en conde. Doch als den vyandt met al sijn ghewelt op de Friesen aen quam/ die in der haeste eenen Waghen-borgh ghemaeckt hadden/ soo hebben sich een goet ghetal Musquetiers ende Schutten mannelijck ende wel gequeten/ende de Canoniers hebben met haer vier Velt-stucken onder den vyandt schade ghedaen/maer Taxis dit weynich achtende/ is soo cloeckelijck aenghevallen/dat hy de Vriesen overvallen ende vermeestert heeft/ doodt slaende al diemen becomen conde. Stein Maltessen begaf hem op de Poorte van eenes Edel-mans huys /daer hy ghevanghen wierdt: Oock wierden ghevanghen de Capiteyns Willem Willemsz/ Groustins / ende Michiel Haghe/ Wacht-meyster van het Legher/ die onder weghe ontliep. Steins Broeder/ als oock Capiteyn

[p. 515]

(178)

Quos cineres, stragesq_Ʒ Ducum quas milite fecit
Indomito Taxis, Frisiae per compita pulchrae,
Narrabit Boxvm, quoquoq_Ʒ funera sparsa per agros,
Ingenti gemitu simul immedicabile Vulnus.

[p. 516]

[1586.] Meckema/en̄ Capiteyn Hidde Sibrants/bleven doot. De Vendrich Clant wilde sich niet gevangen geven, maer starf in't Vandel ghewonden zijnde. Daer bleven op de slacht-bane doot over de vijfhondert van der Staten Soldaten. Den vyant en verloos niet boven dertich of veertich mans/onder de welcke was Graef Oswalt van den Berge, die in sijn handt hebbende een genomen Fries Vaendel/van sijn eygen volc deur-steken wert/ meynende dat hy een Geusen-Vaendrich was. Desen neder-lage is geschiedt recht op den middach/ende ter selver uyre begon het te stof-regenē/d'welc Taxis siende/so heeft hy hem stracx so seere gespoet te Lande uyt te comen/als of hy met swepen daer uyt gejaecht ware geweest/latende al sijne doode liggen onbegraven/ ooc achter-latende de Velt-stucken die hy gewonnen hadde/sorgende indien hy tot 'sanderē daechs wachte/dat het ys de Ruyterije niet over-dragen en soude en̄ datmen uyt alle Steden rontom her op hem vallen soude. Dit was een sonderlinge genade Godes/want hadde de vorst so haest niet op-gehouden/hy soude het hooge lant tusschen Doccum/Leeuwaerden/en Franeker/daer de rijcste Boeren woonen/uytgeplundert hebben. Den vyandt heeft het seer schendelijc ende leelijck in Frieslandt gemaeckt met jonghe Maechden/ Kinderen/ende Vrouwen: Sy namen gevanckelijck mede over drie hondert persoonen/ selfs de Craemvrouwen niet verschoonende/ welcker eenighe op den wech storven/ de Kinderen wierpen sy daer henen. Daer is sulck eenen schrick in Frieslandt gecomen na dese neder-lage/dat de vyant het geheele Lant onder brandt-schattinge ghecregen heeft: Jae selfs de Borgers in de Steden/op dat sy vry souden mogen reysen/ namen salvegarde van Verdugo. Jae eenighe onder de Magistraten in de Steden namen oock pampieren harnasschen: Ende weynich Schepen voeren uyt de Friesche Havenen/of sy haelden eerst paspoorten van Verdugo, d'welc meer als half met den vyant versoent [1586.] was: Want of sy hem wel met wapenen niet en dienden/so en mochten sy oock de selfde teghens hem niet gebruycken/ maer stille-staende moesten sy voor hare oogen hare nabuyren/mede-borgeren/ofte des Lants Soldaten/gebonden en̄ gevanckelijck door hare Dorperen en̄ voor by hare huysen sien leyden en slepen; ja als het pas gaf/den vyant met sijne gevangens herbergen ende in hare huysen vernachten laten: En̄ die op salvegarde saten/ maeckten de ander inwoonders des Lants flaeu-hertich/ende rieden al haer beste tot pays en verdrach met den Coninck. Frieslant mocht des maels wel geleken worden by een huys/dat van buyten hooch/schoon/ende sterck is aen te sien/maer ondergraven zijnde/bereyt is om storten en̄ in te vallen. Verdugo om der luydē herten te winnen/beclaechde seer de tyrannissche wreetheyt die daer gheschiedt was/seggende dat hy sijn volc/door haer lange biddē en̄ aen-houden/hadde verlof gegeven/dat sy des Conincx vyanden souden afbreucke doen/maer geensins de huyslieden te beschadigen/seggende daer by/dat hy sulcke foelen ende invallen voortaen niet meer en soude geschieden laten/getuygende dat het hem hertelijc leet was/dat sulck een groot getal van Menschen soo wreedelijc mishandelt waren. Maer midler wijle liet hy de ghevangene huyslieden/selfs met verbrekinghe van sijn eygen salvegarde, op het hoochste rantsonerē/ claghende dat het de Ruyters deden/by de welcke hy gheen ghehoor en hadde. Den Oversten Luytenant Stein Maltessen liet hy sonder rantsoē los/overmits hy eenige weken voor de neder-lage/van den Coninc van Danemarcke verschreven ende te huys ontboden was/ en̄ hy hadde sijnen af-scheyt van Graef Willem ende de Staten genomen/ doch ten tijde als de vyant aenquam noch in't Landt zijnde/hadde hy de Staten desen laetsten dienst niet willen weygheren.

Speramus meliora.