Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

[p. 422]

Fransche furie, ofte/hoe Duc d'Alenson ghemeynt heeft hem meester van Antwerpen te te maken/ den XVII. Ianuarij, Anno 1583.

[1583.] ICk hebbe hier boven verhaelt op wat conditien dat Duc d'Alenson te Bordeaux met de Ghesanten der Staten heeft ghehandelt/ om als Hertoghe van Brabant/ ende Grave van Vlaenderen &c. aenghenomen te worden. Dese Conditien ofte Articulen hebben de Heeren ende Edele/ die met hem in Neder-landt ghecomen waren/eerst vernomen als sy t'Antwerpen ghecomen zijn. Sy wierden seer ghestoort in haren ghemoet/ ende waren seer qualijck te vreden/als sy verstonden/ dat sy tot gheen hooghe Ampten noch Staten in dese Landen en souden connen gheraken: Maer dat de selfde alleen by de Jngheboorene des Landts souden bedient worden. Van dier tijdt aen hebben dese (diemen in de wandelinghe noemde Le Conseil du cabinet) den Hertoghe tot alle quaet gheraden ende aengestoockt/hem inbeeldende/ dat hy maer den blooten name van Hertoghe en hadde/ dat de Prince van Oranien veel meer gherespecteert was/als hy: Dat het niet Princelijck en was/ gheregiert te worden van Staten/ wesende meest maer Edel-lieden/ende Hoop-lieden/ofte Boghers/ ende die niet by hem vercoren ofte gheauthoriseert. Noch laghen hem sijne Raedts-Heeren ter ooren/ende maeckten hem wijs/dat den meesten deel van de Jnwoonders der Landen/ het herte nae Spanien was hangende/ende dat sy lichtelijck hem verlatende/met den Coninck van Hispanien haer wederom versoenen souden/dat hy sich op de toeseggingen ende uyterlijcken schijn des volcx (insonderheyt in soo veel verscheydene Religien ende factien verdeylt zijnde) geensins vertrouwen en mocht: Dat het derhalven van nooden was/dat sijne Hoocheyt by tijdts hier in versaghe/ sich meester makende van eenighe machtighe Steden/ om alsoo tot alsolute authoriteyt te comen: Hier toe rieden hem insonderheyt de Graven van Rochepot, [1583.] van S. Agnan, Feruaques, Quinsay, ende andere tot ontrent seventhiene in ghetale: Met welcker advijs hy gheresolveert heeft/op eenen dach sich meester te maken van alle de Steden daer de Francoysen in garnisoen laghen. Antwerpen nam hy op hem/alwaer des maels de Staten meest/ende vele Hoofden van de Provincien waren. Tot desen eynde heeft hy (benevens de Regimenten ende het volck d'welck eenen tijdt lanck daer gheleghen hadde) den 14. ende 15. Ianuarij over de Schelde tot voor Antwerpen onder des Stadts beschansinghe comen doen vier duysent Switsers/ende een groot ghetal Francoysen te voet ende te Peerde uytgevende dat hy een generale monsteringhe van al sijn volck doen woude: Hy dede onder den name van sijn Hof-ghesin over al in de Stadt veel volcx logieren/ende stelde ordre op alles. Petrus Villers een Francoys Predicant, die door ghewelt des vyandts uyt sijnen Kercken-dienst verdreven zijnde/ nu een van des Princen Raedts-Heeren gheworden was/ is d'eerste gheweest die den Magistraet heeft ghewaerschout/ ende ghebeden wel toe te sien/ dat haere Stadt niet overvallen en werde. De Magistraet en heeft dese waerschouwinghe niet licht in den wint gheslaghen/ want des selfden avondts sijn alle herberghen besocht/de ketenen ghespannen/de wachten verdobbelt/ende over al lanternen uytgehangen. De Borghemeester D. Petrus Alostanus, is tot den Hertoghe ghegaen/hem biddende dat hy het niet qualijck nemen en woude / dat sy dese sorchvuldicheyt ghebruyckten tot versekeringhe der Stadt ende Borgerije. Hy prees hare neersticheyt/doch eerst verclaert hebbende/datmen gheen reden en hadde eenich quaet bedencken op sijn volck te hebben. Des nachts be-

[p. 423]

(146)

Caelat ALENCONIUS fraudem cum cogi^tat Vrbem

Diripere ANVERSAM, plus quam furialibus armis,

Quin etiam rupto violentus faedere miles,

Occulto Ducis jmperio tentat scelus istud.

[p. 424]

[1583.] geerde hy de Croonen-burgher Poorte gheopent te hebben/voor-wendende eenighe seer noodighe saken: Dit werdt hem gheweyghert. Hier door is Alenson belett dien nacht sijn voornemen in't werck te stellen: So resolveerde hy dan des aencomenden daechs sulcx te doen/ende langher en dorst hy't niet uytstellen/om dat van ghelijcken dien dach in d'andere Steden gheschieden soude.

