Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

Breeder verhael van sulcx als in de Fransche furie ghepasseert is.

[1583.] ALs nu de Borghers meester van de Stadtsvesten gheworden waren/soo wenden sy het grof Geschutt nae buyten/en̄ schoten dapper onder de Switsers/en̄ Fransoysen/die/door aendrijven van Alenson, al haer beste na de Stadt toe marcheerden: Haer alsoo boodtschappende/hoe hare gesellen in der Stadt voeren: D'welc sy siende en̄ vernemende/so zijn sy te rugge ghetrocken. Als de Francoysen die binnen geraeckt waren begonsten te vluchten/so zijn sy cloeckelijc van de Borgers vervolcht gewordē/ende haerder zijn in de Kipdorp-poorte so vele doodt gheschoten ende gheslagen/dat sy by nae twee Mans lenghde hooge (ende dat diepe in de Poorte) op malcanderen liggende/den geenen die uyt of in comen wilden/den wech afstopten: Onder de welcke noch eenige leefden/ende jammerlijc misericorde, misericorde riepen/in plaetse van Ville gaignee, tue, tue, Vive la [1583.] messe: maer sy verstickten meest/ende bloedden doodt. Als de Hertoghe sach/dat de Poorte gewonnen/ende sijn volc daer binnen getrocke was/so meynde hy dat voorseker de Stadt sijne was/insonderheyt so meynde hy heel vaste te gaen/ als hy Menschen sach over de Stadts-muyren in de Gracht springen/niet anders denckende/dan dat het de Borghers waren/die haer aldus sochten te salveren: Maer siende ende vernemende dat het sijn eyghen volck was/ ende dat het Gheschutt uyt de Stadt op hem ende op sijn volck begoste te schieten/soo gaf hy den moet verlooren/ende weeck van de Stadt af. Daer en was doe gheen questie onder de Borghers van Catholijcke Religie/ Gereformeerde/of Luthersche/maer alle gaer deden sy wat vrome Borghers toe-stondt/het golt hare lijf

[p. 426]

[1583.] en goet/ soo wel den eenen als den anderen.

Als nu de Francoysen het spel verloren gaven/ende gheen teghen-weere meer en deden/so hebben oock de Borghers op-ghehouden van haer te vervolghen: Maer trocken met goede ordre nae de Kipdorp-poorte/om die te sluyten ende wel te bewaren/die soo vol doode Menschen en Peerden lach/ datmender qualijck conde over comen/om de uyterste Val-poorte te sluyten: Men was langher besich met het wech-nemen der dooder lichamen/ende het ruymen der Poorte/dan den alarm ende ghevecht gheduyrt hadde. Meteranus schrijft / dat eenighe der gheener die over de voorschreven doode lichamen gheclommen waeren/ hem vertelt hebben/ hoe schrickelijck / dat het aen te siene was/ sulck eenen hoop doode als daer op malcanderen ghetast laghen/meest met den hoofden uytstekende/om aessem te scheppen/want daer warender verscheydene in desen hoop/die noch leefden/ de welcke niemant beschadicht en heeft/maer dese/ende oock alle andere ghequetste/ die nae de victorie in de Stadt gevonden zijn/heeftmen laten meesteren ende verbinden. De Borghers hebben by de twee duysent Francoysen/ meest Heeren ende Edele van qualite, ghevanghen ghenomen/welcker eenighe in de Stadt gebleven waren doe de Hertoge nae buyten toe reedt/ onder de welcke waren Feruaques die in de Stadt gebleven was/om ordre te gheven/ende de Bisschop van Constance / de Barons van Beaulieu, ende van Chaumont. Daer warender wel ses hondert ghebleven in S. Michiels Clooster/ d'welck des Hertoghen Hof was/ die eenen besonderen uytval meynden ghedaen te hebben: Maer dit is haer verhindert door dien de Magistraet stracx een Regiment Borghers schickte/ om het Clooster te besetten/als oock tot bewaringhe des Princen van Oranien/ die op het Casteel was/ d'welck dichte nae by S. Michiels Clooster leyt. De Borgers en hebben die Francoysen die in het Clooster waren gantsch gheen leet aengedaen: Maer des anderen [1583.] daechs heeft de Magistraet met Karen en Waghens daer uyt laten halen een groot ghetal Musquetten/Calibers/ende ander gheweer.

Het is ghedenckweerdich datter in desen alarm zijn doodt ghebleven duysent vijfhondert Francoysen, ende drie en tachtich Borghers, d'welck even is het jaer-getal in het welcke dit geschiedt is. Daer lagender twee hondert ende vijftich in sijde ende fluweelen cleederen. De Hertoghe bekende selfs nae der handt/datter menighen Velt-slach ghehouden was/daer soo veel treffelijcke Heeren ende Edele niet en bleven/als hy daer verloor. Doch daer zijn nae der handt noch eenighe/doch weynighe Borghers/maer veel meer Francoysen aen hare quetsuyren gestorven/oock vele buyten doodt geschoten uyt de Stadt/ende niet weynighe in de Stadts-grachten verdroncken. By nae alle de verwonde zijn ghestorven/want sy en hadden en hadden gheen Barbiers/oock en hadden sy in dat coude natte weder gheen huysen om haer te berghen. Meest al de doode Francoysen zijn de twee naest-volghende by de Borgers op de Vesten in eenen grooten diepen put begraven/ de groote by de cleyne / hier wast/Mors sceptra ligonibus aequat. Daer zijn nevens veel andere Heeren en Edele doodt ghebleven de Grave van S. Agnan, ende sijnen Sone, de Grave van Chasteau-rousse, des Marschalc van Birons Sone, de Heere van Saisseval, de Sone van Mirambeau, Durce, Feullade, Dargy, Sancheval, Birale, Tourijs, al Meesters de Camp, ofte Overste van Regimenten, behalven vele so Ritmeesters/ als Capiteyns / ende Officieren. Onder de doode Borgers waren dese de voornaemste/de Colonel Hadriaen Vierendeel, Balthasar Tas, ende Iasper Hoymaker, beyde VVacht-meesters: Capiteyn Michault, op het Francoys ghecleedt zijnde/ is van sijn eyghen Mitborghers doodt-gheschooten. Dese/ ende de andere Borgers zijn vromelijck vechtende voor haer Vader-

