Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

[p. 361]

Breda by Haultepenne inghenomen/den XXVIII. Iunij, Anno 1581.

[1581.] BReda is een seer schoone Stadt/gheleghen op de Mercke/drie mijlen van Hooch-strate/ses mijlen van Antwerpen/ende sesse van 'sHertoghen-bos: Dese Stadt / met de Dorperen/ ende Heerlijckheden daer onder hoorende / heeft nu over de twee hondert jaren de Vorstelijcke Graven van Nassou toebehoort / noch heden ten daghe toecomende Heer Philips van Nassou, Prince van Oranien. Jn of aen de Stadt van Breda staet een costelijck cierlijck Paleys / seer schoon ende wel ghetimmert/ met dobbele water-grachten rontom/ ghetimmert van Graef Hendrick van Nassou, die oock Anno 1534. vijf groote Bolwercken gefondeert heeft aen het Casteel/ ende om de Stadt gaende / al op malcanderen flancquerende / ende ront om met breede diepe grachten: Gheduyrende dese Neder-landtsche oorloghen/ zijn daer noch neghen Ravelijns ofte Bol-wercken aenghemaeckt/ ende elcke Poorte buyten met een halve mane ghesterckt: Alsoo dat de Stadt Breda onder de Neder-landtsche Landt-steden/ teghenwoordelijck voor een van de sterckste wordt ghehouden.

Anno 1581. was Roelof Stakenbroeck, een cloeck Edel-man/ Drossaert van Breda/ by sich hebbende in Iunio, maer xxxv. Soldaten op het Casteel/ ende in de Stadt en lach maer de halve Compagnie van Ioncker Floris van Brederode: De andere waren ghelicht/ ende met den Colonel La-Garde op eenighe aenslagen. Glaude van Barloymont, Heere van Haultepenne, ende den Oversten Marten Schenck namen dese ghelegentheyt waer/ ende vergaderden in haeste eenen grooten hoop volcx ontrent Eynd-hoven / ende sy zijn met de selfde den xxvi. Iunij teghen den avondt opghetrocken nae Breda. Alsoo te dier tijdt het water afghelaten was/ om de Grachten te diepen / soo is den [1581.] vyandt neffens den Beyr of steenen-schutsel secretelijck op de Wallen ghecomen/ hebbende al langhe te vooren gewonnen eenen Soldaet op 'tCasteel in garnisoen ligghende / die op dese uyre aen dien hoeck de Schilt-wacht hadde / ende doe wel drie uren lanck ghehouden hadde / versendende de gheene die hem wilden aflossen/ segghende: Ghy sult op een ander⁺ tijdt wederom voor my staen/ andere schrijven dat de vyandt door den Baron van Fresin, die op het Casteel te Breda ghevanghen lach/ wel vijf of ses Soldaten des Casteels ghewonnen/ ofte aen sijn sijde ghecreghen hadde/ om desen aenslach te helpen in't werck stellen. Terwijle de vyandt de Wallen en Vesten beclom / isser eenen Capiteyn met een Jacht uyt Hollandt tot voor de Stadt aengecomen/ die dit volc siende opclimmen/stracx wel ghemerckt heeft/dat het t'ondege was; Hy heeft twee scheuten geschoten/ende daer mede heeft hy de Stadt in alarm ende in wapen ghebracht. De Borghers (door bevel ende ordre van Heer Godevaert Montens, Borghermeester der Stadt, een vigilant ende voorsichtich Man) begaven haer elck op hare loop-plaetse/ doch eenighe liepen nae de Gracht daer het water afghelaten was. Den vyandt door den alarm ontdect zijnde/heeft het Casteel aengedaen/ ende het Corps de Guarde overvallen/daer werdender elf verslagen/ de andere gaven haer ghevangen/twee vielen over de muyren in de Stadt. De Borghemeester Montes, met eenighe andere Heeren des Magistraets/ende de VVacht-meester VVierijck, van Biestraten, vernemende dat het Casteel inghenomen was/ hebben de Stadts-wallen rondt-om besett/ ende sy hebben stracx op de pleyne een trenchee ofte baricade ghemaeckt/ ende schutten in de naeste huysen ghe-

+ Nota bene.

[p. 362]

leyt/ [1581.] als mede eenighe dobbel haken op den Kercktoorn/op hope van haer te connen so lange verweeren ende hare vyanden uyt de Stadt te houden/tot dat de Colonel La-Guarda (tot welcken sy stracx boden en posten sonden) haer ter hulpe soude comen met sijn volck. Maer de vyandt het Casteel vermeestert hebbende/ is terstont in de Stadt ghevallen: Hy vondt groote teghenweer/soo dat hy tot vijf of ses malen te rugghe ghedreven werdt. De vyandt hier so groote teghenweere vindende/ is aen een ander sijde afghecomen/daer de Borgerije oock teghen ghetrencheert hadde/ende daer sy haer langhe wel weerden: Maer ten laetsten overweldicht zijnde/hebben sy de trenchee moeten verlaten: Doe is het Vaendel der jonge-gesellen dapperlijck op den vyandt aenghevallen / ende hebben met schermutselen den vyandt noch lange opghehouden: Doch ten laetsten moesten sy oock die plaetse verlaten/met verlies van veel volcx aen beyde sijden. Als nu de vyandt dieper in de Stadt quam/so hebben oock de Borghers haer dieper in de Stadt op verscheydene plaetsen beschanst / ende hebben over al groote teghen weere ghedaen/selfs de Vrouwen haer wel gebruyckende in het Schansen. De vyandt heeft eenighe huysen in brandt ghesteken/om de Borghers verbaest te maken/ ende al vechtende is hy meester gheworden van de Gast-huys-poorte / door de welcke hy sijn Ruyterije binnen ghelaten heeft. Als Haultepenne [1581.] alle de Poorten vermeestert/ ende met volck wel besett hadde/ soo trock hy nae de Marckt/ alwaer hy noch groote teghen-weere gevonden heeft/ want de Borgers uyt het Stadt-huys/uyt de groote Kercke / ende van den grooten toorn/schoten noch veel volcx doodt; Doch ten laetsten heeft oock de vyandt dese plaetse met appoinctement inghecregen/ ende is also absoluyt meester van dese schoone Stadt/ ende cloecke Borgherije gheworden/nae dat de Borghers ende Soldaten haer mannelijck gheweert hadden/ van 'smorghens te twee uyren/ tot neghen of thien uyren voor den noene.

De vyant heeft dese victorie wreedelijc gebruyckt/ grooten moordt daer in begaende / sparende noch Vrouwen / noch Kinderen; Noch Geestelijcke/noch Weereltlijcke: Noch op de straten/ noch in huysen/ alle ghewelt ende moet wille bedrijvende. Daer bleven doodt ontrent hondert persoonen van de Borgerije / ende van den vyant over de vier hondert en vijftich. Haultepenne bleef Gouverneur binnen Breda/ sijn volck toelatende alle wreedtheyt te ghebruycken in het rantsoneren der Borgherije/ ende dat ettelijcke daghen lanck. Jae nae dat veel Borghers haer ende al haer goet gherantsoneert hadden/heeft hy haer het coorn ende granen anderwerf doen rantsoneren.

Vae victis.

[p. 363]

(124)

Urbs jacet, Et Geminis latè circumdatur undis
Arx quae NASSOVIJS paret, contermina MERKAE,
Hanc tacito subijt pede miles, Marte secundo,
Atq_Ʒ Urbem superat, non pauco vulnere Civis