Op den xvii. isser oock een Frans Edel-man vermomt (doch nae der handt ghekent) in een Wachthuys der Borgheren ghecomen/ haer aensegghende ende vermanende/ dat sy doch goede wacht houden souden/want dien dach meynde de Hertoge de Stadt te overweldighen: 'Twelck ter ooren van den Hertoghe gecomen zijnde/so heeft hy hier over geclaecht/ ende gheseyt/ datmen sulcke aenbrenghers behoorde te straffen. Hy badt den Prince met hem nae het Legher te willen rijden/om sijne generale monsteringhe aen te sien/ d'welck de Prince met beleeftheyt weygherde / als noch niet sterck noch ghesont zijnde / jae de Prince riedt den Hertoghe/ dat hy oock selfs dien dach in't Legher niet gaen en soude/ op dat niemant eenich quaet vermoeden daer uyt nemen en soude: Hy beloofde den Prince/dat hy het doen soude: Maer so haest als hy sijn middach-mael ghehouden hadde/ d'welck hy vroeger dede als hy sus gewoone was te doen/ soo is hy op-gheseten ende nae buyten toe ghereden/ doende onder dat decksel alle de ketenen ende draey-boomen ontspannen ende openen/in de straten nae twee Poorten streckende/sijne Dienaers seggende/ dat sy niet en wisten uyt welcke Poorte dat sijn Hoocheyt rijden soude: Hy is ontrent een uyren/doe de Borgers noch meest saten en aten/ ende de Wacht in de Poorten swackst was/met ontrent twee hondert Peerden/oock met sijn Lijf-wacht/so Francoysen/als Switsers/ghereden nae de Kipdorp Poorte/ alwaer veel Edel-lieden ende eenighe Ruyteren hem teghen quamen/quansuys om hem nae het Legher te [1583.] gheleyden. Als hy nu de tweede Val-brugge passeerde/ soo gheveynsde hem de Grave van Rochepot, als of hy sijn been ghequetst ofte gebroken hadde/d'welck de loose was/ roepende Ma jambe est rompue. Een Colonel van de Borgherije/genoemt Adriaen Vierendeel, quam op desen roep uyt beleeftheyt aen het Peerdt/Rochepot vraghende: Of het hem gheliefde in het Wacht-huys te comen/tot datmen in der haeste eenen Barbier ginghe halen? Desen heeft Rochepot stracx door-steken/ende stracx zijn de Francoysen ghevallen op de Borgers/(die voor het Wacht-huys met de hoeden in de handt stonden/ om haren Prince te eeren) stekende ende doodt-slaende alle die sy crijghen conden. Hier op keerden die twee hondert Peerden te rugghe/ ende vielen met een ghedruys in de Stadt/ende men sach terstont den heelen Leger nae de Stadt aencomen; Daer gheraeckten binnen de Stadt sonder slach of stoot xvii. Vaendelen Francoysen die naest voor de Poorte lagen/ende vier Cornetten Peerden/roepende: Ville gaignee, Vive la messe, Tue, Tue. Ontrent de Poorte staken sy twee huysen in brande/tot een teken dat sy meester van de Stadt waren: Sy liepen stracx op de Vesten/ende maeckten haer meesters van 'tGheschutt/d'welck sy teghen de Stadt keerden: Eenighe trocken lancx de Kipdorper-strate/andere door de langhe Nieuwe-strate/tot voorby de Borse/ ende d'andere naeste straten/ roepende: Slaet-doodt, Vive la messe, ville gaignee, ende begosten te plunderen. De Hertoghe van Monpensier voor den welcken/ als oock voor Laval, ende andere Heeren van de Religie men desen aenslach hadde verborghen ghehouden/siende oock voor sijn oogen watter gaende was/badt den Hertoghe dat hy doch sijnen Swagher den Prince van Oranien gheen leet en woude laten weder-varen/d'welck hy hem beloofde. De Borghers ghewaer wordende/ datmen haer soo

[p. 425]

[1583.] verraderlijck over-viel / quamen stracx met haer gheweer op de straten gheloopen/ met schermutselen de Francoysen op-houdende. Eenighe Vaendelen in ordre ghebracht zijnde/hebben sy over al de ketenen gespannen/ ende de Francoysen dapperen wederstant ghedaen. Godt almachtich (wien alleen de eere toecomt) heeft de Borgheren sulcke Leeuwen-herten ghegeven/dat nae der handt Feruaques bekent heeft/ dat hy noyt Soldaten soo cloeckelijck en heeft sien vechten/als de Borghers van Antwerpen ghevochten hebben: Doe de vyandt schier alle de straten inghenomen/ ende wel een uyre lanck meester van de Poorte geweest/ ende met vlieghende Vaendelen tot aen de groote Marckt ghecomen was: Soo hebben de Borghers de selfde te rugghe gheslaghen/ uyt de Stadt ghedreven/ jae doen loopen met groote disordre/ ende Man en Peerdt van boven neder van de [1583.] hooghe muyren en vesten doen springhen. Eenighe Borgers/door groote haeste niet ghenoechsaem versien zijnde van coeghelen/ namen het gelt uyt haere beursen/buyghden het met hare tanden/ende verschoten het in de plaetse van loot/als oock silveren knoopen van haere wambaysen. Eyndelijck hebben de Borgers de Vesten wederom inghecregen aen beyde de sijde der Poorte/met de Strijck-weeren ende Bolle-wercken. Nevens veel Fransche Heeren ende Soldaten/is oock de Heere van Tyant, Gouverneur van Aelst/over de borst-weeringhe in de Stadts-grachten ghespronghen/ meynende soo te ontcomen/maer als hy nu al tot aen d'ander sijde aen Landt gheswommen was/soo is hy uyt der Stadt van den Wal door het hooft gheschoten ende doodt ghebleven.