[p. 427]

(147)

Fugit Alenconius, complevit funere portas,

Corpora Nobilium passim quoq_Ʒ mersa sub undis,

Magnanimi CIVES mandarunt caesaq_Ʒ terrae,
Ah quam turpe DUCI, commissam prodere gentem.

[p. 428]

[1583.] landt/Vrouwen ende Kinderen/doodt gebleven/sonder hulpe van Crijchs-volc den vyant oyt hare Stadt slaende. Duc d'Alenson heeft hier met schade ende met schande geleert/hoe swaerlijc dat een vrije Natije/die de wapenen in der hant heeft/te vermeysteren is: Als ooc dat eenē hont stout is op sijnen mist hoop staende.

Duc d'Alenson trock dien avont op'thuys van Barchem d'wele ledich stont/onversien van meubelen/ooc en wasser niet te eten noch te bijten/ ghelijck oock het gantsche Leger gebreck van alles hadde. Hy schickte noch dien selfden dach twee Borghers van Antwerpen/die hy buyten vond/met brieven ende instructie in der Stadt/eens deels beclagende sijne begangene foute/ander-deels die excuserende/als daer toe ghecomen zijnde/door dien men hem geen behoorlijc respect/eere/ authoriteyt/noch gehoorsaemheyt bewesen en hadde. Hy badt ende versocht datmen hem doch soude senden sijne en̄ sijnes Hof-gefins meubelen/brieven ende pampieren. Des anderen daechs heeft hy de Gordes een van sijne Hof-meesters in de Stadt gesonden/biddende datmen hem doch eenighe proviande schicken soude/voor hem ende voor sijn volck. De Magistraet van Antwerpen heeft hier in groote swaricheyt ghemaect/besorgende/indien sy sulcx deden/eenen op-loop onder de Borgerije/die (also de wonde noch heel vers was) seer verbittert waren op dese Francoysen/ een Refereijn tot verfoyinge van den Hertoge uytgevende/waer van den stock-regel was/

Hertogh, Moorder, en Bedelaer, al in drie daghen.

Overmits het vier daghen aen liep eer op des Hertogen versoec eenparighe resolutie conde gegeven worden/so isser by hem ende de sijne so groot gebreck ende honghers noodt gheweest/dat Duc d'Alenson selfs een maeltijt gehouden heeft met een tarwen brootgen, ende een weynichsken suyvels, jae men heeft hem sien eten raeuwe rapen, die hem mogelijc so wel gesmaeckt hebben/als op andere tijden al sijn delicate gherichten en [1583.] bancquetten/ Optimum condimentum fames. De Hertoge van gebrecks halven niet connende by Antwerpen de resolutie der Staten verwachten/is nae Dendermonde ghereyst/welcke Stadt sijn volck vermeestert hadde. Comende te Rimenant/soo moest hy een water passeren/genoemt de Deil/d'welck doe ter tijdt van wegen den lang-duyrigen regen/heel diepe was/ soo dat het schier onmoghelijck was het selfde sonder schuyten of ponten te passeren. Maer den honger/ooc de vreese van vervolcht te worden/ dwongh hem een ander Leger-plaetse te soecken. Eenighe gingen door dit water te voet/andere te peerde. De Hertoghe van Monpensier is met sijn Peerdt in't water zijnde/ ghestruyckelt/ende was heel onder/datmen hem niet en sach; Doe hy weder op quam/heeft eenē Switser hem een spiesse toegereyckt/ende also aen landt getrocken. Duc d'Alenson dit perijckel siende/ is van zijn Peerdt getreden/ende hy is door het water/d'welck hem tot aen den hals ende kinne quam/gewadet/d'welck hem seer qualijck becomen heeft/ want nae dier tijdt en is hy noyt te dege gesont van lichame gheweest/ als ooc niet van geeste noch gemoede/hem selven vergrensende ende quellende van weghen de groote schande ende schade die hy hier in Neder-landt ghehaelt hadde. Van de ghemeyne Soldaten zijnder over de duysent in't passeren deses waters verdroncken. De reste hebben al hare rustinghen achter-ghelaten/jae oock meesten-deels haer gheweer/ bagagije/ ende tros-waghens. Corts hier nae is Duc d'Alenson nae Vranckerijck ghereyst/alwaer der Staten Ghesanten aen hem ghesonden zijn / om hem wederom aen te nemen voor Heere van de Landen / maer eer de onder-handelinghe voltrocken was/ is hy te Chasteau Thiery ghestorven/ den xxxi. Maij, stilo veteri, vergheven zijnde.

VVho swimes in vice, wil sinke in vanity.